Morgunblaðið - 09.11.2004, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 9. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
SKRÝTIÐ hefur verið að fylgjast
með umræðum um íslensku friðar-
gæsluliðana í Afganistan undanfarið,
sérstaklega frá vinstri vængnum á Al-
þingi og hinum ýmsu
samtökum sem kenna
sig við friðarbaráttu.
Þessi hópur heldur því
fram að þarna sé kom-
inn vísir að stofnun ís-
lensks hers, sem muni
svo þróast áfram í það
að hér verði íslenskur
her að veruleika innan
NATO.
Við skulum nú at-
huga nokkrar stað-
reyndir í málinu. Þetta
lið sem nú er í Afganist-
an eru borgaralegir
starfsmenn Sameinuðu þjóðanna og
eru þar undir því yfirskini að vernda
flugvöllinn í Kabúl ásamt einhverjum
þjálfunarmerkjum.
En eitt ber að athuga. Þessir menn
eru klæddir í einkennisbúninga og
bera vopn og titla sem tilheyra tignar-
stigum í her. Þess vegna er litið á þá
sem hermenn af uppreisnarmönnum
og vígamönnum á þessum slóðum, og í
þeirra augum eru þeir réttdræpir sem
og aðrir hermenn á þessum slóðum.
Hryðjuverkamenn gera mun á banda-
rískum hermönnum og öðrum sem
bera einkennisbúninga og vopn. Bláar
alpahúfur friðargæsluliða gefa enga
vernd.
Gallinn við lið S.Þ. er að það má að-
eins verjast ef á þá er ráðist, þó svo að
oft séu þeir þokkalega útbúnir í dag,
sérstaklega eftir hneykslið í Rúanda
hér um árið þegar herinn var sendur á
vettvang til að stilla til friðar í þeim
hörmungum, þá var hverjum gæslu-
liða útdeilt 2 magasínum í rifflana
með 20 skotum hvort.
Auðvitað stóðu þeir uppi án þess að
geta nokkuð að gert gegn ofurefli liðs
sem leit á þá sem hverja aðra her-
menn og síðan sagði
franski hershöfðinginn
af sér.
Ég hef annars sterk-
an grun um að þessir ís-
lensku friðargæslu-
menn líti á sig sem
„alvöru“ hermenn, bara
af því að þeir klæðast
felubúningum og bera
vopn. Að vísu heppnir
að vera með hina frá-
bæru Heckler und
Koch-hríðskotabyssu
ásamt Gloch-skamm-
byssu sem er með þeim
bestu. Þá spyr ég, hafa þessir menn
fengið viðeigandi þjálfun? Það dugar
ekki að standa vígalegur á flugvell-
inum í Kabúl meðan utanrík-
isráðherra kannaði liðið, sem ekki gat
einu sinni staðið í réttstöðu hvað þá
heldur í beinni línu eins og góðum dát-
um sæmir, nokkuð sem Íslendingum
hefur aldrei tekist, eða ætli þeir kunni
að ganga í takt? Ekki einu sinni ís-
lensku lögreglunni. Það er helst
Lúðrasveitin Svanur sem hefur náð
takti í skrúðgöngum.
Svo er annað sem þarf að huga að.
Eru þessir menn tilbúnir að drepa
andstæðing augliti til auglits? Eru ís-
lenskir ráðamenn undirbúnir/tilbúnir
að taka fréttum um mannfall hjá ís-
lenska liðinu, svo maður tali nú ekki
um aðstandendur þessara manna? At-
vinnuhermenn fá áralanga þjálfun og
vita um hætturnar og kunna að takast
á við óvæntar aðstæður og sumir
horfa upp á dauðann daglega í sínu
starfi. Þess vegna tel ég það hættu-
legan hugsunarhátt að líta á sig sem
hermann ef maður er borgaralegur
starfsmaður undir hatti S.Þ. þó svo að
viðkomandi líti vígalega út fyrir fram-
an sjónvarpsvélar í uppstilltri mynd á
flugvellinum í Kabúl. Þess vegna varð
ég ekkert hissa á dögunum þegar Ís-
lendingarnir urðu fyrir árás í versl-
unarferð á „heitu svæði“ í Kabúl.
