Morgunblaðið - 02.04.2005, Síða 40

40 LAUGARDAGUR 2. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Sigurjón Sæ-mundsson fædd-
ist í Lambanesi í
Fljótum í Skagafirði
12. maí 1912. Hann
lést í Sjúkrahúsi
Siglufjarðar 17.
mars síðastliðinn.
Foreldrar hans voru
Sæmundur Jón
Kristjánsson, f.
16.10. 1883, útvegs-
bóndi í Lambanesi
og víðar, d. 30.8.
1915, og Herdís Ingi-
björg Jónasdóttir, f.
30.7. 1889, húsfreyja
og verkakona, d. 14.2. 1938. Systk-
ini Sigurjóns voru Kristján, f. 4.12.
1910, setjari í Ísafold og Leiftri, d.
12.9. 1994; Andrés, farmaður, f.
10.9. 1913, d. 1.10. 1929; Sigur-
laug, f. 25.3. 1915, d. 1916. Hálf-
bróðir Sigurjóns: Eiríkur J.B. Ei-
ríksson, f. 27.8. 1924, prentari og
ritstjóri, d. 8.10. 2002. Maki Rósa
Pálsdóttir, kennari. Þau eiga einn
son.
Hinn 8. júní 1935 kvæntist Sig-
urjón Ragnheiði Jónsdóttur, f. 2.1.
1914, d. 24.8. 1999. Foreldrar
hennar voru Jón St. Melstað,
bóndi, og Albína Pétursdóttir, hús-
freyja, en þau bjuggu á Hallgils-
stöðum í Hörgárdal. Sigurjón og
Ragnheiður eignuðust tvö börn.
Þau eru: 1) Stella Margrét, f. 3.12.
1935, tannfræðingur, maki Ingvar
Jónasson, víóluleikari. Þau eiga
þrjú börn, Sigurjón Ragnar, prent-
ara, Vigfús, hljómtæknimann, og
Önnu, fiðluleikara í Svíþjóð. 2) Jón
Sæmundur, f. 25.11. 1941, skrif-
stofustjóri almannatrygginga í
firði í níu ár. Sigurjón var formað-
ur Iðnaðarmannafélags Siglu-
fjarðar í 15 ár, en það félag rak
Iðnskóla Siglufjarðar allan þennan
tíma með miklum blóma.
Sigurjón hefur alla tíð verið
mikilvirkur í söng- og tónlistar-
starfi. Hann hóf sinn söngferil
1929 með Karlakór Akureyrar, en
síðan söng hann með Karlakórn-
um Geysi þar sem hann söng fyrst
einsöng, og svo með Kantötukór
Akureyrar. Sigurjón söng með
Karlakórnum Vísi á Siglufirði í yf-
ir 50 ár. Hann var formaður Vísis í
30 ár og frumkvöðull að stofnun
Tónlistarskóla Vísis, sem var und-
anfari Tónlistarskóla Siglufjarðar.
Alla tíð var hann einn af einsöngv-
urum með Vísi, en einnig hefur
hann haldið marga einsöngskon-
serta auk þess að syngja í útvarp
allt frá því að það hóf göngu sína
1935. Söngur Sigurjóns er til á
upptökum í einkaeign og svo á
plötum með Karlakórnum Vísi, en
margar hljóðritanir frá fyrri árum
munu vera til hjá Ríkisútvarpinu.
Sigurjón var félagi í Frímúrara-
hreyfingunni um langt skeið og
Rotary í meira en 40 ár og tók mik-
inn þátt í félagsstörfum þessara
hreyfinga. Hann var um árabil
ræðismaður Svía á Siglufirði og
var í starfslok sæmdur orðu af
sænska konunginum fyrir störf
síná þeim vettvangi.
Árið 1992 samþykkti bæjar-
stjórn Siglufjarðar einróma að
gera Sigurjón Sæmundsson að
heiðursborgara Siglufjarðar. Sig-
urjón var fjórði einstaklingurinn
til að hljóta þessa nafnbót, sem
hann var stoltur af, einkum vegna
þess að þar með fetaði hann í fót-
spor sr. Bjarna Þorsteinssonar,
sem hann dáði mjög.
