Morgunblaðið - 14.12.2005, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. DESEMBER 2005 37
UMRÆÐAN
Í UPPHAFI þings til heiðurs Vig-
dísi Finnbogadóttur 75 ára í apríl sl.
sagði breski málfræðingurinn David
Crystal m.a. að tungumál sem til-
tölulega fáir tala þurfi á öllum að
halda sem sýna þeim áhuga, jafnvel
þótt tök þeirra á mál-
inu séu í lágmarki.
Kennsla í íslensku
sem öðru máli og er-
lendu máli er ekki síð-
ur málrækt en móð-
urmálskennsla.
Styrkur íslensku nú er
ekki aðeins að aldrei
hafa fleiri átt hana að
móðurmáli heldur
einnig að aldrei hafa
fleiri lagt stund á hana
sem annað mál hér á
landi og erlent mál við
háskóla erlendis.
Nú stunda um 1.000
nemar árlega há-
skólanám í íslensku
erlendis. Áhugi þeirra
á málinu er af ýmsum
toga. Sumir stunda
námið í tengslum við
almenn málvísindi,
aðrir vilja geta lesið ís-
lenskar bókmenntir á
frummálinu, í þriðja
hópnum er fólk sem
hefur almennan áhuga
á íslenskri menningu, í
fjórða lagi eru nemar
sem vilja einkum geta notað málið í
samskiptum við Íslendinga.
Margt hefur verið gert til að auð-
velda erlendu fólki nám í íslensku,
námsframboð hefur verið aukið bæði
hér á landi og annars staðar og ný
kennslugögn búin til. Ljóst er þó að
mikið vantar á að kennslu í íslensku
sem öðru máli og erlendu máli hafi
verið sinnt sem skyldi þar sem fjár-
magn hefur vantað.
Stofnun Sigurðar Nordals annast
umsjón með kennslu í íslensku við er-
lenda háskóla. Nú er kennsla í ís-
lensku nútímamáli studd við sextán
háskóla erlendis, þó óverulega á flest-
um stöðum nema í Berlín, London og
Winnipeg. Ýmsir aðrir skólar en þess-
ir sextán bjóða íslenskukennslu, svo
sem Tokaiháskóli í Japan, Moskvuhá-
skóli, háskólarnir í Vilnius í Litháen,
Poznan í Póllandi, Prag í Tékklandi
og nokkrir skólar í Þýskalandi. Vitað
er að fjölmargir nemar vilja læra ís-
lensku án þess að eiga þess kost við
heimaskóla sína. Því var brugðið á
það ráð að búa til sjálfstýrt námsefni í
íslensku fyrir byrjendur á netinu, Ice-
landic Online. Þetta efni hefur hlotið
frábæra dóma jafnt hjá sérfræð-
ingum og námsmönnum víða um
heim. Þeir sem nema íslensku með
hjálp Icelandic Online koma frá 74
löndum, flestir frá Bandaríkjunum og
Póllandi. Ánægjulegast er að sjá að
efnið er mikið notað í löndum þar sem
lítil eða engin íslenskukennsla fer
fram eins og í Brasilíu, Chile, Mexíkó
og á Nýja Sjálandi. Að jafnaði eru 150
heimsóknir á námskeiðið daglega.
Hins vegar hefur sýnt sig að Ice-
landic Online kemur líka að notum í
kennslu í íslensku sem öðru máli hér á
landi. Þannig hefur námsefnið verið
notað í sjálfstýrðu námi við Háskóla
Íslands bæði af nemendum og erlend-
um kennurum. Jafnframt hefur
Stofnun Sigurðar Nordals gert það að
skilyrði fyrir þátttöku í sumarnám-
skeiði stofnunarinnar og hugvís-
indadeildar að nemarnir hafi lokið
Icelandic Online 1. Þessar forkröfur
hafa þó ekki dregið úr umsóknum,
þvert á móti. Umsóknir um íslensku-
námskeiðið, eins og raunar allt nám í
íslensku fyrir þá sem eiga íslensku
ekki að móðurmáli, hefur aukist jafnt
og þétt. Dæmi um það er t.d.
Manitobaháskóli í Winnipeg. Þar hef-
ur aðsókn í nám í íslensku og íslensk-
um bókmenntum aukist mikið á und-
anförnum árum.
Öll ríki á Norðurlöndum styðja
kennslu í tungumálum sínum við er-
lenda háskóla og stuðla að rann-
sóknum þar. Stofnun Sigurðar Nor-
dals hefur um árabil tekið þátt í
samstarfi stofnana á Norðurlöndum
sem styðja kennslu í skandinavískum
málum og finnsku erlendis. Sam-
starfsnefnd um kennslu í Norður-
landafræðum erlendis fær fjárveit-
ingu frá Norrænu ráðherranefndinni.
Skrifstofa nefndarinnar
er nú hjá Stofnun Sig-
urðar Nordals. Á þessu
ári hefur nefndin m.a.
staðið fyrir kynningu á
Norðurlöndum við há-
skóla í Shanghai og Beij-
ing í Kína og ráðstefnu í
Vilníus í Litháen um
stöðu og framtíð Norð-
urlandafræða utan Norð-
urlanda. Á ráðstefnunni
kom fram hvernig Norð-
urlandafræðin hafa leit-
ast við að aðlagast nýjum
raunveruleika á tímum
Bolognaferlisins í evr-
ópskum háskólum.