Svona lagað gera menn ekki á óvina-
svæði, enda hefur „ofurstinn“ verið
sendur heim. Þetta er svolítið önnur
staða en að fara í Kringluna á laug-
ardegi! Þess vegna segi ég við þessa
gæsluliða: Sinnið þeim störfum sem
ykkur er ætlað og hættið að líta á ykk-
ur sem hermenn. Fyrrverandi lög-
regluþjónar eða hvaða störfum menn
hafa sinnt áður eru enginn grunnur til
að leika hermann, þó svo að einhver
grunnþjálfun liggi að baki og komið
allir heilir heim að verkefni loknu.
Íslenskir „hermenn“?
Haraldur Páll Sigurðsson
fjallar um reynslu sína af
hermennsku ’Þetta lið sem nú er íAfganistan eru borg-
aralegir starfsmenn
Sameinuðu þjóðanna og
eru þar undir því yf-
irskini að vernda flug-
völlinn í Kabúl ásamt
einhverjum þjálfunar-
merkjum.‘
Haraldur Páll
Sigurðsson
Höfundur er fyrrverandi
atvinnuhermaður.
Á SÍNUM tíma þegar stofnað var
til Línu Nets af orkufyrirtæki okkar
Reykvíkinga var hugmyndin sú að
nýta raforkukerfi fyrirtækisins, sem
þegar var til staðar, til miðlunar
gagna fyrir íbúa og fyr-
irtæki á höfuðborg-
arsvæðinu. Skýrt kom
fram að um frum-
kvöðlastarf væri að
ræða, og að sú fjárfest-
ing sem ráðast ætti í
yrði um 200 milljónir
króna. Einnig kom
fram að þessi fjárfest-
ing myndi þegar fram
liðu stundir skila arði,
og jafvel svo miklum að
líkja mátti við að gullæð
hefði fundist. Fljótlega
kom í ljós eins og geng-
ur og gerist þegar um frumkvöðla-
starf er að ræða að einhverjir tækni-
legir örðugleikar komu upp og þ.a.l.
þurfti að endurskoða bæði tíma- og
fjárhagsáætlanir. Gott og vel, slíkt
hendir. Að auki kom sú staða upp að
nauðsynlegt reyndist að mati þeirra
er höndluðu með þessi mál fyrir hönd
Reykvíkinga að kaupa fjarskiptafyr-
irtæki, s.s. fyrirtæki sem hét eða heit-
ir Irja. Ekkert var til sparað til að
tryggja sér yfirráð yfir þessum fyr-
irtækjum, og má sem dæmi nefna að
áðurnefnt fyrirtæki (Irja) kostaði
ekki nema um 250 milljónir króna.
Svona mætti áfram lengi telja. Það
þurfti að kaupa upp fleiri fjarskipta-
fyrirtæki. Það þurfti að stofna fleiri
dótturfyrirtæki. Það þurfti að hætta
við að nota raflínurnar til gagnaflutn-
inga og leggja ljósleiðara í staðinn.
Ábyggilega hefur þurft að stofna og
breyta fleiru sem mér eða öðrum
Reykvíkingum er ekki kunnugt um,
en niðurstaðan er sú að eftir að búið
er að stofna, breyta, niðurfæra og
selja sitt á hvað hefur orkufyrirtæki í
eigu Reykvíkinga lagt út upphæðir
sem spanna milljarða króna. Þegar
upp er staðið er nú þegar búið að
leggja fram 5 til 6 milljarða í það sem
segja má að sé hálfvonlaust fyrirtæki.
