Morgunblaðið - 29.04.2005, Síða 38

38 FÖSTUDAGUR 29. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Kringlunni 1 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
ÉG get ekki orða bundist yfir
„blaðamennskunni“ á DV. Ég er
aðstandandi eins piltanna í málinu
sem kom upp um fyrri helgi þar
sem 2 piltar tóku þann þriðja upp
í bíl og skutu á hann með gas-
byssu vegna fíkniefnaskuldar.
Atburðurinn vakti skiljanlega
óhug meðal þjóðarinnar og þá sér-
staklega þeirra Akureyringa sem
hafa verið svo barnalegir að trúa
því að ekkert þessu líkt geti gerst
í bænum þeirra. Þessir þrír piltar
eru allir fórnarlömb að mínu mati.
Þessum fíkniefnaheimi má líkja
við sýkt sár. Það myndu ekki kall-
ast góð vinnubrögð hjá lækni að
stinga grunnt á sárinu og hleypa
út örlitlu af greftri en skilja svo
allt eftir opið án nokkurrar með-
ferðar. Nei, það sem þarf er að
komast að ástæðunni fyrir sýking-
unni, bakteríunni, sem lifir góðu
lífi og sýkir allt í kringum sig,
meir og meir.
Kemur að skuldadögum
Þeir sem eru orðnir háðir fíkniefn-
um þurfa að skaffa þau á einhvern
hátt og í þessum viðskiptum. Við-
komandi þarf á einhvern hátt að
fjármagna þessi kaup því það
kemur að skuldadögum svo hann
selur næsta manni, líka upp á krít
og kunningsskap, en þegar hann
þarf síðan að standa skil á því sem
hann keypti og getur það ekki
verður málið alvarlegra og til þess
að bjarga eigin skinni er reynt að
ná í peninga hjá skuldunautunum
með hvaða hætti sem er til þess
að komast hjá því að verða fórnar-
lamb sjálfur. Þetta er sorgleg
staðreynd.
Ég vona svo sannarlega að
þessir drengir vakni nú upp við
vondan draum og sjái að nú er
komið nóg. Ég veit að innst inni
er þetta ekki líf sem nokkur kýs
að lifa. Allir þessir drengir (og
stúlkur) sem föst eru í þessu líf-
erni eiga foreldra og fjölskyldu
sem vill allt gera til þess að hjálpa
þeim. En almannaálitið er misk-
unnarlaust. Það þarf bæði skyn-
semi og hugrekki til þess að rétta
þessu unga og ógæfusama fólki
hjálparhönd þegar þess gerist
þörf. Önnur saklaus fórnarlömb í
svona málum eru fjölskyldurnar
og þá sérstaklega systkini gerend-
anna því þeir fá enga samúð hjá
almenningi, þvert á móti, menn
eru mjög fljótir að dæma.
Hræðsluáróður
En skrif mín hér eru fyrst og
fremst til þess að gagnrýna
„blaðamann“ DV og aðra sem að
blaðinu standa fyrir fréttaflutning
af þessu máli. Í fyrsta lagi eru
forkastanlegar fyrstu fréttir af
málinu, bæði nafn- og myndbirt-
ingar sem eru svo ruglingslegar
og vitlausar sem nokkuð getur
verið. Þarna blandast t.d. inn ein-
staklingar sem hafa ekkert með
þetta mál að gera og eru m.a.s.
nafngreindir. Forsíðuyfirskriftin
„Við stútum honum bara þegar
hann kemur út“ er til þess eins
gerð að hræða aðstandendur
fórnarlambsins því þessi orð urðu
til í huga „fréttamannsins“ en
voru ekki sögð af gerendunum. Í
blaðinu daginn eftir koma svo
fleiri fréttir af þessu máli þar sem
„blaðamaðurinn“ reynir að klóra í
bakkann með því að leiðrétta fyrri
vitleysu og þá þarf hann að búa til
örlítið meiri spennu með því að
ljúga því til að drengirnir hefðu
heimtað borgun fyrir greinina og
verið með hótanir, þegar sann-
leikur málsins er sá að þegar ann-
ar pilturinn hringir í DV til þess
að kvarta yfir þessu viðtali, sem
er 90% uppspuni þá dirfist „blaða-
maðurinn“ að segja við hann:
„Hvað, fannst þér þetta ekki
„cool“? Okkur hérna fannst þetta
líta miklu betur út svona.“ Og
hverjum er svo trúað? Ekki þess-
um ungu mönnum sem hengdir
hafa verið upp sem glæpamenn,
þeir eiga greinilega ekkert gott
skilið. Nei, því miður eru alltaf
einhverjir sem halda að blaða-
mennska snúist um að koma frétt-
um til almennings, eins réttum og
hægt er. Það trúa því líklega ekki
margir að „fréttamenn“ ljúgi
hreinlega til þess að gera frétt-
irnar meira krassandi og í hvaða
tilgangi, jú, til þess eins að selja
blaðið.
