Morgunblaðið - 02.04.2005, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 2. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÁRSFUNDUR Seðlabankans
verður seint flokkaður undir
skemmtisamkomu. Þangað mætti
þó 30. mars sl. prúðbúinn hópur
fólks samkvæmt
venju til að hlusta á
þrjá vel klædda síð-
miðaldra karla lesa
upp heimastíla. Þetta
voru formaður banka-
ráðs, Ólafur G. Ein-
arsson, formaður
bankastjórnar, Birgir
Ísleifur Gunnarsson,
og forsætisráðherra,
Halldór Ásgrímsson.
Fundargestum er
ekki ætlað annað
hlutskipti en að sitja
og hlýða. Engar um-
ræður eru leyfðar
enda gætu skoðanaskipti auðvitað
spillt slíkri samkomu. Innihald
ræðu formanns bankaráðs er nokk-
uð sjálfgefið og fyrirfram ekki að
vænta mikilla pólitískra tíðinda þar.
Þegar kom að ræðum bankastjóra
og forsætisráðherra æstist hins
vegar leikurinn og athyglisverð-
astar voru hinar fullkomnu mót-
setningar í málflutningi þeirra.
Hvor af sinni plánetunni
Þegar hlýtt var á formann
bankastjórnar Seðlabankans og síð-
an forsætisráðherra í beinu fram-
haldi var erfitt að verjast þeirri
hugsun að þeir kæmu hvor frá
sinni plánetunni. Með svo ger-
ólíkum hætti meta þeir aðstæður í
íslenskum efnahagsmálum. Ræða
Birgis Ísleifs var að miklu leyti
málsvörn fyrir aðgerðir Seðlabank-
ans. Rökstudd var nauðsyn vaxta-
hækkana sem Seðlabankinn hefur
gripið til, útskýrt hvers vegna
bankinn færi þá leið og þar ekki
síst byggt á þeim afdráttarlausu
lagafyrirmælum sem
bankinn starfar nú eft-
ir um verðstöðugleika
sem yfirmarkmið. En
seðlabankastjóri dró
heldur ekki dul á
áhyggjur manna þar á
bæ af ýmsum hættu-
merkjum í íslensku
efnahagslífi og kvað
þar við svipaðan tón og
gert hefur í efni frá
Seðlabankanum að
undanförnu, t.d. í síð-
asta hefti peningamála
og greinargerð Seðla-
bankans til ríkisstjórn-
arinnar, sökum þess að verðbólga
er komin yfir þolmörk frá 18. febr-
úar sl. Seðlabankinn hefur verið
ófeiminn við að nefna helstu skýr-
ingar þess óstöðugleika sem nú er
við að glíma. Þrjá hluti ber hæst.
þ.e. hinar gríðarlega miklu og sam-
anþjöppuðu stóriðjuframkvæmdir,
aukinn aðgangur almennings að
lánsfé og mikil útlánaþensla og það
eru stórfelldar skattalækkanir rík-
isstjórnarinnar sem nú hafa verið
lögfestar langt fram í tímann. Í
ræðu sinni gerði seðlabankastjóri
hinn mikla viðskiptahalla og skuld-
setningu þjóðarbúsins sérstaklega
að umtalsefni.
Þá kom í ræðustól forsætisráð-
herra og kvað nú heldur betur við
annan tón. Hann lýsti því hversu
ánægjulegt væri að ræða stöðu
efnahagsmála á Íslandi um þessar
mundir. Það væri nú munur að
glíma við hlutina þegar vandamálin
væru góðærisvandamál. Forsætis-
ráðherra hvítþvoði ríkisstjórnina og
stóriðju- og skattastefnu hennar af
allri ábyrgð, ef við einhvern væri
að sakast þá væri það helst Seðla-
bankinn sjálfur. Og ráðherrann
velti fyrir sér bæði vaxtaákvörð-
unum bankans og síðan verðbólgu-
mælingunum, hvort þar væri
kannski sökudólginn að finna. Þetta
gæti sem sagt verið hitamælinum
að kenna sem sýnir sótthitann, en
örugglega ekki ríkisstjórninni.
Kostulegur var sá hluti ræðu ráð-
herrans sem laut að því að útskýra
að tími inngripa stjórnvalda í efna-
hagsmálin væri liðinn, kostulegur
vegna þess að stór hluti þess vanda
sem við er að glíma er sökum
handafls ríkisstjórnarinnar, þ.e.a.s.
að keyra með pólitískum ákvörð-
unum og í krafti opinberra fyrir-
tækja inn í landið þær gríðarlegu
stórframkvæmdir sem eru ein
helsta undirrót þenslunnar og bæta
svo stórfelldum skattalækkunum
við.
