Morgunblaðið - 18.07.2004, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 18. JÚLÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Bókarkafli | Framkvæmdir við Kárahnjúka, eina stærstu framkvæmd Íslandssögunnar, eru nú komnar nokkuð á veg. Mjög hefur
verið deilt um Kárahnjúkavirkjun. Í vikunni kemur út hjá JPV útgáfu bók eftir Ómar Ragnarsson, Kárahnjúkar með og á móti, þar
sem hann fjallar um virkjunina og dregur fram rök stuðningsmanna og andstæðinga með skilmerkilegum hætti.
Deilan um Kárahnjúka
Morgunblaðið/KristinnMorgunblaðið/RAX
Sauðá og Sauðárdalur hverfa að hluta undir Hálslón vegna Kárahnjúkavirkjunar. Mörg hundruð manns vinna nú á vegum ítalska verktakans Impregilo uppi á hálendi Austurlands.
Á virkjunarsvæði Kárahnjúkavirkjunarer nú hafin vegferð sem verður lýs-andi fyrir þá braut framfara semþjóðarinnar bíður á leið inn í nýtt ár-
þúsund.
Þegar þar að kemur verður Kárahnjúka-
virkjun í hópi stærstu virkjana heims og þá
munu menn standa við Kárahnjúka og dást að
þeirri þjóð sem með virkjuninni lagði sinn
skerf til nýtingar hreinna og endurnýjanlegra
orkugjafa.
Já, leiðin framundan er bein og greið og
gengið hefur verið tryggilega frá öllum hnút-
um varðandi virkjunina og álverið í Reyð-
arfirði. Þessi glæsilega framkvæmd á eftir að
hafa góð áhrif á mun fleiri sviðum en virðist við
fyrstu sýn og verða fjölbreytilegri auðlind en
margan grunar. Sem dæmi má nefna að það
traust sem Íslendingar njóta á alþjóðavett-
vangi fyrir gott stjórnarfar er auðlind út af
fyrir sig. Víða í þróunarlöndunum eru að-
stæður sem laðað geta að sér erlenda fjárfesta
til ýmissa framkvæmda, þeirra á meðal virkj-
unarframkvæmda. Í mörgum þessara landa er
stjórnarfarið hins vegar svo bágborið og þjóð-
hættir svo frumstæðir að stjórnendur stórra
alþjóðafyrirtækja telja allt of áhættusamt að
koma þar inn með fjármagn. Þegar þetta er
haft í huga er augljóst að þarna höfum við Ís-
lendingar komið ár okkar vel fyrir borð. Út-
lendingum þykir eftirsóknarvert að starfa með
okkur og eiga við okkur viðskipti og margar
þjóðir geta öfundað okkur af því að hafa skap-
að okkur svo sterka stöðu. Það er þolinmæð-
isverk og tekur langan tíma að byggja upp
traust og koma á samböndum og aðstöðu sem
opna áður lokaðar leiðir. Ekki er hægt að
treysta á tilviljanir á borð við þær þegar
áhrifamenn innan Alusuisse sáu á sínum tíma
íslensku jöklana og árnar úr lofti og datt í hug
að á Íslandi leyndist vatnsafl og möguleikar til
álvinnslu. Einkum er þetta erfitt fyrir smá-
þjóð, nánast örþjóð, í hópi þjóða heims þar sem
stórveldi og fjölmennar þjóðir hafa yf-
irburðastöðu í skjóli afls og veldis.