Það er ekki mjög langt síðan
móðir ungs manns sem gekk um á
Akureyri vopnaður riffli, hafði í
sakleysi sínu samþykkt að veita
„fréttamanni“ DV viðtal en sá sig
knúna til þess að birta leiðréttingu
í sjónvarpsdagskránni á Akureyri
þar sem hún segir að yfirskriftin
sem birt var hafi ekki komið frá
henni, eins og látið var líta út fyr-
ir, heldur hafi það verið eitthvað
sem „blaðamaðurinn“ hafi fundið
upp. Mér er spurn , hver er til-
gangurinn með svona „fréttaflutn-
ingi“?
DV ætlar að skera upp herör
gegn fíkniefnasölum og handrukk-
urum og er það vel. Fréttaflutn-
ingurinn þarf samt að vera nálægt
sannleikanum, að öðrum kosti
eyðileggur hann meira en hann
bætir. Ég get ekki kallað það
rannsóknarblaðamennsku að velta
sér upp úr því sem allir vita, snúa
því og breyta þar til „fréttin“ er
orðin þeim að skapi, en langt frá
sannleikanum. En það er svo erf-
itt við að eiga, sögusagnir herma
að þeir sem græða mest á eymd
þessa unga fólks komi aldrei ná-
lægt fíkniefnum sjálfir, séu „fyrir-
myndarborgarar“ sem enginn
grunar.
Ef „blaðamenn“ DV myndu
koma upp um þessa menn myndi
ég verða fyrst manna til þess að
hrósa þeim.
Ólýsanleg sorg
Fátt er í lífinu sársaukafyllra en
að horfa á eftir barninu sínu verða
fíkniefnum að bráð. Sorginni sem
því fylgir er erfitt að lýsa með
orðum og í raun þarf fólk að hafa
gengið í gegnum þetta ferli til að
skilja fullkomlega þessa sorg.
En eins og ég sagði hér að ofan,
vonin er sem betur fer ennþá til
staðar og ég vona hið besta fyrir
hönd allra þessara ungu manna
sem komu að þessu máli á ein-
hvern hátt.
„Blaðamanninum“ unga á DV
vorkenni ég samt mest af öllum,
hans innræti lýsir „skítlegu eðli“
eins og einhver komst að orði og
því miður efast ég stórlega um að
einhver meðferð sé til við því!
HALLVEIG
FRIÐÞJÓFSDÓTTIR,
Akureyri.
Hver er tilgangurinn með
svona „fréttaflutningi“?
Frá Hallveigu Friðþjófsdóttur:
ÞETTA góðkunna vísuorð Egils
Jónassonar frá Húsavík kom í hug-
ann, þegar karlakórinn Hreimur úr
Þingeyjarsýslum
var auglýstur í
Háskólabíói nú í
mánaðarlokin. Sú
er þetta ritar,
naut nú á dög-
unum vorhátíðar
þeirra heima í
héraði og
skemmti sér kon-
unglega. Dag-
skráin stóð á
fjórða tíma og
maður fann ekki
fyrir því að hún væri löng.
Þarna var allt í senn, vel þjálfaðar
raddir, samstilltur kór, góðar út-
setningar, fín tónlist, góð stjórn og
gífurleg sönggleði.
Allt þetta smitaði áheyrendur.
Sem sagt: Gaman.
Það sem var nýtt í þessu öllu sam-
an var, að Ragnar Bjarnason okkar
allra söng þarna í fyrsta sinni á
langri ævi með karlakór. Þetta var
ótrúleg upplifun og ekki auðvelt að
lýsa, en góð og ljúf var hún.
Útsetningarnar voru á ábyrgð
þeirra Faulknerhjóna, stjórnend-
anna, sem eru náttúrulega fyrir
löngu orðnir Þingeyingar og verða
ekkert annað um ókominn tíma fyrir
snilli sakir.
Raggi á auðvitað glæstan feril
skammarstrika frá barnæsku úr
Þingeyjarsýslum, en hann var í sveit
á Kópaskeri sem krakki og er það
mál manna, að þingeyska loftið hafi
gert honum gott á framabrautinni.
Það er nú sagt svo, að séu Þing-
eyingar ekki eðlismontnir, þurfi þeir
að þykjast vera það til að standa
undir nafni.
Í þetta sinn var undirrituð veru-
lega montin af því að vera Þing-
eyingur og þurfti ekkert að þykjast.
Vísan góða hans Egils Jónassonar
á ákaflega vel við ferðalag Hreims
suður, því sú meinloka hefur komist
inn hjá þjóðinni að Skagfirðingar
einir geti sungið.