Útför Sigurjóns verður gerð frá
Siglufjarðarkirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 14.
heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytinu
og fv. alþingismaður,
maki Birgit Henrik-
sen, kennari. Þau eiga
eina dóttur, Ragn-
heiði, sýslufulltrúa á
Húsavík.
Sigurjón ólst fyrstu
árin upp í Fljótum.
Straumhvörf urðu í
ævi hans er faðir hans
drukknaði í fiskiróðri
er Sigurjón var á
fjórða aldursári. Við
það tvístraðist fjöl-
skyldan og fór Sigur-
jón fyrst í umsjá Einarssínu, móð-
ursystur sinnar, sem var
kaupakona, en síðan var hann
léttadrengur á ýmsum bæjum í
sveitinni, milli þess sem hann var
hjá móður sinni, sem reyndi að
halda heimili í Haganesvík. Er
hann flutti til Siglufjarðar á 12.
aldursári hafði hann átt heima á
átta stöðum í Fljótum.
Á Siglufirði dvaldi Sigurjón til
16 ára aldurs við síldarstörf, sjó-
sókn og verkamannavinnu. Þá
flutti hann til Akureyrar ásamt
móður sinni og bræðrum og hóf
prentnám hjá Oddi Björnssyni
bókaútgefanda. Sigurjón starfaði í
sjö ár í Prentverki Odds Björns-
sonar eða þar til hann keypti
Siglufjarðarprentsmiðju 1. júní
1935, sem hann starfrækti allar
götur síðan, ásamt viðamikilli
bóka- og tímaritaútgáfu.
Sigurjón tók virkan þátt í fé-
lagsmálum Siglufjarðar. Hann var
bæjarfulltrúi fyrir Alþýðuflokkinn
í 20 ár og var bæjarstjóri á Siglu-
Sigurjón Sæmundsson tengdafað-
ir minn er látinn. Hans verður sárt
saknað af skyldfólki og gömlu sam-
starfsfólki. Um árabil var hann virk-
ur í bæjarmálum Siglufjarðar og þá
ekki síður í tónlistarmálum bæjar-
ins. Á árunum sem hann var bæj-
arstjóri stóð hann fyrir mikilli upp-
byggingu á staðnum og bera ýmsar
byggingar þess merki svo sem
sjúkrahús, skrifstofuhúsnæði, sund-
laug, klukkuspil í kirkjuturninum,
hafnarbryggja, nú hætti ég upptaln-
ingunni, aðrir kunna á þessu betri
skil. Hann var kjörinn heiðursborg-
ari Siglufjarðar.
Sigurjón rak prentsmiðju í hart-
nær 70 ár, prentaði allt sem prenta
þurfti í bænum og gaf út bækur og
myndablöð. Án efa er merkasta verk
hans á sviði bókaútgáfu endurútgáfa
hans á þjóðlagasafni séra Bjarna
Þorsteinssonar, sem var ófáanlegt í
mörg ár. Sigurjón vissi hvílík ger-
semi sú bók er og vildi ekki að hún
yrði ófáanleg um ókomin ár og fékk
leyfi erfingja sr. Bjarna til að endur-
prenta bókina. Þegar þessi bók átti
að koma út í fyrsta sinn var sótt um
styrk til Alþingis Íslendinga til út-
gáfunnar en skammsýnir menn þar
höfnuðu þeirri umsókn. Carlsberg-
sjóðurinn í Kaupmannahöfn kom þá
til skjalanna og kostaði útgáfuna.
En Sigurjón gerði fleira til þess að
heiðra minningu síns gamla sóknar-
prests, sem hann bar mikla virðingu
fyrir og hafði t.d. fermt hann. Hann
stóð fyrir mikilli minningarhátíð á
100 ára ártíð sr. Bjarna, fékk Pál Ís-
ólfsson, Árna Kristjánsson og Ró-
bert A. Ottósson til að koma norður
til að halda minningarræður og
flytja tónlist, en sjálfur söng Sigur-
jón í Karlakórnum Vísi og einsöng,
en þá undruðust þessir frammá-
menn tónlistar á Íslandi hvílíkan
tenór þessi einangraði kaupstaður á
Norðurlandi hafði að geyma.
