Morgunblaðið - 02.04.2005, Qupperneq 36

36 LAUGARDAGUR 2. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í UMRÆÐUÞÆTTINUM Ís-
landi í dag hinn 22. mars síðastliðinn
viðurkenndi Alfreð Þorsteinsson að
mikill lóðaskortur væri nú í Reykja-
vík þrátt fyrir að boðnar hefðu verið
út fjölmargar lóðir undanfarin tvö
ár. Framboð annaði
engan veginn eft-
irspurn. Jafnframt tók
hann undir það sjón-
armið að nægt land
væri til í borginni en að
ómögulegt hefði verið
að sjá fyrir þá gíf-
urlegu spurn eftir hús-
næði sem varð í kjölfar
breytinga á lánamark-
aði.
Vilhjálmur Þ. Vil-
hjálmsson, oddviti
sjálfstæðismanna í
Reykjavík, benti hins
vegar á í sama þætti,
að margsinnis hefði
verið varað við hætt-
unni sem fylgdi því að
bjóða ekki út lóðir
jafnt og þétt því ann-
ars gæti safnast upp
eftirspurn sem myndi
spenna upp húsnæð-
ismarkaðinn með ófyr-
irsjáanlegum afleið-
ingum. Jafnframt
minnti Vilhjálmur á að
skortur hefði verið á
lóðum löngu áður en
umræddar breytingar
urðu á lánakjörum til
húsnæðiskaupa. Fast-
eignaverð hefði því
farið ört hækkandi síðustu ár þótt
aukinn kaupmáttur og hagstæðari
lánakjör hefðu einnig haft áhrif.
Síðar í þættinum skiptust þeir Al-
freð og Vilhjálmur á skoðunum en
ekki leið á löngu þar til Alfreð greip
til einkar undarlegra skýringa til að
firra R-listann ábyrgð á þessari
óheillaþróun.
Fyrri rangtúlkun Alfreðs
Fyrri skýring Alfreðs gekk út á að
lóðaskortur væri ekki bara bundinn
við Reykjavík. Um væri að ræða al-
mennan skort á lóðum á höfuðborg-
arsvæðinu og víðar. Þannig hefði
húsnæðisverð í nágrannasveit-
arfélögum einnig hækkað í sama
takti og innan Reykjavíkur.
Við fyrstu sýn virðist Alfreð hafa
nokkuð til síns máls en í raun er hér
um alvarlegan misskilning á lögmáli
framboðs og eftirspurnar að ræða.
Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæð-
inu mynda eitt búsetu- og atvinnu-
svæði og einn markað fyrir íbúðar-
húsnæði. Þegar skortur er á lóðum í
Reykjavík, langstærsta og fjölmenn-
asta sveitarfélaginu, ræður það úr-
slitum um þróun fasteignaverðs á
svæðinu öllu.
Þetta gerist þrátt fyrir að ná-
grannasveitarfélögin
hafi úthlutað mun fleiri
lóðum en Reykjavík.
Smæð þeirra gagnvart
Reykjavík er slík að
þeim er um megn að
anna þeirri eftirspurn
sem heimatilbúinn
lóðaskortur í höfuð-
borginni leiðir af sér.
Alfreð gefur hins vegar
í skyn að öll sveitar-
félögin á höfuðborg-
arsvæðinu hafi sama
vægi í samspili fram-
boðs á húsnæði og eft-
irspurnar þess þótt við
blasi að Reykjavík er
þar ráðandi afl.
Síðari rangtúlkun
Alfreðs
Síðar í þættinum
gerði Alfreð sig sekan
um aðra mistúlkun á
lögmáli framboðs og
eftirspurnar þegar
hann hélt því fram að
lóðaskortur væri orðinn
það víðtækur að nokkur
þúsund manns hefðu
nýverið slegist um tæp-
ar fjörutíu lóðir á Sel-
fossi. Sem fyrr væri
ekki bara við Reykjavík
að sakast, lóðaskortur væri víða
vandamál.
Ekki hvarflaði að Alfreð Þor-
steinssyni að hugsanlega væri fjöldi
umsækjenda um þessar lóðir einmitt
Reykvíkingar sem kjósa fremur að
yfirgefa borgina sína sökum lang-
varandi lóðaskorts og leita því þang-
að sem unnt er að fá lóðir á skikk-
anlegu verði. Ástandið á fasteigna-
markaðnum í borginni er nefnilega
orðið það ískyggilegt að fólk vill
hugsanlega frekar auka aksturs-
vegalengdina til og frá vinnu um
röskan hálftíma gegn því að fá lóð á
viðráðanlegu verði heldur en að slást
um þær fáu lóðir sem í boði eru í
Reykjavík og borga vel á annan tug
milljóna fyrir. Ef rétt reynist, hvað
felst þá í markmiðum R-listans um
þéttingu byggðar?
