Morgunblaðið - 09.11.2004, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 9. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
… ÉG HEF oft heyrt útlendinga tala um fal-
legt hljóðfall tungunnar, þegar þeir hlusta á ís-
lenzkar bókmenntir lesnar á frummálinu. Þeim
finnst varðveizla tungunnar aðdáunarvert af-
rek og þá einnig mikilvægt fordæmi.
Það eru siðmenningarleg gæði að muna.
Sú þjóð sem man verður ekki óþjóð.
Enginn getur varðveitt tunguna nema við.
Aðrar þjóðir geta gert allt eins vel og við, sumt
jafnvel betur, já miklu betur. En það er aðeins
eitt sem enginn getur nema við – það er að tala
íslenzka tungu. Og halda lífinu í þeirri dýr-
mætu bókmenningu sem er einstæð og okkur
hefur verið trúað fyrir.
Rækta tunguna án þess glata henni.
Það geta engir – nema við.
M. Joh. Arfleifð og ævintýri,
Bréf til blaðsins, 5. okt. ’04
Þ
egar við bjuggum í Þýzkalandi hitti
ég fólk sem hafði kynnzt Brekku-
kotsannál og sagði efnið væri kom-
isch, eða skringilegt, því það var
framandlegt og rammíslenzkt eins
og gömlu sögurnar. Nú er verið að skrifa um
efni sem virðist fyrst og síðast stílað uppá út-
lendan markað, semsagt söluvæna framleiðslu.
Það er svosem góðra gjalda vert meðan þessar
bækur eru skrifaðar á íslenzku fyrir lesendur
hér heima því svona efni er auðvitað ágætt fyr-
ir hnýsla hvar sem er.
Snorri hafði í huga norskan markað, þegar
hann setti saman þær sögur sem við vitum
hann var höfundur að, þ.e. konunga sögur, en
efni Íslendinga sagna er að mestu bundið ís-
lenzku umhverfi og einangrun miðalda, þótt
hetjurnar séu með annan fótinn í útlöndum, að
vísu. Það var ekki bara Garðar Hólm sem leit-
aði að frægðinni í útlöndum. Þessi leit er klass-
ísk og stendur enn yfir!
En Íslendinga sögur fóru að mestu framhjá
heiminum, þar til menn eins og William Morris
tóku að gefa þeim gaum. Fyrst þóttu þær
áreiðanlega eitthvað skrýtnar, en svo eign-
uðust þær stórskáld á borð við Auden og
Borges að aðdáendum og þá var björninn unn-
inn. Þeir horfðu ekki einungis á efnið, heldur
meðferð þess.
Hin listrænu tök.
– – –
Jorge Luis Borges var argentínskt skáld og
höfuðsnillingur á spænska tungu, virtur og
mikils metinn sem slíkur og fór einskonar píla-
grímsför út hingað að anda að sér umhverfi
okkar fornu menningar. Sjálfur var hann skáld
undir merki þessarar kröfuhörðu fornu arf-
leifðar okkar og það ruddi henni ekki sízt
braut að heimsmenningunni svonefndri.
Borges kemur við sögu í síðustu bók minni,
Málsvörn og minningar, og rifja ég þar upp
hvernig hann fékk ekki nóbelsverðlaunin.
Minnir á það sem skáldið segir í kvæðinu Ann-
að kvæði um gjafirnar; að hann þakki fyrir tit-
ilinn á bók „sem ég hef ekki lesið“.
Í darraðardansinum um Nóbelinn var
Borges borinn sökum um stuðning við einræð-
isherra sem voru upp lognar í því skyni að
skaða hann.
En nú þegar ég hef lesið ágæta bók danans
Ditlev Tamms um Borges, líf hans og verk, sé
ég að unnið var kerfisbundið gegn því hann
fengi þá viðurkenningu sem fylgir óumflýj-
anlega veitingu nóbelsverðlauna.
