Morgunblaðið - 04.02.2005, Síða 34

34 FÖSTUDAGUR 4. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
V
ið erum stödd í kirkju.
Presturinn spyr:
„Hvað á barnið að
heita?“ „Fjallmundur
Árgoði,“ segir móð-
irin og það kemur svipur á marga
viðstadda. Presturinn fer þó ekki
út af laginu og leggur hönd á höfuð
barnsins yfir skírnarfontinum:
„Fjallmundur Árgoði. Ég skíri þig
í nafni föður, sonar og heilags
anda. Amen.“
Ekki veit ég hvenær og hvort
þessi athöfn mun fara fram en í
fljótu bragði sé ég ekkert athuga-
vert við nafnið Fjallmund Árgoða.
Þjóðlegt og
náttúrulegt
með sveita-
rómantískt yf-
irbragð. Sam-
kvæmt skrá
mannanafna-
nefndar hafa
þessi nöfn ekki komið til umfjöll-
unar ennþá en mælir eitthvað
meira gegn þeim en t.d. Dufþakur,
Bambi eða Brynsteinn? Eitt þeirra
nafna sem mannanafnanefndin
lagði blessun sína yfir á síðasta ári
var Fjalldís og einnig má sjá á
mannanafnaskrá nafn eins og Ár-
gils. En þegar þjóðskráin er skoð-
uð kemur í ljós að það heitir engin
stúlka eða kona í dag Fjalldís og
hvað þá heldur karl með nafninu
Árgils.
Fjölmiðlar hafa verið duglegir
að greina frá úrskurðum manna-
nafnanefndar og hefur fólk þá haft
tækifæri til að hneykslast á nafn-
giftum eða lofa þær. Þegar nánar
er að gáð rata ekki öll þessi nöfn í
þjóðskrána. Annaðhvort hætta for-
eldrarnir við að gefa börnum sín-
um þau skringilegu nöfn sem álits
er óskað eftir hjá nefndinni eða að
gárungar úti í bæ hafa hreinlega
verið að stríða nefndarmönnum.
Munu vera nokkur dæmi um hið
síðarnefnda, að mér skilst.
Einnig skal þess getið að inn í
mannanafnaskrá hafa verið færð
fjölmörg nöfn úr eldri nafnaskrám
og heimildum, nöfn sem engum
dytti til hugar að nota í dag en
þekktust fyrr á öldum, allt aftur til
Íslendingasagnanna. Fá þessi nöfn
að vera áfram á skránni þó að eng-
inn beri þau í dag. Séu nýbakaðir
foreldrar í vandræðum með nafn-
giftir ættu þeir að líta á vefinn
www.rettarheimild.is/mannanofn.
Þar eru vel yfir þrjú þúsund nöfn
og fjölbreytileikinn nánast óend-
anlegur – og fáránleikinn um leið.
Enn sem komið er er Jón algeng-
asta karlmannsnafnið á Íslandi og
Guðrún algengasta kvenmanns-
nafnið. Eru Jónarnir vel á sjötta
þúsundið og Gunnurnar annað eins.
Að auki eru nöfn afar algeng eins
og Sigurður, Guðmundur, Gunnar,
Ólafur, Anna, Sigríður, Kristín og
Margrét. En síðustu ár hafa sum
þessara ágætu nafna verið á und-
anhaldi og svonefnd „tískunöfn“
verið að ryðja sér til rúms. Ef fram
heldur sem horfir er hætt við að á
elliheimilum landsins eftir 60–70 ár
verði Jón, Sigurður, Guðrún og
Anna ekki lengur í meirihluta, held-
ur jafnvel Aron, Kristófer, Alex-
andra og Birta.
Af hverju þetta hefur gerst er
erfitt að fullyrða um. Tískunöfnin
hafa það yfirbragð að eiga ágæt-
lega við ungbörn, saklaus og sæt,
og svo virðist sem gömlu góðu
nöfnin séu frekar tengd við eldra
fólk. Það er eins og nýbakaðir for-
eldrar gleymi því í aðdraganda
skírnar eða nafngiftar að börnin
verði einhvern tímann gömul,
hversu gáfulega sem það nú hljóm-
ar!
Sennilega er skýringin á nafna-
byltingunni undanfarinn áratug sú
að nýrri kynslóð hefur ekki þótt
það nógu „töff“ eða „kúl“ að skíra
börnin sín í höfuðið á öfunum og
ömmunum. Þörf til að finna og
gera eitthvað nýtt virðist hafa
skapast, eldri kynslóðinni til ama,
sem skilur ekkert í því af hverju
börnin eru ekki kennd við einhvern
úr ættinni. Hafi börnum verið gef-
in nöfn „út í loftið“ eru dæmi þess
að eldra fólk hefur ekki viljað
leggja sér þau nöfn í munn.