Seðlabankastjóri og forsætisráð-
herra töluðu þannig í austur og
vestur. Annar hafði auðheyranlegar
áhyggjur og rökstuddi nauðsyn
harðra aðhaldsaðgerða til að af-
stýra enn meiri vanda síðar. Hinn
riðaði til falls í ræðustólnum undan
þunga hins mikla góðæris.
Aðgerða er þörf
Vinstrihreyfingin – grænt fram-
boð hefur einn flokka lagt fram á
þingi ítarlega rökstuddar tillögur
um aðgerðir til að tryggja efna-
hagslegan stöðugleika. Þingmál
okkar má nálgast á vef Alþingis, en
samandregið eru þar lagðar til eft-
irfarandi aðgerðir:
*Gefin verði út formleg yfirlýs-
ing um að ekki verði veitt leyfi fyr-
ir né stuðlað að frekari stórvirkj-
unum né uppbyggingu meiri
orkufrekri stóriðju en þegar er í
byggingu að minnsta kosti til árs-
loka 2010. Áhersla verði þess í stað
lögð á fjölbreytta, smáa og með-
alstóra iðnaðarkosti af viðráð-
anlegri stærð fyrir hagkerfið og að-
stæður í viðkomandi
byggðarlögum. *Því verði beint til
fjármálaeftirlits að huga vandlega
að áhættumati í bankakerfinu.
Verði í því skyni bæði farið yfir
eiginfjármörk og áhættugrunn fjár-
málastofnana. *Þeim tilmælum
verði beint til Seðlabankans að
huga að aukinni bindiskyldu eða
öðrum aðgerðum sem stutt geti við-
leitni stjórnvalda til að end-
urheimta efnahagslegan stöð-
ugleika. *Hugað verði að
breytingum á mælikvörðum verð-
lagsþróunar, sérstaklega því að
skoða hvernig fasteignaverð er
reiknað inn í vísitölu neysluverðs.
*Ríkisstjórnin leggi fyrir Alþingi
tillögur um að falla frá eða fresta
eftir atvikum að minnsta kosti ein-
hverjum hluta hinna almennu
skattalækkana sem lögfestar voru
fram í tímann í desember 2004.
*Og loks að leitað verði eftir víð-
tæku samstarfi við aðila vinnu-
markaðarins, samtök bænda, neyt-
enda, öryrkja og aldraðra og
o.s.frv. í anda þjóðarsáttar um þátt-
töku í aðgerðum til að endurheimta
efnahagslegan stöðugleika.
Umræða um vandamál óstöð-
ugleika og ójafnvægis í efnahags-
málum sem við blasa er nú loks að
komast upp á yfirborðið og því ber
að fagna að umræðan um ruðn-
ingsáhrif stóriðjunnar og efnahags-
stefnu ríkisstjórnarinnar er að
þyngjast. Engum dyljast áhyggjur
þeirra sem standa fyrir atvinnu-
rekstri eða eru í forsvari í fjár-
málaheiminum. Eini aðilinn sem
sefur værum svefni í hlýju eldanna
sem loga í hagkerfinu er rík-
isstjórnin með forsætisráðherra í
broddi fylkingar. Spurningin er
hvort Halldór kann á fiðlu.
Eldarnir loga, en kann Halldór á fiðlu?
Steingrímur J. Sigfússon
fjallar um efnahagsmál ’Seðlabankastjóri ogforsætisráðherra töluðu
þannig í austur og
vestur. Annar hafði
auðheyranlegar
áhyggjur og rökstuddi
nauðsyn harðra
aðhaldsaðgerða til að
afstýra enn meiri vanda
síðar. Hinn riðaði til
falls í ræðustólnum
undan þunga hins
mikla góðæris.‘Steingrímur J. Sigfússon
Höfundur er alþingismaður,
formaður Vinstrihreyfingarinnar –
græns framboðs.
„UTAN Efnahagsbandalagsins
yrði hlutskipti okkar það sama og
hins stjórnlausa fleys. Ákvarðanir
sem okkur varða, yrðu teknar án
okkar vitundar eða
samþykkis. Vörur
okkar þyrftu að klífa
tollmúra. Við yrðum
utan almennrar
verkaskiptingar og
framfara í Evrópu.