Þessi verðlaun eru þannig eins og allt annað
í lífi okkar háð þröngsýni og fordómum og
öðru því illgresi sem vex óhindrað í mannlegu
samfélagi, en þó ekki alltaf með þeim hætti að
eftir sé tekið.
Sænska skáldið Artur Lundkvist sem sat
lengi í Sænsku akademíunni og þá einkum sem
sérfræðingur í bókmenntum spænskumælandi
þjóða virðist hafa haft forystu um að sverta rit-
höfundarheiður Borgesar. Hann gerði sér
t.a.m. lítið fyrir og staðhæfði að óbundið mál
Borgesar væri ofmetið og sögur hans liðu af
nánast lamandi formfestu í stíl!
Og nú er komið að mannlega þættinum, því
Tamm lætur að því liggja að þessi afstaða hafi
stafað af því að Borges hafi móðgað hið unga
skáld Lundkvist, þegar hann var í heimsókn í
Stokkhólmi 1964 og þá með því að tala niðrandi
um nokkur kvæða hans.
Það hefur að vísu varla getað kostað Borges
Er undanhald e
Eftir Matthías
Johannessen
„LOFTSLAG á jörðinni er að
breytast vegna hlýnunar sem nú
eykst hraðar en nokkur fordæmi
eru fyrir í sögu mannkyns. Breyt-
ingar hafa orðið á loftslagi í gegn-
um tíðina vegna náttúrulegra or-
saka og breytinga, en á síðustu
áratugum hefur komið fram
munstur sem bendir til þess að
áhrif mannsins, einkum aukin los-
un koltvísýrings og annarra gróð-
urhúsalofttegunda, séu orðin ráð-
andi þáttur.“
Þetta segir í upphafi skýrslu um
áhrif loftslagsbreytinga á norður-
heimskautinu, en skýrslan var gerð
opinber í gær í tengslum við al-
þjóðlega vísindaráðstefnu um efnið
sem mun standa yfir á Nordica
hótelinu í Reykjavík næstu fjóra
dagana.
Formleg ákvörðun um að gera
skýrsluna var tekin á ráðherra-
fundi í Alaska árið 2000, en meira
en 250 vísindamenn hafa komið að
gerð skýrslunnar.
Meðalhiti hækkað nær tvöfalt
meira en annars staðar
Í skýrslunni er í fyrsta lagi
fjallað um loftslag á norðurheim-
skautssvæðunum og áhrif þess á
loftslag í heiminum. Í öðru lagi er
fjallað um allar breytingar á nátt-
úru og líf almennt. Í þriðja lagi er
fjallað um áhrif loftslagsbreytinga
á ýmsa þætti í lífi fólks, eins og
heilsu, fiskveiðar, landbúnað, skóg-
rækt, uppbyggingu og veiðar. Í
fjórða lagi er fjallað um áhrif lofts-
lagsbreytinga á dýralíf og náttúru-
vernd. Og í fimmta og síðasta lagi
er í skýrslunni fjallað um mögulegt
viðbragð loftslags í heiminum.
Í skýrslunni segir að áhrif lofts-
lagsbreytinganna séu sérstaklega
greinileg á norðurheimskautsvæð-
inu þar sem meðalhiti hafi hækkað
nærfellt tvöfalt á við það sem hann
hafi hækkað annars staðar í heim-
inum. Það komi meðal annars fram
í bráðnum jökla og styttri vetrum
og að óbreyttu bendi spár til þess
að hitastig eigi eftir að hækka þar
um 4-7 gráður til viðbótar næstu
100 árin. Það muni hafa víðtækar
afleiðingar fyrir loftslag í heimin-
um öllum. Bráðnun jöklanna hafi í
för með sér meðal annars hækkun
sjávarborðs, sem geti haft áhrif á
varmaskipti milli hitabel
heimskautasvæðanna, se
hafi margvísleg áhrif á d
umhverfi. Þannig er búis
vöxtur skóga muni færas
en nú er inn á svæði þar
var túndra og túndran fæ
heimskautasvæðin. Líkleg
framt að skordýraplágur
areldar færist í aukana,
sem gera megi ráð fyrir
búnaðarsvæði færist norð
inn.