Samkvæmt nýjustu fréttum af stór-
hug þeirra er stýra þessum ósköpum
á að leggja rúmlega 2 milljarða til við-
bótar í gagnaveituna sem upphaflega
átti að kosta 200 milljónir. Nið-
urstaðan er því í stuttu máli sú að æv-
intýrið kostar 7 til 8 milljarða þegar
upp er staðið. Þegar talað er um
orkufyrirtæki okkar Reykvíkinga er
um að ræða fyrirtæki
sem ég a.m.k. hefði
haldið að væri í raun
rekið af íbúum höf-
uðborgarsvæðisins, og
fær tekjur sínar af
orkusölu. M.ö.o. að til að
standa straum af þess-
um fjárútlátum þarf að
hækka taxta til þeirra
er nota orkuna um
milljarða umfram það
sem nauðsynlegt er.
Það þykir mér nokkuð
skítt.
Legið á upplýsingum
Þegar VG í Reykjavík gekk til sam-
starfs um Reykjavíkurlistann, sem
nú er við völd í borginni, minnir mig
að eitt þeirra háleitu markmiða og
mála sem taka ætti á væri einmitt það
að segja stopp við þeirri óráðsíu sem
hefur verið í kringum OR. Þá skipti
ekki máli hvort um væri að ræða hús-
byggingar sem fara hundruð milljóna
eða milljarða fram úr áætlunum, eða
milljarða fjárfestingar í fyrirtækjum
sem hefur sýnt sig að eru loftbólur
einar. Einnig er eins og mig rámi í
það að auka ætti gegnsæi í því sem
væri að gerast í fjármálum Reykja-
víkurborgar, fyrirtækja hennar og
dótturfyrirtækja þeirra eftir atvik-
um. Allt í nafni þess að við í VG vær-
um nýtt og ferskt afl sem hefði ekkert
að fela og ætluðum að feta hinn
þrönga veg dyggðarinnar. (Sam-
kvæmt kenningunni myndum við
þannig ríkið erfa, en það er reyndar
önnur saga.) Nú hefur það gerst að
undanfarna mánuði hefur borg-
arfulltrúi Sjálfstæðisflokksins Guð-
laugur Þór Þórðarson, sem jafnframt
á sæti í stjórn OR, farið þess ítrekað á
leit að fá upplýsingar um hver hin
raunverulega staða þeirra dóttur- og
skúffufyrirtækja sem um ræðir er. Í
þessu sambandi er rétt að geta þess
að hann er lýðræðislega kjörinn
fulltrúi og hefur því væntanlega rétt
til að fá aðgang að þessum gögnum.
Það virðist vera sama hvað hann
sendir inn margar fyrirspurnir um
árshlutauppjör, ársreikninga eða nið-
urstöðutölur hverskonar, aldrei fær
maðurinn svar. Ýmist er það vegna
anna þeirra sem eiga að svara fyr-
irspurnunum, það hefur gleymst að
taka gögnin til eða að mönnum leiðast
almennt svona fyrirspurnir. Ekki fæ
ég séð að þessi framkoma í garð kjör-
ins fulltrúa sé í anda gegnsæis, lýð-
ræðislegrar umfjöllunar eða þess að
koma böndum á óstjórn og óráðsíu.
Hvað þá þeirrar samræðupólitíkur
sem sumir stjórnmálamenn boða nótt
sem nýtan dag. Þessi vinnubrögð ein
og sér eru því algerlega óviðunandi.
Spilin á borðið
Það hlýtur að vera krafa borgarbúa,
hvort sem þeir styðja Reykjavík-
urlistann eða önnur stjórnmálaöfl, að
mál sem þessi séu sett upp á borðið
og jafnframt gerð upp með einum eða
öðrum hætti. Það er ekki trúverðugt
að í sömu andrá og upplýsingum er
haldið vísvitandi frá kjörnum fulltrú-
um sé sagt að í þeim sömu gögnum sé
ekki neitt sem ekki megi líta dagsins
ljós. Það er ekki í lagi að halda upp-
lýsingum frá kjörnum fulltrúum í
borgarstjórn. Það er ekki í lagi að
fara þrjátíu og fimm- til fertugfalt
fram úr upphaflegum áætlunum.
Fram að þeim degi að þetta mál er
gert upp hljóta Reykvíkingar að
spyrja sig þeirrar einföldu spurn-
ingar hvað verið er að fela?