Gildir lögmál
skortsins ekki
í Reykjavík?
Guðmundur Edgarsson skrifar
um lóðaskort í Reykjavík
’Þegar skorturer á lóðum í
Reykjavík,
langstærsta og
fjölmennasta
sveitarfélaginu,
ræður það
úrslitum um
þróun fast-
eignaverðs á
svæðinu öllu.‘
Guðmundur Edgarsson
Höfundur er kennari við MH og HÍ.
Á BAKSÍÐU Morgunblaðsins
29. mars sl. var frétt um næring-
arástand þorsksins. Þórarinn
Ólafsson, fiskverk-
andi í Grindavík,
greindi frá því að
þorskurinn hefði í
vetur verið óvanalega
magur og með tóman
maga. Fiskifræðingur
hjá Hafrannsókna-
stofnun svaraði þess-
um kenningum um
slæmt næringar-
ástand þorsksins á þá
lund að það væru
engin merki um
fæðuskort, í sömu
andrá og fræðing-
urinn greindi frá því að með-
alþyngd þorsksins hefði lækkað á
undanförnum árum.
Hvers konar vitleysa er það að
telja lækkandi meðalþyngd þorsks-
ins ekki áberandi einkenni um
fæðuskort? Í framhaldinu má
spyrja Hafrann-
sóknastofnun hvort
stofnunin telji lækk-
andi meðalþyngd vera
merki um eitthvert
lystarleysi íslenska
þorsksins.
Í vetur hef ég áður
orðið vitni að vægast
sagt einkennilegri líf-
fræði Hafrann-
sóknastofnunar, s.s.
þegar stofnunin neitaði
að horfast í augu við
þá staðreynd að þorsk-
urinn í Breiðafirði
væri hægvaxta en í gögnum stofn-
unarinnar mátti sjá að fjórðungur
5 ára og eldri þorsks var hæg-
vaxta. Fleiri dæmi má nefna, s.s.
þegar Hafrannsóknastofnun fer
fjallabaksleið í að túlka samband
hrygningarstofns og nýliðunar.
Það er orðið löngu tímabært að
fara í alvöru yfir starfshætti Haf-
rannsóknastofnunar með gagn-
rýnum hætti en sú staðreynd blas-
ir við að þorskveiði nú er helmingi
minni en fyrir daga kvótakerfisins.
Lystarleysi
íslenska þorsksins
Sigurjón Þórðarson fjallar um
megurð íslensks þorsks
Sigurjón Þórðarson
’Það er orðið löngutímabært að fara í
alvöru yfir starfshætti
Hafrannsóknastofnunar
með gagnrýnum hætti
en sú staðreynd blasir
við að þorskveiði nú er
helmingi minni en fyrir
daga kvótakerfisins.‘
Höfundur er alþingismaður.
OFANGREIND orð eru tilvitnun í
páskapredikun sr. Karls Sig-
urbjörnssonar biskups (sjá frétt
Morgunblaðsins 29.
mars sl.). Í predik-
uninni sem útdráttur
var fluttur úr í ýmsum
ljósvakamiðlum um
helgina kvartaði hann
undan því að fámenn-
ur þrýstihópur vildi
koma fræðslu um
kristni út úr skólum.
Trúboð eða
fræðsla?
Nú veit ég ekki
hvaða „þrýstihóp“ sr.
Karl á við, en tel þó
líklegt að hann vísi
m.a. til mikillar umræðu sem varð
fyrir skömmu um trúarbragða-
fræðslu og trúboð í skólum, m.a. í
kjölfar málþings sem vinstri grænir
stóðu fyrir um miðjan febrúar sl. Á
málþinginu og umræðum í kjölfarið
komu fram alvarlegar upplýsingar
um umfang trúboðs í opinberum
skólum, m.a. um kristið bænahald.
Ég minnist sérstaklega samtals við
grunnskólastjóra í Keflavík sem sá
hreint ekkert athugavert við bæna-
hald í skólanum hjá henni.