Í skýrslunni kemur j
fram að áhrif loftslags
anna á dýralíf eru mar
Búsvæði hvítra ísbjarna,
unda sem halda til á ís og
Alþjóðleg ráðstefna um loftslagsbreytingar á no
Áhrif mannsins á
orðin ráðandi þ
Ljósmynd/Haraldur Örn
Í skýrslunni segir að áhrif loftslagsbreytinga séu greinileg á nor
heimskautssvæðinu þar sem meðalhiti hafi hækkað nærfellt tvöf
það sem hann hafi hækkað annars staðar.
IÐRUN OLÍUFÉLAGANNA
Olíufélögin hafa nú öll þrjú beðiztafsökunar á hlut sínum í ólög-
legu verðsamráði, sem samkeppnis-
yfirvöld hafa haft til rannsóknar.
Það markar út af fyrir sig ákveðin
þáttaskil í málinu að öll fyrirtækin
viðurkenni að hafa brotið af sér og
biðji viðskiptavini sína – og í sumum
tilfellum starfsfólk – afsökunar.
Hins vegar er ósennilegt að al-
menningur, viðskiptavinir olíufélag-
anna, sætti sig við afsökunarbeiðn-
ina eina. Samráð olíufélaganna og
skortur á samkeppni leiddi af sér
hærra verð til viðskiptavina þeirra
en ef raunveruleg samkeppni hefði
ríkt. Þannig ollu olíufélögin sam-
félaginu skaða, sem Samkeppnis-
stofnun metur upp á 6,5 milljarða
króna. Aðferðir við þann útreikning
hafa verið gagnrýndar, en það fer
varla á milli mála að skaðinn er mik-
ill. Fólk hlýtur að vilja sjá olíufélög-
in endurgreiða samfélaginu þessa
skuld, sem þau hafa nú viðurkennt,
með einum eða öðrum hætti, helzt
væntanlega í lægra verði. Ekki er
ósennilegt að margir af stærri við-
skiptavinum fyrirtækjanna þriggja
sæki rétt sinn gagnvart þeim fyrir
dómstólum.
Jafnframt hlýtur almenningur að
gera kröfu um gjörbreytta starfs-
hætti og raunverulega samkeppni á
milli olíufélaganna. Olíufélagið Esso
gerði í gær sitt til að sannfæra við-
skiptavini sína um að stefnt væri í þá
átt, með útgáfu verklagsreglna sem
taka mið af ákvörðun samkeppnis-
ráðs og taka m.a. fyrir öll samskipti
við önnur olíufélög og starfsmenn
þeirra. Hin fyrirtækin, sem eiga í
hlut, eiga ekki annan kost en að setja
sér sambærilegar reglur.
Þá gerir fólkið í landinu auðvitað
þá kröfu að þeir sem stóðu fyrir sam-
ráðinu verði dregnir til ábyrgðar.
Það mál er í þeim farvegi, sem lög
gera ráð fyrir. Ákvörðun samkeppn-
isráðs er ekki hinn endanlegi úr-
skurður í málinu. Annars vegar mun
henni að líkindum verða skotið til
áfrýjunarnefndar samkeppnismála
og sennilegast er að þaðan fari málið
fyrir bæði dómstigin. Hins vegar er
hlutur forsvarsmanna olíufélaganna
til sérstakrar rannsóknar hjá ríkis-
lögreglustjóra. Þessi mál verða að
sjálfsögðu að fá að hafa sinn gang.