OR – hvað er verið að fela?
Steingrímur Ólafsson fjallar
um Orkuveitu Reykjavíkur ’Guðlaugur Þór, semjafnframt á sæti í stjórn
OR, hefur farið þess
ítrekað á leit að fá upp-
lýsingar um hver hin
raunverulega staða sé.‘
Steingrímur Ólafsson
Höfundur er fyrrv. form.
VG í Reykjavík.
Þ
að var eins og nýr
heimur opnaðist fyr-
ir mér þegar ég
kynntist hug-
myndum rússneska
heimspekingsins Ayn Rand.
Kannski lýsir það hversu lítið
ég hafði kynnt mér forsendur
fyrir frelsi einstaklinga. Í fyrstu
gekk ég alltaf út frá því að vel-
ferðar fólks yrði best gætt með
kerfi sem stæði vörð um frelsi
þess. Ég byggði þá skoðun mína
fyrst og fremst á hagkvæmn-
isrökum; ríkisvaldið veitti verri
þjónustu á hærra verði. Ayn
Rand bætti rökum siðfræðinnar
við og lagði mesta áherslu á rétt
einstaklings-
ins til lífs án
afskipta ann-
arra.
„Það er
hægt að kalla
það kald-
hæðni eða ör-
lög að ég fæddist í því ríki sem
virti sjálfan einstaklinginn
einskis og taldi réttlætanlegt að
fórna honum í þágu heildar-
innar,“ skrifaði Rand um föð-
urland sitt Rússland. Hún fædd-
ist í Pétursborg árið 1905. „Ég
varð að sleppa frá Rússlandi ef
ég átti að komast lífs af.“
Frá sex ára aldri var hún
staðráðin í að verða rithöfundur.
Hún útskrifaðist úr mennta-
skóla 1921 og nam heimspeki í
háskólanum í Pétursborg sem
stuttu síðar varð Leníngrad.
Þar kynntist hún Aristótelesi,
sem lagði grunninn að allri
hennar heimspeki í framtíðinni.
Hún fyrirleit hins vegar Platón
og þær dulrænu kenningar sem
hann hafði boðað.
Þegar hún útskrifaðist árið
1924 hafði hún séð skýjakljúfa
New York-borgar á leiktjaldi í
Rússlandi. Hún heillaðist strax
af sýninni og taldi Bandaríkin
fyrirmyndarríki þar sem ein-
staklingar gætu notið sín til
fulls. Hún var heilluð af því sem
maðurinn gat gert með hugviti
sínu og gáfum fengi hann svig-
rúm til athafna. Kommúnist-
arnir höfðu nokkrum árum áður
lokað apóteki föður hennar með
rauðum borða og þjóðnýtt flest
framleiðslutæki landsins.
Árið 1926 komst hún til New
York eftir að móðir hennar
hafði selt skartgripi sína til að
greiða fyrir farið. Hún lýsir
sjálf komu sinni þannig að það
var farið að rökkva þegar skipið
lagðist að bryggju. Hún var
neðan þilja og hafði misst af því
að sjá frelsisstyttuna. Þegar
hún steig á land horfði hún á
skýjakljúfana, sem hana hafði
dreymt um frá 16 ára aldri.
„Lítil snjókorn féllu á andlit
mitt þegar ég leit upp og runnu
saman við tárin niður kinn
mína.“
Á þessum tíma tel ég að hug-
myndir Ayn Rand um manninn í
umheiminum hafi verið orðnar
nokkuð mótaðar. Seinna kallaði
hún hugmyndafræðina hlut-
hyggju eða „Objectivism“ á
ensku. Hún vildi skerpa á sið-
ferði mannsins, sem var mjög
ábótavant að hennar mati, og
endurreisa dyggðir einstaklings-
ins.