Í ljósvakamiðlunum, sem ég fylgd-
ist með um páskana, var ekki birtur
sá hluti predikunar sr. Karls sem ég
setti í fyrirsögnina. Hún er þó lykill
málsins: „Skólinn á ekki að sinna trú-
boði“. Hvorki leik-, grunn-, fram-
halds- né kennaraskólar eiga að boða
trú. Hins vegar eru það einmitt trú-
boð í skólum, ógagnrýnar kirkjuferð-
ir og bænahald sem valda því að bar-
áttufólk fyrir trúfrelsi og frelsi til
trúleysis treystir ekki skólum til að
stunda hlutlaust fræðslustarf um
trúarbrögð. Gagnrýni á slíkar til-
hneigingar til trúboðs, þ.e. rugling á
trúboði og fræðslu, kom fram á
nefndu málþingi, m.a. í máli sr. Sig-
urðar Pálssonar, en hann var um all-
langt skeið námstjóri í mennta-
málaráðuneytinu og þekkir e.t.v.
manna best stöðu þessara mála. Sr.
Karl þarf því ekki að vera undrandi á
að kristindómsfræðslan sé gagnrýnd.
Hverjir skyldu stunda slíkt trúboð?
Eru það kristnir kennarar sem
þekkja ekki muninn á
trúboði og fræðslu? Eða
er prestum án kenn-
aramenntunar enn þá
falin kristindóms-
fræðslan í einhverjum
skólum?
Kristindómur og
ásatrú í sögu þjóðar
Að mínum dómi er
ekkert óeðlilegt við tals-
vert mikla kristindóms-
fræðslu en hún ætti ekki
að vera sérstök náms-
grein heldur hluti af
menningarfræði, lífs-
leikni, siðfræði eða samfélagsfræði,
og ef fólk vill, trúarbragðafræði. Sér-
staklega er þetta mikilvægt vegna
þess að íslensk menning verður tæp-
ast skilin án umtalsverðrar þekk-
ingar á tvennum trúarbrögðum um-
fram önnur, þ.e. kristinni trú og
ásatrú. En mörg önnur trúarbrögð
eru þó vissulega samofin sögu okkar
og nágrannalanda okkar, ekki síst
íslam. Þar að auki er kristni ein af
meginstoðum íslenskrar löggjafar og
þess siðgæðis sem flestir vilja rækta
með ungu fólki. Síst af öllu gæti ég,
sem er menntaður sem sögukennari,
borið á móti slíkum staðreyndum.
Það hlýtur því að vera til vansa að
trúlaust fólk og fólk af minnihluta-
trúarbrögðum telji sig knúið til að
taka börn sín úr kristindómstímum –
vegna trúboðs – þannig að þau fari á
mis við mikilvæga fræðslu. Eða ein-
staklingar í hópi kennara sem ekki
tilheyra lútersku þjóðkirkjunni
treysti sér ekki til að kenna kristin
fræði, einmitt kannski af því að þau
heita kristin fræði og „önnur trúar-
brögð“ eru þar sem einhvers konar
viðhengi. Að ógleymdum rétti fólks
til að aðhyllast engin trúarbrögð.
Hins vegar veldur það óþörfum
ruglingi að kalla námsgreinina krist-
in fræði og mér finnst að lúterska
þjóðkirkjan þurfi að sætta sig við að
setja innihaldið ofar forminu. Eða vill
kirkjan kannski njóta forréttinda í
opinberum skólum? Það er alls ekki
hægt að verjast þeirri hugsun eftir
að hafa lesið fréttir af predikuninni
og heyrt þungann í rödd sr. Karls í
því sem var tekið upp í fréttum Rík-
isútvarpsins.
Frelsi til trúleysis
Sr. Karl óttast að skólar komi til
með að láta „sem trú skipti ekki
máli“ og e.t.v. er það rétt að einhver
skoðanasystkina minna í baráttu fyr-
ir trúfrelsi og frelsi til trúleysis telji
svo vera og vilji veg trúar og rétt
þeirra sem aðhyllast trú sem minnst-
an. Ég hef bara ekki orðið var við
þetta sjónarmið í þeim hópi fólks sem
ég umgengst heldur þvert á móti að
fjölmargir þeirra sem berjast fyrir
þess háttar frelsi telja að trú skipti
mjög miklu máli – væri ekki annað að
lemja höfðinu við steininn? En við
gerum þá réttlætiskröfu að trúleysi
sé virt jafnt og trúarbrögð í opinber-
um skólum – annað væri mismunun.