Mikilsvert er að staðið verði við alla samn-
inga um virkjunina og álverið því að það legg-
ur grundvöll að því að Ísland verði í framtíð-
inni álitið góður kostur fyrir öfluga erlenda
fjárfesta á hinum ýmsu sviðum þjóðlífsins. Ef
vel tekst til við jafn stórt verkefni og Kára-
hnjúkavirkjun mun það hafa mjög jákvæð
áhrif á innstreymi erlends fjármagns til Ís-
lands til þjóðþrifaverka. Og víst yrði Kára-
hnjúkavirkjun lýsandi dæmi um afrek í mann-
virkjagerð. Henni má líkja við glæsta, margra
hæða byggingu, verkfræðilegt snilldarverk,
nokkurs konar pýramída eða skýjakljúfa Ís-
lands. Stíflurnar þrjár við Kárahnjúka mætti
kalla þríburaturna Íslands. Þetta tækniundur
mun standa um aldir og árþúsund og halda á
lofti orðstír þeirra sem það reistu; verða vitn-
isburður um stórhug og afrek mannsandans og
hvernig hann getur beygt náttúruöflin undir
vilja sinn. Ef við samþykkjum það mat að
verkið sé rétt að byrja mætti að vísu líkja
stöðu framkvæmda við það að verið sé að und-
irbúa byggingu kjallarans og byrjað að steypa
sökklana. En það segir ekki alla söguna. Að
baki liggur tuttugu ára þrotlaus undirbúnings-
vinna og gerðir hafa verið flóknir samningar
sem að sjálfsögðu verður að standa við. Þegar
hefur verið eytt milljörðum króna og gerðir
hafa verið samningar um hátt í hundrað millj-
arða króna fjárfestingu. Það eru því órar að slá
því fram að hægt sé að hætta við. Meira að
segja hörðustu andstæðingar virkjunarinnar
hafa beint og óbeint fallist á að málinu sé
í raun lokið og réttast sé að fara að huga að
öðrum viðfangsefnum. Gott dæmi um það eru
þau ummæli formanns Vinstri hreyfingarinnar
græns framboðs í kosningabaráttunni vorið
2003 að vissulega væri flokkur hans andvígur
virkjuninni en nú stæðu menn frammi fyrir því
að lifa með henni. Og tillögu á landsþingi
hreyfingarinnar um að ítreka andstöðu við
Kárahnjúkavirkjun var vísað frá. Í samræmi
við þetta væri með ólíkindum ef einhver orðaði
það að hægt væri að hætta við virkjunina. Í því
fælist mikið ábyrgðarleysi. Hvaða útlendingi
dytti í hug að gera samninga við okkur Íslend-
inga ef okkur væri ekki treystandi til að standa
við þá?
Það sem sagt hefur verið hér að framan ligg-
ur allt í augum uppi og svo sjálfsagt er að
Kárahnjúkavirkjun rísi að það er tímasóun að
vera að ræða það frekar.
Nú ríður á samstöðu um það að standa
myndarlega að framkvæmdum og uppfylla alla
samninga og áætlanir sem best, Íslandi til
heilla. Annað myndi verða okkur til skammar
um langa framtíð.
Með |Út í hött að hætta
Á eyjunni Tasmaníu í Ástralíu standamenn nú við Franklínána og spyrja:Hvernig gat mönnum dottið í hug fyr-ir tuttugu árum að virkja þessa á? Og
þeir voru meira að segja komnir vel á veg með
stíflugerð þegar andstæðingarnir fengu því
framgengt að hætt var við framkvæmdir. Síðan
hefur reynslan sýnt að ímynd þessa svæðis og
verðmæti reyndist miklu meira án virkjunar og
skapaði fleiri störf og meiri tekjur en virkjun
hefði gert. Ímynd Ástrala beið heldur engan
hnekki við það að samningum um virkjunina var
rift.
Af þessu ættu Íslendingar að læra vegna þess
að þegar fram líða stundir og fyrr en nokkurn
grunar munu menn spyrja þegar rætt verður
um Kárahnjúkavirkjun: Hvernig gat þetta
gerst? Hvernig gat upplýst og menntuð lýðræð-
isþjóð unnið orðstír sínum og dýrmætri ímynd
lands síns svo mikið tjón? Og þá verður líka
spurt: Hvernig stóð á því að hvað eftir annað
áttu menn kost á því að sjá að sér og hætta við
en heyktust samt á því? Hvernig stóð á því að
andstaðan lyppaðist niður? Því að menn munu
sjá, þótt síðar verði, að meira að segja 2004 eða
jafnvel 2005 hefði það valdið margfalt minna
tjóni, þegar til lengri tíma var litið, að hætta við
Kárahjúkavirkjun en að halda áfram fram-
kvæmdum. Þar vegur hættan á tapi af virkj-
uninni ekki þyngst heldur er aðalástæðan sú
sem óhjákvæmilega blasir við: hin gríðarlegu
umhverfisspjöll, einkum þegar fram í sækir, allt
frá ströndinni og alveg upp í rætur Vatnajökuls,
kórónu landsins.