Hluthyggjan byggist á því að
raunveruleikinn er hlutlægur;
það sem er er óháð því hverjar
tilfinningar okkar eru, óskir,
vonir og þrár. Rökhugsun og
hæfileikinn til að nota skilning-
arvitin er eina tækið til að
skynja raunveruleikann, með-
taka þekkingu og bregðast við á
grundvelli hennar. Það er for-
senda þess að við komumst lífs
af. Einstaklingurinn er grunn-
eining samfélagsins. Hann er til
í þágu sín sjálfs; fórnar sér ekki
fyrir aðra né á kröfu um að aðr-
ir fórni sér fyrir hann. Æðsta
siðferðisleg skylda einstaklings-
ins er að vinna að rökréttum
hagsmunum sínum og hamingju.
Þegar Ayn Rand talar um
rökrétta hagsmuni á hún við að
einstaklingurinn verður að taka
ákvarðanir um líf sitt sem
byggjast á raunveruleikanum,
sem hann skynjar með rök-
hugsun, og vinna í þágu sjálfs
sín. Af þessum sökum fyrirleit
hún trúarbrögð og siðferðið sem
þau boðuðu. Hún taldi það sið-
ferðislega rangt að setja velferð
annarra ofar sinni eigin. Slíkt
hafði verið lofsungið sem ein af
mestu dyggðum mannsins en
hún barðist hatrammlega gegn
því.
Taldi hún einstaklinginn ekki
myndu komast lífs af hugsaði
hann þannig – því það væri ekki
sjálfgefið að hann lifði af í nátt-
úrunni. Reyndar taldi hún það
leiða til glötunar þar sem aðrir
næðu tökum á fjöldanum. Sov-
étríkin og Þýskaland nasista
hefðu byggt á þeirri siðfræði að
rétt væri að einstaklingurinn
fórnaði sér fyrir ríkið. Alræðið
byggðist á þeirri siðfræði. Um
leið tapaðist frelsið og nið-
urbrotið kæmi í stað dyggð-
arinnar að skapa og byggja upp.
Að þessum forsendum upp-
fylltum byggðist fyrirmynd-
arríkið á „laissez-fair“-kapítal-
isma; algjörum aðskilnaði ríkis
og efnahagslífs, og líkti Rand
því við aðskilnað ríkis og kirkju
í Bandaríkjunum. Sömu aðferð
ætti að beita með sömu rökum.
Hið kapítalíska kerfi er í raun
afleitt af stöðu mannsins í ver-
öldinni þar sem hann lifir í þágu
sjálfs sín og enginn getur gert
þá kröfu til hans, að hann fórni
sér í þágu annarra. Heimspek-
ingurinn Robert Nozick rök-
studdi lágmarksríkið með svip-
uðum hætti en lagði mesta
áherslu á réttlætið.
Hlutverk ríkisvaldsins í al-
gjörlega afskiptalausu kapítal-
ísku hagkerfi er að gæta réttar
borgaranna. Lögreglan á ein-
ungis að beita þá valdi sem
brjóta á rétti annarra ein-
staklinga. Það á t.d. við um
glæpamenn og þá sem ráðast
inn í landið. Reyndar vildi Ayn
Rand líka að ríkið ræki dóm-
stóla til að leysa deilur sem risu
milli manna. Í þessum tilvikum
þyrfti að beita valdi. Allt annað,
eins og göturnar og önnur sam-
göngumannvirki, ætti að vera í
umsjá einstaklinganna sjálfra.
Mér fannst ég skilja tilveruna
betur eftir fyrstu kynnin af Ayn
Rand. Hagfræðin, lögfræðin og
siðfræðin fléttuðust saman á
nýjan hátt. Það réttlætir ekki
baráttuna fyrir frelsi að framtak
einstaklinganna er hagkvæmara
en ríkisstjórna eins og Milton
Friedman sagði í samtali við
mig í desember 2002. „Þetta er
fyrst og fremst siðferðisleg bar-
átta. Það er heppilegt að frjálst
þjóðfélag sé hagkvæmara.“
Ayn Rand
„Ég fæddist í því ríki sem virti
sjálfan einstaklinginn einskis og taldi
réttlætanlegt að fórna honum í þágu
heildarinnar.“
VIÐHORF
Eftir Björgvin
Guðmundsson
bjorgvin@mbl.is