Einhver sagði á vorhátíðinni, að
nú mættu Heimismenn, úr Skaga-
firði, fara að vara sig og fékk þá
svarið, að það væri of seint, þeir
þyrftu alvarlega að taka sig á. Þeir
væru orðnir reiðskjótar Þingeyinga.
Vísan er svona eins og undirrituð
lærði hana í bernsku:
Eigi er kyn þótt veður vont
verði í Húnaþingum,
þegar um landið þingeyskt mont
þeysir á Skagfirðingum.
(E.J.)
Góða skemmtun í Háskólabíói
þann þrítugasta.
Post scriptum: Kæru Hreims-
menn.
Er það ekki fötlun að heita nafni
svo líku öðru karlakórsnafni?
Gæti kórinn ekki heitið Juliet,
sem væri flott, eða bara Bob?
ÞÓREY GUÐMUNDSDÓTTIR,
prestur.
,,Þegar um landið þingeyskt mont
þeysir á Skagfirðingum“
Frá Þóreyju Guðmundsdóttur:
Þórey
Guðmundsdóttir
ATHYGLI gamals móðurmáls-
kennara vakti leiðari Morgunblaðs-
ins 16. apríl sl. til varnar hinni svo-
nefndu hreintungustefnu, en tilefnið
var fyrirlestur á ráðstefnu til heiðurs
Vigdísi Finnbogadóttur þar sem því
var haldið fram að hreintungusinnar
væru óvinir „,lítilla
mála“. Ef taka ætti
gagnrýna afstöðu í
þessu efni þyrfti vænt-
anlega að skilgreina
nánar hvað við er átt
með orðinu hreintungu-
stefna og þá jafnframt
hvaða mál teljast „lítil“
samkvæmt skilgrein-
ingu, en þar sýnist
fleira geta komið til en
fjöldi málnotenda.
Hvað sem því líður
virðist mér ástæða til
að
taka undir það með
leiðarahöfundi að sú
rótgróna hefð að velja
nýjum hugtökum og
fyrirbærum íslensk
heiti með gegnsærri
merkingu hafi orðið
tungunni til eflingar og
íslenskri menningu til
sóma. Og ég er svo bjartsýnn að trúa
því að þeirri stefnu sé ekki hætta bú-
in sem stendur, einkum vegna vax-
andi kunnáttu landsmanna í erlend-
um málum. Nú vita svo að segja allir
að tölvubréf og tölvupóstur eru ís-
lensk orð og auðskilin, en ímeil er
andkannalegt í íslenskum texta. Og
varla dettur nokkrum lengur í hug af
fordildarástæðum að „sýna lærdóm
sinn“ með því að nota erlend orð í
stað íslenskra.
Hraustlega var það að vísu mælt
hjá Einari Ben. að orð væri „á Ís-
landi til“ (og átti þar við íslensku)
„um allt sem er hugsað á jörðu“.
Samt mun reynast erfitt að afsanna
þau orð hans. Þessar vangaveltur um
„hreintungustefnu“ leiða hug að hinu
almenna viðfangsefni, meðferð máls-
ins og hugtökunum málrækt og mál-
vöndun. Sumum kann að sýnast sá
lækur bakkafullur, en þegar litið er í
dagblöð og hlýtt á aðra mótandi fjöl-
miðla sést að aðgæsluþörfin er söm
við sig. Jákvæðar leiðbeiningar fá lít-
ið rúm, og lítið er gert til að vekja at-
hygli á þeim (í mörgum auglýsingum
frá Morgunblaðinu að undanförnu
hef ég ekki heyrt minnst á ágæta
pistla Jóns G. Friðjónssonar, en von-
andi hefur það farið fram hjá mér).
Eitt dæmi af mörgum um óvandað
mál er merkingarrugl. Á sl. ári of-
bauð mér svo sú nýjung að nota orðið
eftirmáli (kk.et.) í stað orðsins eftir-
mál (hk.ft.) að ég leyfði mér að biðja
dagblað sem hafði dæmi um slíkt að
birta stutta ábendingu. Ég gekk
margsinnis eftir því að ábendingin
yrði birt, en fékk ólundarviðbrögð og
gekk mér þó gott eitt til. Þetta þótti
mér enn undarlegra vegna þess að
þá nýverið hafði eftirmáli umdeildr-
ar bókar verið mjög til umræðu í fjöl-
miðlum!