Sigurjón hafði glæsilega tenór-
rödd og hefði getað orðið heims-
þekktur einsöngvari ef hann hefði
valið þá leið, en hann kaus að dvelja í
heimahögum og hafði fram á dán-
ardægur stóra drauma um fram-
kvæmdir til vegsauka fyrir Siglu-
fjörð og Fljótin. En tónlistin átti
samt stóran þátt í lífi hans. Hann var
formaður Karlakórsins Vísis í 30 ár
og söng þar 1. tenór og oft einsöng
með kórnum. Heima hlustaði hann á
klassíska tónlist gömlu meistaranna.
Hann hafði mikinn áhuga á að
ungir prentnemar fengju góða
menntun í sinni iðn, útskrifaði
marga prentnema og stuðlaði að
uppbyggingu iðnskóla á staðnum.
Sigurjón Sæmundsson var fædd-
ur höfðingi. Hann missti föður sinn
kornungur, en eins og algengt var í
byrjun 20. aldar, þegar fyrirvinnan
féll frá varð að leysa upp heimilið.
Hann ólst því upp á ýmsum bæjum í
Fljótunum. En þegar hann sem ung-
lingur kom til Siglufjarðar var hann
strax staðráðinn í að vinna að því að
gera þennan litla bæ stóran.
Hann var sannur höfðingi fjöl-
skyldunnar, lifði í hamingjusömu
hjónabandi í 64 ár og saknaði sárt
Ragnheiðar sinnar síðustu sex ár
ævinnar. Hann var umhyggjusamur
faðir, tengdafaðir, afi og langafi og
verður hans sárt saknað. Undirrit-
aður mun lengi sakna ótal spjall-
stunda okkar um sameiginleg
áhugamál, s.s. prentverk og tónlist.
Blessuð sé minning þín, kæri
tengdafaðir.
Ingvar Jónasson.
Sjá vetrarrósir í röðum.
Hver rós er við mosa byrgð;
en ilmur og angan af blöðum, –
þar ástvinahjörtu eru syrgð.
(Einar Ben.)
Þegar góðir menn kveðja, gráta
himnarnir. Með þessum orðum
kvaddi gamall vert afa minn, þegar
hann fór út úr vertshúsi í Þýskalandi
fyrir margt löngu. Það hellirigndi.
Þetta var í einni af heimsóknum afa
og ömmu til okkar í Þýskalandi forð-
um daga. Minningar um afa fyrstu
tíu ár ævinnar eru ýmist af heim-
sóknum hans og ömmu til Þýska-
lands eða ferða til þeirra heim á Suð-
urgötu 16 á Siglufirði.
Hin síðari ár rifjuðum við afi oft
upp kveðju þýska vertsins, þegar
góðir menn dóu. Ekki brást að það
hellirigndi. Það kom því ekki á óvart
að það væri úrhelli daginn, sem mér
barst andlátsfréttin um afa. Himn-
arnir fóru hreinlega hamförum. Það
sem kom á óvart var að afi skyldi yf-
irleitt vera að þessu, að deyja um
aldur fram, því þrátt fyrir háan ald-
ur var hann ákveðinn í að verða eldri
en afi hans og langalangafi minn,
Kristján í Lambanesi, sem varð 104
ára. Og að hann næði takmarki sínu
efaðist ég aldrei um. Því sem hann
einsetti sér, náði hann nefnilega æv-
inlega, fengi hann einhverju um ráð-
ið. Í löngu og góðu símtali, sem við
áttum daginn áður en hann dó,
spurði ég hann, hverju hann væri
stoltastur af á langri ævi. Svarið
hans: „Að giftast Ragnheiði minni,
ömmu þinni, fallegustu stúlku á öllu
Norðurlandi.“ Í sumar hefðu þau átt
70 ára brúðkaupsafmæli.