Nú skal þess getið að ég hef
tekið þátt í þessari nafnabyltingu
að hálfu leyti, börnin hafa fengið
tvö nöfn þar sem annað er „út í
loftið“ og millinafnið í höfuðið á
feðrum okkar hjóna. Það skal við-
urkennast hér og nú að stundum
hefur samviskan nagað mig yfir
því að hafa ekki fylgt gömlu nafna-
hefðinni í þaula. Ekki er sam-
viskubitið þó svo mikið að ég ætli
að gefa börnum mínum ný nöfn
því þau fengu bara ágætis nöfn
sem eru þjál í munni. Í öðru tilfell-
inu héldum við í sakleysi okkar að
við hefðum komið niður á afar
sjaldgæft nafn en þegar upp var
staðið það árið höfðu hundruð
annarra foreldra fengið sömu
hugmynd. Þetta kom skemmti-
lega í ljós er við fórum með þann
litla í ungbarnasund að af fimmtán
drengjum voru fjórir nafnar, okk-
ur til mikillar undrunar! Nú, tíu
árum síðar, er þetta ágæta nafn
farið að gera harða atlögu að efstu
sætum í þjóðskránni.
Nafngiftir eru mikið tilfinninga-
mál og réttast er að veita fólki fullt
frelsi í þeirri ákvarðanatöku. Að
baki hverri ákvörðun eru líklega
jafnmargar ástæður og ég er
sennilega ekki sá eini sem hefur
undrast afskipti ríkisvaldsins af
nafngiftum. Starfandi er manna-
nafnanefnd, skipuð af dóms-
málaráðherra, sem ber að veita
ráðgjöf og úrskurða um nöfn. Fer
hún einkum eftir því hvort nöfn
hafa hlotið hefð í íslensku máli eða
hvort þau geti tekið eignarfalls-
endingu. Berast nefndinni um 100
mál á hverju ári og athyglisvert er
að úrskurðir hennar eru end-
anlegir, ekki er hægt að skjóta
þeim til æðra stjórnvalds líkt og
tíðkast í sumum málaflokkum.
Fyrst á annað borð er verið að
skipta sér af nafngiftum þá ætti
áfrýjunarnefnd að vera til staðar.
Persónulega skil ég ekki af
hverju nefndin hefur hafnað nöfn-
um eins og Tímótheus, Aðal-
björgvin, Siv, Finngálkn og Elíza
en leyft Orfeus, Nóvember, Cýrus
og Atlas.
Hvað skyldi mannanafnanefnd
segja um Fjallmund Árgoða?
Hvað má
barnið
heita?
Ef fram heldur sem horfir er hætt við að
á elliheimilum landsins eftir 60–70 ár
verði Jón, Sigurður, Guðrún og Anna
ekki lengur í meirihluta, heldur Alex-
andra, Kristófer, Aron og Birta.
VIÐHORF
Eftir Björn
Jóhann
Björnsson
bjb@mbl.is
Í RITSTJÓRNARGREIN Morg-
unblaðsins þann 31. janúar kemur
fram sjónarmið sem vakti athygli
mína. Í greininni kemur fram að með
því að bjóða upp á heilsársháskóla þá
„yrði háskólanám full vinna.“. Grein-
arhöfundur segir að þetta liggi auð-
vitað í augum uppi þegar á það er
bent, „háskólar eru í raun bara þjón-
ustufyrirtæki, sem selja menntun.“.
Greinarhöfundur tekur einnig mjög
afdráttarlausa afstöðu
í málinu þegar hann
skrifar „Af hverju í
ósköpunum ættu neyt-
endur, nemendur há-
skólanna, að sætta sig
við að þjónustufyr-
irtækið sé lokað í 22
vikur á ári?“
Ætli allur almenn-
ingur líti háskóla þess-
um augum? Er há-
skólanám bara
hlutastarf? Eru há-
skólar bara þjónustu-
fyrirtæki sem selja
vöru sína hæstbjóðanda? Er „þjón-
ustufyrirtækið“ þá lokað í 22 vikur,
þ.e. rúm 40% af árinu? Getur þetta
verið og getur verið að mönnum sé
full alvara þegar svona er sett fram?
Háskólanám er full vinna
Það dylst engum er hefur stundað
háskólanám að það er full vinna.
Með tilkomu tölvupósts hef ég orðið
var við að nemendur eru að sinna
námi sínu á nánast öllum tímum sól-
arhringsins og mjög oft á tímum sem
hinn venjulegi vinnandi maður á frí.
Sumir nemendur vinna með námi og
einstaka eru líklega í námi með
vinnu. Þeir nemendur sem taka aðra
vinnu fram yfir námið, útskrifast alla
jafna ekki á þeim tíma sem skipulag
námsins segir til um.