Í umræðum um málvöndun er af-
staða til málbreytinga ofarlega á
baugi. Oft hefur verið bent á að hlut-
verk málfræði sé að kanna hvernig
málið er; ekki hvernig það eigi að
vera. Samt hefur það ætíð orðið nið-
urstaða íslenskra skóla að miða móð-
urmálskennslu við tiltekið málkerfi
þar sem ekki er tekið tillit til ýmissa
algengra breytinga frá ýmsum tím-
um og þær ekki „viðurkenndar“ sem
vandað mál. Skáld og rithöfundar
forðast einnig að taka
slíkar breytingar upp í
verkum sínum nema þá
sem stílbrögð og til per-
sónulýsingar. Sam-
komulag er því um
þessa niðurstöðu enda
vandséð hvernig hægt
er að vera án hennar.
Og varla verður deilt
um það að sú fastheldni
sem ríkt hefur við þá
stefnu að tryggja beri
með öllum ráðum sam-
einingu um eitt mál,
bæði til daglegra og
opinberra nota, hefur
forðað landsmönnum
frá ýmsu ójafnrétti sem
aðgreint málfar og mál-
lýskumunur leiðir til.
Hvaða skoðun sem
menn hafa á einstökum
málbreytingum er sú
samræming, sem felst í
því að miða við tiltekið kerfi, fé-
lagsleg nauðsyn. Þeim mun nauðsyn-
legra er að allir málnotendur tileinki
sér það og miði við það í máli sínu.
Hvernig verður best staðið að mál-
vöndun? Ábyrgð fjölmiðla er mest og
því er metnaður þeirra og aðhald að
þeim mikilvægast. Líklega eru áhrif
sjónvarps sterkust, og auk fordæmis
virðist það búa yfir vannýttri tækni
til að koma ábendingum á framfæri á
einfaldan og aðgengilegan hátt. Þar
næst er síaukin menntun kennara og
strangar kröfur til þeirra um vand-
aða málnotkun, kunnáttu og skilning
á því hvernig leiðbeiningar nái best
til barna og unglinga. Samstarf og
samráð við foreldra er mikilvægt á
þessu sviði sem öðrum.
Bóklestri má síst af öllu gleyma, og
allra síst nú í samkeppni hans við
sjónvarpsskjáinn. Svo að aftur sé vik-
ið að málbreytingum sem orðið hafa
en ekki hlotið viðurkenningu sem
vandað mál er mikilvægt að mínum
dómi að um þær sé rætt af þekkingu
og skilningi og án fordóma. Ósam-
kvæmni er ekki æskileg. Samt benda
rannsóknir til að meiri hluti unglinga
hafi vanist á svokallaða „þágufalls-
sýki“ í málfari sínu enda þótt tiltekin
notkun þágufalls í stað annarra falla
hafi ekki verið „viðurkennd“ í skólum
landsins og ekki heldur í fjölmiðlum
eða opinberri stjórnsýslu. Bent hefur
verið á hættu á félagslegri aðgrein-
ingu af þessum sökum; þeim mun
meiri þörf er á sameiginlegri stefnu.
Hér sýnist mér þörf á hreinskiln-
islegum umræðum í skólunum og
e.t.v. víðar þar sem breytingin verði
skýrð af yfirvegun og þau rök gegn
henni, sem enn eru tekin gild, vegin
og metin. Fyrir okkur, sem andvíg
erum breytingunni, væri það vit-
urlegra en að láta sem hún sé ekki til.
Leiðbeiningar um málnotkun eru
vandasamt verk. Ég veit ekki hvort
aðferðir við þær hafa verið kannaðar
með tilliti til árangurs en ástæða
virðist mér til þess. Mig langar að
lokum að benda á eitt atriði sem ég
tel mikilvægt en hef ástæðu til að ótt-
ast að ekki sé nógu oft haft í huga:
Persónulegt málfar er viðkvæmt mál,
og dæmi veit ég um að vanhugsuð en
vel meint tilraun til að leiðrétta aðra
hafi haft félagslega óæskilegar
afleiðingar.
Áríðandi er að beita jákvæðri til-
sögn fremur en aðfinnslum eða fram-
setningu sem skilst eins og aðfinnsl-
ur. Þegar leiðrétta þarf er nauðsyn-
legt að geta skírskotað til málkerfis-
ins svo að ekkert verði túlkað sem
geðþótti. Til þess þarf að kenna það í
einfaldri mynd en þó fullnægjandi til
rökstuðnings. Mestu varðar að stað-
góð þekking eflist og ráði ferð. Í um-
róti nýríks samfélags þarf varðstöðu
um að til hennar verði ekkert sparað.
Um málvöndun
Kristinn Kristmundsson
fjallar um móðurmálið
Kristinn Kristmundsson
’Mestu varðarað staðgóð
þekking eflist
og ráði ferð.‘
Höfundur er fv. skólameistari.
ER NEFIÐ STÍFLAÐ?
Fæst í apótekum
og lyfjaverslunum
STERIMAR
Skemmir ekki slímhimnu
er náttúrulegur
nefúði sem losar stíflur
og léttir öndun.
Fyrir 0-99 ára.