Kórónu landsins? Já, Vatnajökull og landið
undir honum og umhverfis hann á sér enga hlið-
stæðu í víðri veröld því að hvergi annars staðar
má sjá þvílíkt samspil elds og íss. Það hefur
mótað landslagið allt frá jöklinum fram til sjáv-
ar og ýmsir kunnáttumenn hafa bent á að allt
svæðið umhverfis jökulinn, sunnan frá sand-
fjörum Skaftafellssýslna norður í Öxarfjörð sé
ein órofa heild. Jökulfljótin eru verkfæri snill-
ingsins hvíta. Jökulsá á Fjöllum hefur mótað
sandana upp við jökulinn og þar fyrir neðan
gljúfrin og fossana, Ásbyrgi og sandana við Öx-
arfjörð. Jökulsá í Fljótsdal hefur skapað Eyja-
bakka, einstæða fossaröð neðan þeirra og mót-
að land allt til strandar. Jökla hefur í samvinnu
við eldvirkni Kárahnjúka sorfið Hafra-
hvammagljúfur en á sama tíma sorfið niður set í
Hjalladalnum fyrir ofan gljúfrin í áföngum í
takt við mótun gljúfranna og hún hefur líka átt
stærstan þátt í að mynda flatlendið við strönd
Héraðsflóa. Saman segja hjallarnir og þrepin í
gljúfrunum einstæða sögu af því hvenær og
hvernig jökullinn hefur minnkað og stækkað í
samræmi við loftslagsbreytingar síðustu tíu
þúsund ára. Jökullinn er konungur íslenskra
náttúrugersema og hjallasvæðinu fyrir innan
Kárahnjúka má líkja við bókasafn sem segir
sögu Vatnajökuls líkt og Árnasafn geymir sögu
Íslendinga og Noregskonunga. Þeirri ákvörðun
að fylla upp Hjalladal af auri á næstu öldum má
líkja við það að ákveðið hafi verið að brenna
þetta einstæða bókasafn en stöðunni 2004 við að
kveikt hafi verið í einu herbergi í kjallaranum.
Þar logi að vísu smáeldur og brunnið hafi örfáar
bækur sem ekki verður hægt að bæta, en mönn-
um sé í lófa lagið að slökkva eldinn áður en
miklu meira óbætanlegt tjón verður við það að
öllu safninu verði tortímt og listaverkum jökul-
fljótanna sem falla út Hérað spillt. Á sá sem
horfir á slíkt og gerir sér grein fyrir gildi þessa
landsvæðis að líta undan og segja sem svo að
hann ætli að lifa með þessu og hreyfa hvorki
legg né lið eða segja orð? Hvað myndu menn
segja um þann sem stæði á Suðurgötunni og
horfði á eld krauma í kjallaraherbergi Árna-
safns og gerði ekki neitt vegna þess að búið
væri að ákveða að brenna allt safnið? Hér er
kannski djúpt í árinni tekið en hjarta virkj-
unarsvæðisins er svo einstætt sköpunarverk
jökulsins að mörg önnur náttúrufyrirbæri
landsins blikna í samanburðinum. Þessum fót-
stalli jökulsins, sem hann hefur meitlað sögu
sína og loftslags jarðar í, ætla menn nú að tor-
tíma. Ef því verður haldið áfram mun það rýra
orðstír Íslands meira en ef hætt verður við.
Það er aldrei of seint að iðrast og sjá að sér.
En það er eins og vaxandi kæruleysi sæki nú á í
þessu máli, rétt eins og menn ætli að kasta sér á
bak við það að allt orki tvímælis sem gert er og
að okkur verði fyrirgefið þótt eitthvað fari úr-
skeiðis. Á sínum tíma sagði frelsarinn: „Faðir
fyrirgef þeim því að þeir vita ekki hvað þeir
gjöra.“ En nú, á tímum fjölmiðlunar og tækni,
sleppa menn ekki svo auðveldlega. Það er
hvorki hægt að vonast eftir því né sætta sig við
það að í framtíðinni fáum við syndaaflausn með
orðunum: Faðir fyrirgef þeim þótt þeir vildu
ekki vita hvað þeir voru að gjöra.
Ámóti | Aldrei of seint að iðrast