Hvernig er annars hægt að kveðja
afa í örfáum línum, manninn, sem
gaf föður mínum líf og þar með mér
og þekkti okkur alla ævi og í raun
betur en við sjálf? Eins og himn-
unum, vissulega, þótti okkur öllum
svo ofurvænt um afa og söknuðurinn
er sár. En það er annað, veigameira
og dýrmætara, sem hríslast um vit-
undina, en það eru minningar sem
lifa. Og þær eru margar. Minninga-
brot, sem öll tengjast kærleik afa og
hlýju, rósemi hans og styrk, sama á
hverju gekk; dugnaði hans og fram-
kvæmdagleði. Hann var besta fyr-
irmynd, sem nokkur getur átt. Það
eru slík forréttindi að vera barna-
barnið hans, að ég verð í ævarandi
þakkarskuld við forsjónina. Hann
gaf okkur nefnilega allt það sem
hann fór sjálfur á mis við í eigin
æsku, þegar hann missti föður sinn
og var komið fyrir í fóstur hjá
vandalausum og varð ungur að sjá
um sig sjálfur.
Hann var alltaf til staðar fyrir
okkur, börnin hans, studdi okkur,
hvatti okkur áfram og veitti um-
hyggju í ríkum mæli.
Þegar ég var lítil hljóp ég ævin-
lega með sængina til hans á kvöldin,
til þess að hann breiddi yfir mig.
Meðal fyrstu minninga um afa er að
sofna örugg í hlýju fangi hans í stóra
stólnum við píanóið á Suðurgötunni,
hann væntanlega þreyttur eftir
langan dag í prentsmiðjunni. Prent-
smiðjan, pólitík, tónlist og söngur
voru hans starfsvettvangur. Og afi
söng mikið, hvort sem það var heima
fyrir okkur, í prentsmiðjunni eða á
tónleikum.
Mér er sérlega minnisstætt eitt
skipti þegar hann söng einsöng með
karlakórnum Vísi á útihátíð 17. júní
á Siglufirði, en þá vildi hann að ég
stæði hjá sér á sviðinu. Ég var bara
fimm ára og feimin og hrædd við all-
an þann fjölda sem horfði á kórinn.
Ég man enn eftir hlýju handtaki afa
og svo því að ég gleymdi allri
hræðslu þegar hann byrjaði að
syngja. Svo var sérlega vinsælt hjá
mér og Önnu frænku minni að fara
með afa í sund, því hann var þol-
inmóðastur allra í fjölskyldunni að
virða fyrir sér nýjustu dýfingartil-
brigðin hjá okkur. Reyndar bjarg-
aði afi lífi mínu þegar ég var að læra
að synda í Þýskalandi og náði ekki
lengur til botns í djúpa enda laug-
arinnar. Síðar bjargaði afi mér oft
þegar ég botnaði ekki í lífinu. Þá
voru málin rædd ofan í kjölinn og
oftar en ekki lét hann fljóta með
skemmtisögur eða vísur, þannig að
það var hlegið að endingu.
Afi var hagmæltur og hafði gam-
an af því að setja saman vísur. Eftir
að ég flutti á Norðurland, honum til
mikillar gleði, og gerðist sýslu-
mannsfulltrúi í Þingeyjarsýslum,
hafði hann sérlega gaman af að
segja mér sögur af mönnum úr
Þingeyjarsýslu. Ein af mörgum er
sú þegar Gunnlaugur Hjálmarsson,
frá Húsabakka í Þingeyjarsýslu,
kom í heimsókn í Siglufjarðarprent-
smiðju, en þá kvað afi:
Þú ert ei lakur, Laugi minn,
líka ei rakur neitt til muna,
þegar þú vakur vappar inn
með vísnaskak í prentsmiðjuna.
Afi sagði mér að Laugi hefði svar-
að að bragði:
Ýmsir nota ekki vönd
andans lyf í baráttunni.
Ég hef aldrei haft um hönd
hér neitt skak í prentsmiðjunni.