Í Háskóla Íslands er fullt nám, og
þar með full vinna, 30 einingar á
námsári eða 15 einingar að jafnaði í
misseri. Með fullu námi er átt við að
það endurspegli alla námsvinnu
stúdents og viðveru í kennslu-
stundum og prófum. Háskólanám er
því annað og meira en eingöngu við-
vera í kennslustund. Stór hluti er
sjálfsnám, þar sem nemandi situr
löngum stundum við lestur fræði-
bóka, og verkefnavinna. Verk-
efnavinna með öðrum nemendum er
mikilvæg en getur verið tímafrek.
Auðvitað sinna nemendur vinnu
sinni misvel og þeim sækist einnig
námið misvel. En er það ekki einnig
þannig á hinum almenna vinnumark-
aði? Er sá vinnustaður til þar sem
allir starfsmenn standa sig alltaf frá-
bærlega?
Er háskóli bara
þjónustufyrirtæki?
Flestir sem einhverja reynslu
hafa af starfi háskóla, átta sig á því
að þeir lúta ekki sömu lögmálum og
hefðbundin fyrirtæki.
Háskólar eru flóknar
einingar, sem miklu
heldur má líkja við
samfélag en fyrirtæki.
Samfélagið sam-
anstendur af ólíkum
hópum, s.s. nemendum,
kennurum, sérfræð-
ingum, starfsfólki
stjórnsýslu og hags-
munaaðilum. Háskóla-
starfið snertir alla
þessa hópa.
Að sjálfsögðu eiga
háskólar að kappkosta
að veita nemendum sínum eins góða
menntun og nokkur kostur er. Nem-
endur vilja eðlilega að kennsluað-
staða sé góð, vinnu- og lesaðstaða sé
til staðar, þeir hafi aðgengi að bóka-
safni og að starfsfólk sýni skilning
og sé kurteist í framkomu. Námið
gerir einnig miklar kröfur til nem-
andans sjálfs. Hann verður að sinna
námi sínu af kostgæfni og leggja al-
úð við þau verkefni sem honum eru
falin af kennurum sínum. Góð út-
koma, sem við getum kallað góð
þjónusta, krefst því mikils af skól-
anum en gerir ekki síður kröfur til
nemandans sjálfs.
Háskóli Íslands er rannsókn-
arháskóli. Það hefur það í för með
sér að aðeins hluti starfseminnar
tengist kennslu. Stór hluti hennar,
og hjá mörgum mikill meirihluti,
tengist rannsóknum og stjórnsýslu
margskonar. Hjá flestum há-
skólakennurum er allt að helmingur
starfsins rannsóknir sem þeir sinna
ásamt kennslu en ekki síst á þeim
tíma þegar kennsla stendur ekki yf-
ir.
Háskóli Íslands starfar allt árið
Háskóli Íslands heldur úti starf-
semi allan ársins hring. Það er
grundvallarmisskilningur að líta svo
á að þegar ekki er kennsla eða próf,
þá liggi starfsemin niðri. Kennsluár-
ið er nokkuð mismunandi eftir deild-
um. Þannig hefst kennsla í sumum
deildum 23. ágúst, s.s. sjúkraþjálfun,
og í öðrum lýkur henni ekki fyrr en í
júní, s.s. MBA námi í viðskipta- og
hagfræðideild. Flestar deildir bjóða
nemendum sínum að taka próf að
hausti, á tímabilinu 15. til 25. ágúst.
Rétt er þó að það komi fram að hefð-
bundin skilgreining á kennslumiss-
eri er frá 1. september til 21. desem-
ber fyrir haustmisseri og frá 10.
janúar til 15. maí fyrir vormisseri. Í
lok haustmisseris, þ.e. frá 21. des. til
10. janúar, þurfa kennarar að fara
yfir próf og verkefni og það sama á
sér stað í lok vormisseris, en þá eru
kennarar gjarnan að fara yfir próf
fram í júní. Til viðbótar þurfa kenn-
arar að undirbúa námskeið komandi
misseris og aðstoða þá nemendur
sem kjósa að skrifa ritgerð yfir sum-
artímann. Auk þess er kennslu-
starfsemin eins og áður sagði aðeins
hluti af starfsemi Háskóla Íslands.
Kennarar stunda rannsóknir og
rannsóknartengda vinnu og innan
Háskóla Íslands er fjöldinn allur af
rannsóknar- og þjónustustofnunum
sem starfa allt árið og hafa lokað í
mesta lagi í 2-3 vikur yfir hásumarið.
Og er þá ótalinn allur sá fjöldi nem-
enda sem vinnur margvísleg verk-
efni tengd náminu yfir sumartím-
ann.
Með framangreint í huga er það
illskiljanlegt hvernig nokkrum dett-
ur í hug að háskóli geti verið annað
en heilsársháskóli, hvað þá að hann
sé lokaður í 22 vikur á ári.
Háskólafólk að slæpast?