Lífskjörin mundu
væntanlega standa í
stað eða batna hægar
en hjá nágrannaþjóð-
um okkar. Okkur
mundi af þeim sökum
væntanlega standa
meiri ógn af fólks-
flótta, ef við stæðum
utan við, en fólksflutningi, ef við
gerðumst aðilar.“
Ef skipt væri um eitt orð í þess-
um tilvitnaða texta, þ.e. að í stað
Efnahagsbandalagsins kæmi Evr-
ópusambandsins, gæti hann sem
best verið frá deginum í dag, hafð-
ur eftir einhverjum aðdáanda Evr-
ópusambandsins. Þau eru reyndar
úr rúmlega fjörutíu og þriggja ára
gömlu framsöguerindi um stöðu
Íslands og þátttöku í efnahags-
bandalögum. Erindið var flutt í
janúar árið 1962 á lokaðri ráð-
stefnu, sem félagið Frjáls menn-
ing efndi til í Reykjavík. Sá sem
átti orðin var Már Elísson, skrif-
stofustjóri Fiskifélags Íslands á
þeim tíma og síðar fiskimálastjóri.
Yfirmaður hans, fiskimálastjóri
Davíð Ólafsson, sagði á sömu ráð-
stefnu að hann gæti alveg tekið
undir með skrifstofustjóranum um
að Íslendingar ættu að sækja um
aðild að Efnahagsbandalagi Evr-
ópu og það heldur fyrr en seinna.
Mér finnast ummæli þessara
framámanna í íslenskum sjávar-
útvegi einkar athyglisverð, ekki
síst í ljósi þess að Íslendingar
voru á þessum tíma nýkomnir úr
harðvítugu þorskastríði, því átt-
unda í sögu sinni, svo vitnað sé í
Björn Þorsteinsson sagnfræðing
og nú vegna útfærslu landhelg-
innar í 12 mílur 1. september árið
1958. Átökin á Íslandsmiðum
stóðu þó fram í mars 1961 eða þar
til viðreisnarstjórnin samdi við þá
bresku um að Bretar fengju að
veiða næstu þrjú ár á
sex mílna ytra belti
12 mílna lögsögunnar.
Já, viðreisnarstjórnin
margfræg, komst til
valda í nóvember 1959
og sat fram í júlí
1971. Þetta voru
reyndar þrjár rík-
isstjórnir, en í öllum
tilfellum samstjórnir
Sjálfstæðis- og Al-
þýðuflokks. Ráð-
herrar komu og fóru
eins og fara gerir en
tveir af ráðherrum
Alþýðuflokksins sátu þó allt tíma-
bilið. Annar þeirra var Gylfi Þ.
Gíslason sem gegndi embætti við-
skipta- og menntamálaráðherra öll
viðreisnarárin. Hann lét ekki áð-
urnefnda ráðstefnu fram hjá sér
fara og taldi þar enga leið færa
fyrir Íslendinga án aðildar að
Efnahagsbandalagi Evrópu. Og
það var ekki Gylfi einn af ráðherr-
um Alþýðuflokksins, sem tók
stefnuna á aðild að bandalaginu á
þessum tíma heldur allir þrír ráð-
herrar flokksins og margir aðrir
úr forustusveit hans. Málið hvarf
hins vegar af dagskrá ári seinna. Í
fyrsta lagi vegna þess að de
Gaulle Frakklandsforseti kom í
veg fyrir aðild Breta að bandalag-
inu, í öðru lagi vegna þess að sam-
starfsflokkur Alþýðuflokksins hélt
aftur af svo bráðri Evrópustefnu,
þótt Alþýðuflokksbroddarnir ættu
innan hans ýmsa hauka í horni,
sbr. áður tilvitnuð ummæli for-
ustumanna Fiskifélags Íslands og
í þriðja lagi vegna eindreginnar
andstöðu meirihluta fólksins í
landinu við aðildarumsókn, ekki
síst Alþýðusambands Íslands.
Hvernig halda menn nú að Ís-
lendingum hefði gengið að færa
landhelgina út í 50 mílur árið 1972
og í 200 mílur árið 1975 ef þeir
hefðu farið að ráðum dóms-
dagsspámannanna og annarra sem
vildu að Íslendingar gerðust aðilar
að Efnahagsbandalagi Evrópu árið
1962? Bandalagi, sem hefur al-
frelsi í atvinnurekstri sem grund-
vallaratriði og hefur auk þess að
markmiði sínu að eyða öllum
landamærum í Evrópu. Þess má
geta í þessu sambandi að landa-
mæri eyríkisins Íslands eru á haf-
inu. Svarið við spurningunni er
einfalt og þarf lítillar íhugunar
við, það hefði aldrei tekist. Hins
vegar er vert að íhuga hvernig
umhorfs væri á Íslandi nú og við
hvaða lífskjör launafólk byggi ef
helstu fiskveiðiþjóðir Evrópu
hefðu mátt láta greipar sópa um
íslenska fiskislóð upp að 12 mílna
landhelgislínunni allar götur frá
1962 og ef til vill nær landi því
eins og áður var ritað tók nærri
sex ár að fá fullnaðarviðurkenn-
ingu á 12 mílna landhelginni og ná
fram friði á fiskimiðunum um þá
skipan því undanþágusamning-
urinn við Breta gilti þar til í mars
árið 1964.