Aðskilnaður leik- og grunnskóla-
starfs frá kirkjustarfi og trúboði er
bersýnilega afar brýnt verkefni mið-
að við þær upplýsingar sem komu
fram á málþingi vinstri grænna og í
umræðum í samfélaginu í kjölfar
þess. Að þessu þarf að huga í yf-
irstandandi námskrárvinnu á vegum
menntamálaráðuneytis. Um þetta
erum við sr. Karl greinilega alveg
sammála ef ég skil orð hans rétt, þótt
vera kunni að okkur greini á um leið-
ir til þess. Þannig vill hann að Kenn-
araháskólinn (og væntanlega þá
einnig aðrir kennaraskólar) skipi
kristni og öðrum trúarbrögðum með-
al kjarnagreina. Ég tek undir að það
þurfi að efla þekkingu kennara á því
hvernig á að kenna um trú og trúar-
brögð en efast stórlega um að pláss
sé fyrir kristin fræði sem skyld-
ugrein í kennaranámi meðan bitist er
um hverja vinnuviku í því námi.
Kannski sameining trúarbragða-
fræða við menningarfræði eða lífs-
leikni og siðfræði gæti aukið það
rými?
Ingólfur Ásgeir Jóhannesson
fjallar um páskapredikun hr.
Karls Sigurbjörnssonar biskups ’Aðskilnaður leik- oggrunnskólastarfs frá
kirkjustarfi og trúboði
er bersýnilega afar
brýnt verkefni …‘
Ingólfur Ásgeir
Jóhannesson
Höfundur er sagnfræðingur
og menntunarfræðingur.
„Skólinn á ekki
að sinna trúboði“
KALDA stríðinu er lokið, ógnun
af Sovétríkjunum er ekki lengur til
staðar, enda þau liðin undir lok.
Varnir Íslands hafa
byggst á þessari
horfnu ógn. Hrað-
fleygar, vopnaðar her-
þotur og kafbátaleit-
arvélar eru í þessu
sambandi úrelt fyr-
irbrigði. Það er því
mjög erfiður mál-
staður að verja fyrir
íslensk stjórnvöld að
Bandaríkjamenn hafi
hér nokkrar orr-
ustuþotur, sem í
þokkabót virðast vera
óvopnaðar.
En það er önnur
ógn til staðar og hana
skilja Bandaríkja-
menn. Hryðjuverka-
menn geta látið til
skarar skríða hvar
sem er í heiminum og
litla Ísland er örugg-
lega ekki óhult hvað
þetta varðar.
Ég tel að orr-
ustuþotur séu engin
vörn gegn þessari ógn
en öðru máli gegni um
vopnaðar þyrlur. Ég
legg því til að við förum fram á það
við Bandaríkjamenn að þeir sjái
okkur fyrir 6 þyrlum ásamt vara-
hlutum og viðhaldi. Íslendingar
sæju hins vegar um áhafnir þyrln-
anna en bandaríkjamenn um þjálfun
áhafnanna.
Ég legg jafnframt til að þyrl-
urnar yrðu staðsettar þannig að ein
yrði á Ísafirði, ein á Akureyri, ein á
Egilsstöðum, ein á Höfn í Horna-
firði og tvær í Keflavík.
Þyrlur Landhelgis-
gæslunnar yrðu svo
eftir sem áður í
Reykjavík.
Tvenn rök liggja fyr-
ir því að dreifa þyrl-
unum á þennan hátt
um landið. Annars veg-
ar þau að hryðjuverka-
menn geta látið til
skarar skríða hvar sem
er á landinu og helst
þar sem engar varnir
eru til staðar. Hin
ástæðan er sú og ég fer
ekkert í launkofa með
það, að þessar þyrlur
yrðu björgunartæki og
með þessari dreifingu
um landið væri þyrla
komin á slysstað á sjó
eða landi fyrr en ella ef
þær væru allar í Kefla-
vík.
Margir munu eflaust
reka upp ramakvein og
segja að með þessu
væru Íslendingar að
koma sér upp her. Ís-
lendingar gera nú þeg-
ar út vopnuð skip og sé ég engan
mun á vopnuðu skipi og vopnaðri
þyrlu.
Varnir Íslands
Kristinn Ó. Magnússon fjallar
um varnir gegn hryðjuverkaógn
Kristinn Ó. Magnússon
’Hryðjuverka-menn geta látið
til skarar skríða
hvar sem er í
heiminum og
litla Ísland er
örugglega ekki
óhult hvað
þetta varðar.‘
Höfundur er verkfræðingur.