Þórhallur Guðlaugsson gerir
athugasemdir við ritstjórnar-
grein Morgunblaðsins ’Þegar höfð er í huga súumfangsmikla starfsemi
sem fram fer í Háskóla
Íslands, er illskiljanlegt
hvernig nokkrum dettur
það í hug að háskóli geti
verið annað en heils-
ársháskóli, hvað þá að
hann sé lokaður í 22 vik-
ur á ári.‘
Þórhallur Guðlaugsson
Höfundur er lektor í viðskipta-
og hagfræðideild.
TILFINNINGALEGT rót kom á
ýmsa þegar Stöð 2 upplýsti að yf-
irmenn verktakafyrirtækisins NCC
vilji ekki bera ábyrgð á
kostnaðaráætlun sem
Árni Johnsen hefur
undir höndum um jarð-
göng til Vestmanna-
eyja.
Umræðan hefur
dregið dám af því upp-
námi og frétt Stöðvar 2
verið afflutt.
Í fréttinni sagði:
„NCC þvær hendur sín-
ar af Árna Johnsen og
fullyrðingum hans um
að fyrirtækið telji
kostnað við jarðgöng til
Vestmannaeyja aðeins helminginn
af því sem Vegagerðin áætlaði.“
Talsmenn NCC hafa ekkert dregið í
land og látið sig einu gilda þótt Árni
Johnsen veifi þriggja síðna skýrslu
frá starfsmanni fyrirtækisins í Fær-
eyjum.
Almenningur í landinu á rétt á
slíkri vitneskju, einkum þegar
skýrslan hefur orðið grundvöllur
blaðamannafundar með sérfræð-
ingum og stjórnmálamönnum (sem
Stöð 2 sagði frá í fréttum) auk opins
borgarafundar í Vestmannaeyjum,
þar sem miklir hagsmunir eru í húfi.
Frétt Stöðvar 2 var því bæði að-
kallandi og rétt.
Vegna villandi gagnrýni á fréttina
er rétt að geta þess að í henni var
beinlínis gert ráð fyrir því að Árni
Johnsen byggði á einhverjum upp-
lýsingum frá fyrirtæk-
inu. Aftur á móti var
sagt að við þær upp-
lýsingar ætlaði „NCC
ekki að standa“. Þessu
mótmælir enginn heið-
arlegur maður sem les
fréttatextann. Frétta-
stofan hélt því ekki
fram að Árni Johnsen
segði ósatt. Réttbær
talsmaður NCC hefur
hins vegar ítrekað vís-
að á bug fullyrðingum
um að Árni hafi í hönd-
unum raunhæft kostn-
aðarmat frá fyrirtækinu.
Trúlega valda hinar afdrátt-
arlausu yfirlýsingar Öyvinds Kvaal í
framkvæmdastjórn NCC í Noregi
hinum vanstilltu viðbrögðum við
fréttinni, en það er ekki við frétta-
stofuna að sakast. Öyvind sagði m.a.
um Árna Johnsen: „Við tökum ekki
ábyrgð á því sem þessi maður segir
opinberlega. Þetta eru ekki okkar
útreikningar og ekki tölur frá okk-
ur.“
Þótt fréttastofa Stöðvar 2 og fleiri
íslenskir fjölmiðlar reyndu síðar að
reka þetta ofan í Öyvind Kvaal á
grundvelli þeirra gagna sem Árni
Johnsen sannanlega hefur frá verk-
efnisstjóra NCC í Færeyjum breytti
það engu um afstöðu hans. Hann
endurtók aðeins að þessi gögn
kæmu fyrirtækinu ekki við. Raunar
bætti hann um betur og mótmælti
staðhæfingum skýrsluhöfundarins
um að kostnaðarmat hans væri
raunhæft.
Í tölvubréfi til mín dags. 31. jan-
úar skrifar Öyvind Kvaal: „Í dag
liggja engar greiningar fyrir af hálfu
NCC sem unnt er að byggja mark-
tæka kostnaðaráætlun á.“
Þessar upplýsingar er nauðsyn-
legt að hafa þegar hin svonefnda
kostnaðaráætlun um jarðgöng til
Eyja er metin. Og ekki síður um-
mæli skýrsluhöfundarins sjálfs um
að ekki sé um eiginlega skýrslu að
ræða, eins og hún hefur þó verið
kynnt með mikilli viðhöfn, heldur
einungis „minnisatriði“.
Fréttastofa Stöðvar 2 biðst afsök-
unar þegar hún flytur rangar fréttir.
Þess gerist ekki þörf í þessu tilviki.
Rétt frétt
Þór Jónsson fjallar um
fréttaflutning Stöðvar 2 ’Fréttastofan hélt þvíekki fram að Árni John-
sen segði ósatt.‘
Þór Jónsson
Höfundur er fréttamaður.