Ísland og Evrópa
Ólafur Þ. Jónsson fjallar
um Evrópumál ’Hvernig halda mennnú að Íslendingum
hefði gengið að færa
landhelgina út í 50 mílur
árið 1972 og í 200 mílur
árið 1975 ef þeir hefðu
farið að ráðum dóms-
dagsspámannanna og
annarra sem vildu að
Íslendingar gerðust
aðilar að Efnahags-
bandalagi Evrópu
árið 1962?‘Ólafur Þ. Jónsson
Höfundur er fv. vitavörður.
EKKI þjónar tilgangi að svara
nýrri og alltof víðáttumikilli send-
ingu frá Baltasar Kormáki til mín
í Morgunblaðinu í gær að öðru
leyti en þessu:
1. Ég ýjaði hvergi í
umræddum Les-
bókarpistli mínum
um skort á kvik-
myndum eftir ís-
lenskar konur að
því að karlpunga-
sjónarmið réðu
ríkjum í úthlut-
unum Kvikmynda-
miðstöðvar Íslands.
Þvert á móti taldi
ég slíkt afar ólík-
legt og annað hef-
ur ekki hvarflað að
mér. Ég var ein-
faldlega að vitna í
ummæli eins af
okkar helstu leik-
stjórum, Kristínar
Jóhannesdóttur, í
sjónvarpsþætti
þess efnis að hún
teldi sig við úthlut-
anir hafa goldið
þess að vera kona.
Ekki veit ég hvers vegna Balt-
asar finnst þetta litlu máli
skipta.
2. Ég er ekki „gagnrýnandi“ á
Morgunblaðinu um kvikmyndir
og hef ekki verið í tæplega 20
ár. Ég hef fjallað hér und-
anfarin ár um kvikmyndir sem
blaðamaður og sem ein-
staklingur með skoðanir og ber
ábyrgð á þeim skoðunum sjálf-
ur. En það flokkar Baltasar ef
til vill undir smáatriði.
3. Pistillinn í Lesbókinni var ekki
„úttekt“, eins og Baltasar telur
henta að orða það, heldur rabb-
dálkur frá hjartanu. Það breytir
engu um gleymsku mína varð-
andi kvikmyndina Dís, sem ég
hef þegar beðist velvirðingar á
og virðist því miður aukaatriði í
huga Baltasars. Stormviðri og
Reykjavík Guesthouse eru at-
hyglisverðar myndir en þær eru
á mörkum umfjöllunarefnisins
frá mínum bæjardyrum og hlýt
ég að hafa rétt til
að hafa þá skoðun.
4. Niðurstaða og til-
efni pistilsins
standa óhögguð, þ.e.
að leiknar bíómynd-
ir í fullri lengd eftir
íslenskar konur eru
í algjörum minni-
hluta í styrkúthlut-
unum undanfarin
ár. Ástæður þess
eru það sem er mik-
ilvægt að reifa og
ræða, ekki hvort
myndirnar hafi ver-
ið þrjár, fjórar eða
fimm. Með tilheyr-
andi skilgrein-
ingasmásmygli sem
ekki er auðvelt að
sjá tilganginn með,
ef menn hafa á ann-
að borð áhuga á
meginatriðum frek-
ar en persónulegu
hnútukasti. Það er
óþarfi að búa sér til óvini þar
sem engir eru til staðar.
Vonandi getum við Baltasar ver-
ið sammála um þetta. Vonandi er
þessum tilgangslitla „hanaslag“
lokið. Kannski má að lokum einnig
binda vonir við að þessi deila hafi
þrátt fyrir allt, þrátt fyrir
gleymsku, útúrsnúninga og dylgj-
ur, svo vísað sé til nokkurra
helstu einkennismerkja hennar,
vakið athygli á þörfu umhugsunar-
efni. Baltasar óska ég góðs gengis
við áframhaldandi framleiðslu
kvennakvikmynda frekar en
hysterískar dramatíseringar í
blaðagreinum.
Aðalatriði og
aukaatriði
Árni Þórarinsson svarar
grein Baltasars Kormáks
Árni Þórarinsson
’Baltasar óskaég góðs gengis
við áframhald-
andi framleiðslu
kvennakvik-
mynda …‘
Höfundur er blaðamaður.