Vísurnar voru birtar í Neista,
flokksblaði Alþýðuflokksins á Siglu-
firði, sem prentað var í Siglufjarð-
arprentsmiðju. Vísurnar veita mér
vissu um að afi lifir, sbr. orð þjóð-
skáldsins Einars Benediktssonar:
„Sá deyr ei, sem heimi gaf lífvænt
ljóð ...“ (upphafsorð kvæðisins
Öldulífs).
Afi prentaði ekki aðeins málgagn
Alþýðuflokksins, eins og málgögn
allra annarra flokka, heldur var
hann bæjarfulltrúi og bæjarstjóri
fyrir Alþýðuflokkinn á Siglufirði í
20 ár og var á listum flokksins til Al-
þingis. Hann var bæjarstjóri í rúm
tvö kjörtímabil og fékk bærinn not-
ið fyrirhyggju hans og fram-
kvæmdagleði, sem birtist í fjölda-
mörgu, m.a. í framkvæmd sem kom
ekki á óvart, en hún var að sund-
laugin okkar Önnu frænku var yf-
irbyggð.
Eftir að stjórnmálaafskipti afa
urðu óformlegri, með hækkandi
aldri, einbeitti hann sér að bókaút-
gáfunni, útgáfunni á þjóðlögum séra
Bjarna og því sem við börnin hans
nutum alla tíð í ríkum mæli, útgáfu
barnabóka og myndahefta.
Afi naut leiklistar, tónlistar og
skáldskaparlistar alla tíð, til síðustu
stundar. Það voru ófáar ferðirnar
sem við vorum búin að fara saman
til að njóta söngs, tónlistar og leik-
listar, nú síðast „Öxin og jörðin“ um
annan norðlenskan stórhöfðingja,
sem var í miklu dálæti afa. Sérstakt
dálæti hafði hann á frændum sínum,
þjóðskáldunum Einari Benedikts-
syni og Davíð Stefánssyni og kveð
ég hann afa minn með ljóði þess síð-
astnefnda, sem ég veit að var í
miklu uppáhaldi hjá honum:
Ég fell að fótum þínum og faðma lífsins tré.
Með innri augum mínum ég undur mikil sé.
Þú stýrir vorsins veldi og verndar hverja rós.
Frá þínum ástareldi fá allir heimar ljós.
(Davíð Stef.)
Guð blessi minningu afa míns,
Sigurjóns Sæmundssonar.
Ragnheiður Jónsdóttir.
Þá er hann afi minn farinn til
sinnar heittelskuðu, hennar ömmu
minnar.
Það fyrsta sem fór um huga minn
voru allir sæludagarnir í Siglufirði
þegar ég var hjá afa og ömmu mörg
sumur þegar ég var barn. Þar eign-
aðist ég marga sumarvini, lærði að
synda í sundlauginni „hans afa“ og
reyndar var alltaf nóg að gera. Þá
voru gömlu síldarbryggjurnar
heilar og margur leikurinn þar, við
litla hrifningu afa og ömmu.
Ég reyndi alltaf að vera á Henn-
ingsens-plani þegar þeir bræður
komu í land enda var alltaf gaman að
sjá allan þennan nýveidda fisk.
Ég var alltaf velkominn á bæjar-
stjóraskrifstofuna þegar afi var bæj-
arstjóri og starfsstúlkur bæjarskrif-
stofunnar voru ekkert annað en
almennilegheitin uppmáluð þegar
skítugur strákur spurði eftir afa, og
ef ég man rétt, þá var manni boðið
„límonaði“ eða annað góðgæti. Auð-
vitað sá afi í gegnum það að þarna
var svolítil sýndarmennska í gangi,
sem réðst af því hve gott var að vera
hjá afa, og enduðu heimsóknirnar
oftast með pening fyrir ís og spurn-
ingu um það hvort amma vissi af
mér. Afi vann langa vinnudaga sem
bæjarstjóri og fundir stóðu langt
fram eftir kvöldi. Alltaf beið amma
eftir honum og færði honum mjólk
og kringlu eða súkkulaðibita.