Í Morgunblaðinu í gær var vitnað
til pistils á vefsíðu Einars K. Guð-
finnssonar, þingmanns Sjálfstæðis-
flokksins, þar sem hann varar við því
að dómstólar götunnar taki menn af
lífi áður en hinir eiginlegu dómstólar
hafi kveðið upp sinn úrskurð og rifj-
ar upp dæmi um hið gagnstæða. Það
er holl áminning. Reiði almennings
vegna gerða forsvarsmanna olíufé-
laganna er skiljanleg, en til þess er
réttarkerfið í þessu landi að allir,
sem bornir eru sökum, fái réttláta
málsmeðferð. Hana eiga forystu-
menn olíufélaganna skilið að fá eins
og aðrir, þótt þeim dugi ekki það eitt
að biðjast afsökunar.
BYRJAÐ MEÐ HREINT BORÐ
Eins og við var búist felldukennarar miðlunartillögusáttasemjara. Tæplega 93%
þeirra, sem greiddu atkvæði um til-
löguna, felldu hana og kannski var
það eina, sem kom á óvart, hversu af-
gerandi niðurstaðan var. Greinilegt
er að miðlunartillagan var að mörgu
leyti gölluð og langt frá því að vera í
samræmi við kröfur kennara – til
dæmis hafði verið reiknað út að stór
hópur kennara myndi lækka í laun-
um tímabundið meðan á samnings-
tímanum stæði. Nú er tillagan hins
vegar úr sögunni og verða samn-
inganefndir kennara og sveitarfé-
laganna að byrja með hreint borð.
Í yfirlýsingu launanefndar sveit-
arfélaga í gær segir að nefndin sé
tilbúin til að leggja fram tillögu að
lausn málsins sem feli í sér samræm-
ingu á vinnutíma og launum kennara
við aðra háskólamenntaða starfs-
menn sveitarfélaganna. Á þetta gátu
kennarar ekki fallist og settu fram
sínar launahugmyndir. Á ellefta tím-
anum í gærkvöldi var fundi frestað
fram til morguns og því ljóst að
verkfall er hafið á ný.
Grunnskólabörn hafa nú misst sex
vikur úr hefðbundnu skólastarfi og
það er þungbært að horfa upp á það
að kennsla leggist niður á nýjan leik.
Börnin eru leiksoppur í þessari
deilu. Þau verða verst úti og það er
ekki hægt að bjóða þeim upp á
áframhaldandi verkfall. Margir
nemendur eru þegar komnir í vand-
ræði vegna verkfallsins og í tilfellum
einhverra barna má ganga svo langt
að segja að framtíð þeirra sé í húfi.
Ekki má heldur gleyma því hvaða
skilaboð börnin fá þegar skólum er
lokað svo vikum skiptir og þeim er
gert að mæla göturnar. Hvernig í
ósköpunum á að telja þeim trú um að
skólaganga skipti máli og sannfæra
þau um mikilvægi menntunar þegar
látið er viðgangast að kennsla falli
niður svo vikum skiptir?
Mikilvægi þess að kennarar hafi
góð laun hefur verið ítrekað í leið-
urum Morgunblaðsins. Ekki þarf að
fjölyrða um nauðsyn öflugs skóla-
starfs og góðrar kennslu. Grunnur-
inn að því er góðir kennarar og þeim
verður að bjóða góð kjör. Starf
grunnskólakennarans er erfitt og
það eru engin rök fyrir þeim launa-
mun, sem er á milli grunnskólakenn-
ara og framhaldsskólakennara.
Áður en miðlunartillagan kom
fram gekk hvorki né rak í viðræðum
samninganefndanna. Nú er nauð-
synlegt að gengið verði til viðræðna
með opnum huga og áræði. Það á
jafnt við um fulltrúa kennara, sem
fulltrúa sveitarfélaga. Þeir verða að
vera tilbúnir til nýrrar nálgunar
þannig að þeir geti brotist út úr
sjálfheldunni. Deilendur hafa þegar
setið nógu lengi við og í huga for-
eldra og nemenda eru þeir fallnir á
tíma. Nú duga aðeins hröð handtök.