Siglufjarðarprentsmiðja var þá í
blóma, prentsmiðja sem afi og amma
byggðu upp frá grunni og það voru
alltaf „góðir strákar“ í vinnu hjá afa
og oft mikið fjör. Ég, litli strákurinn,
sem átti afann sem átti allar þessar
vélar, var ríkur strákur. Svo þegar
mikið var að gera við prentun og
margar bækur sem þurfti að klára,
kom amma niður í prentsmiðju og
settist við „saumavélina“ þar sem
hún saumaði arkirnar áður en kápan
var sett á. Þegar vinnutíma starfs-
manna lauk og allir voru farnir heim
heyrðist söngur úr prentsmiðjunni
langt fram eftir kvöldi.
Afi var hörkutenór, einn af þeim
mönnum sem hefðu kannski átt að
nema söng á Ítalíu og verða heims-
frægur tenór. Hann hafði yndi af því
að syngja og hafði engiltæra rödd
sem skilaði sér vel í gegnum allan
prentvélaniðinn. Hann söng um ára-
bil fyrsta tenór í Karlakórnum Vísi
og var formaður kórsins í 30 ár.
Það var gaman að sitja í Austur-
bæjarbíói á tónleikum Vísis og bíða
eftir að afi syngi einsöng, rígmont-
inn dóttursonur sem vildi helst
standa upp og gala: „Þetta var sko
afi minn,“ þegar allir tónleikagestir
klöppuðu, risu úr sætum og hrópuðu
húrra. En ég held að ekkert hefði
getað dregið afa frá Siglufirði. Siglu-
fjörður var hans bær til æviloka. Þó
hann væri bæjarstjóri í erindagjörð-
um í Reykjavík, var hann meira en
reiðubúinn að vera fyrirsæta fyrir
ungan dótturson sinn sem hafði
eignast sína fyrstu myndavél. Ég sé
enn fyrir mér myndina af honum afa
mínum, virðulegum manni í frakka,
með hatt og skjalatösku.
En þótt ég liti upp til afa míns,
lærði ég ekki prentiðnina og er
kannski svarti sauðurinn í fjölskyld-
unni í þeim efnum, því prentið liggur
í ættinni. En þegar ég var ungling-
ur, sem hafði ekki hugmynd um
hvað ég vildi verða þegar ég yrði
stór, vann ég eitt sumar hjá Siglu-
fjarðarprentsmiðju. Í vinnutíma var
Sigurjón Sæmundsson vinnuveit-
andi minn sem gerði ákveðnar kröf-
ur til mín eins og allra sinna starfs-
manna og hann var sanngjarn
vinnuveitandi. Þegar vinnutíma lauk
var hann góði afinn minn sem ég leit
mikið upp til og bar mikla virðingu
fyrir. Það munaði satt að segja litlu
að ég fengi áhuga fyrir prentinu fyr-
ir áhrif frá honum.
Þegar ég lærði upptökutækni
spurðu afi og amma mikið um þá
tækni. Ég hafði alltaf á tilfinning-
unni að það væri ekki bara til að
hvetja mig, heldur að þarna væri
raunverulegur áhugi á ferðum. Síðar
þegar upptökur voru allar tölvu-
væddar spurði afi mikið, enda ávallt
frumkvöðull í allri nýrri tækni. Aldr-
ei hræddur við nýjungar, þvert á
móti held ég að fáir hafi tekið nýrri
tækni af sömu hrifningu og afi.
Þegar ég var að ljúka námi mínu í
Svíþjóð í upptökufræðunum, kom ég
hvert sumar til Íslands í vinnu hjá
Ríkisútvarpinu og fór norður við
hvert tækifæri til afa og ömmu. Þá
var gjarnan mikið spjallað um mína
vinnu og hvert ég stefndi í upptök-
unum. Afi sá það, eins og fleiri, að
músík höfðaði mikið til mín, enda
voru oft langar umræður um hvað
mér þætti um hinar og þessar upp-
tökur og hvort ég hefði heyrt vissar
upptökur með söngvurum sem voru
í uppáhaldi hjá afa.
Ég átti margar góðar samræður
við afa minn og ömmu, bæði í Siglu-
SIGURJÓN
SÆMUNDSSON