Skemmtilegast var að
heyra um nýtt náms-
skipulag eins og í Köln í
Þýskalandi, þar sem
reynt hefur verið að
koma til móts við þarfir
nema í öllum Norður-
landamálum, samvinnu
milli skóla í ólíkum lönd-
um um kennsluna eins og
í Freiburg og Tübingen í
Þýskalandi, Basel í Sviss
og Strassborg í Frakk-
landi og nýtt MA-nám í Norður-
landafræðum við háskólann í Sofíu í
Búlgaríu.
Á meðan Norðurlönd eiga hauka í
horni eins og þá fjölmörgu sem sinna
norrænum fræðum við um 250 há-
skóla í heiminum þarf ekki að efast
um að fjölmörg ungmenni munu
fræðast um löndin í heimaskólum sín-
um og óska að kynnast enn frekar
þessum fimm fámennu ríkjum sem öll
hafa náð lengst allra að skapa lands-
mönnum velferð og auka menningu
þeirra og menntun. Nauðsynlegt er
að styðja þessa háskóla til góðra
verka. Hverri krónu sem fer til að
efla íslenskukennslu og íslensk fræði
erlendis er varið til málræktar og
menningarkynningar. Þeir fjármunir
auka heldur ekki verðbólgu hér á
landi.
Íslenska,
það er málið
Úlfar Bragason fjallar um ís-
lenskukennslu og íslensk fræði
Úlfar Bragason
’Hverri krónusem fer til að
efla íslensku-
kennslu og ís-
lensk fræði er-
lendis er varið
til málræktar og
menningar-
kynningar.‘
Höfundur er forstöðumaður
Stofnunar Sigurðar Nordals.
Á UNDANFÖRNUM áratugum
hefur atvinnulíf í landinu breyst
verulega. Komið hafa til sögunnar
ný atvinnutækifæri, einkum í þjón-
ustu ýmiss konar. Þá hafa horfið
ýmis störf sem áður voru einkenn-
andi í iðnaði og land-
búnaði. Akureyri var
t.d. í eina tíð öflugur
iðnaðarbær með um-
fangsmikinn text-
íliðnað á Glerár-
eyrum, umsvifamikla
starfsemi Slippstöðv-
arinnar, og áberandi
fiskiðnað sem gegndi
mun stærra hlutverki
í atvinnulífi bæjarins
en nú er. Fleiri dæmi
mætti nefna um at-
vinnuþróunina á Ak-
ureyri en hún endur-
speglar í raun atvinnuþróunina í
landinu öllu. Verslunar- og þjón-
ustustörfum hefur aftur á móti
fjölgað og setja þau nú mun sterk-
ari svip á atvinnulíf landsmanna
en áður.
Þekkingar- og
menntastóriðjan
Á undanförnum árum hefur
mikilvæg tegund þjónustu vaxið
sem lýtur að þekkingu og mann-
auð. Hér er átt við háskólana í
landinu sem þjónusta nú mun
fleiri landsmenn en nokkru sinni
áður. Nokkrir þessara háskóla eru
á landsbyggðinni og miða þjónustu
sína m.a. við landsbyggðarnem-
endur. Ein af þessum ágætu
menntastofnunum er Háskólinn á
Akureyri sem hefur sett æ meiri
svip á háskólasamfélagið í landinu
og ekki síður á atvinnulíf Akureyr-
ar frá stofnun haustið 1987. Því
hefur verið fleygt að bæjarfélagið
á Akureyri eigi háskólanum að
þakka um 3.000 íbúa fjölgun.
Eitt er víst að þessi mennta-
stóriðja, sem er ætlað um millj-
arður í rekstrarkostnað á komandi
ári, hefur lagt til atvinnulífs bæj-
arins og hagkerfis þjóðarinnar
margfalda þá upphæð á und-
anförnum árum. Háskólinn á Ak-
ureyri er í raun merkilegt og jafn-
framt mikilvægt byggðamálefni
sem stundum virðist gleymast í
umræðunni um horfin atvinnu-
tækifæri og ákafar tilraunir til að
endurheimta horfin störf. Full
ástæða er hér til að staldra við og
íhuga þær breytingar sem orðið
hafa á íslensku atvinnulífi.
Frá frumvinnslu og iðnaði
til þjónustu- og þekkingar
Fyrir tilstilli markaðsafla og
aukinnar markaðshyggju, sem
stundum er nefnt
hnattvæðing, hefur
hefðbundið iðnaðar-
og landbúnaðarsam-
félag gærdagsins
breyst í nútíma þjón-
ustu- og þekking-
arsamfélag. Þetta á
við um dreifðar
byggðir landsins jafnt
og þéttbýlt suðvest-
urhorn þess. Meg-
ineinkenni og frum-
forsenda þjónustu-
samfélagsins er
mannauður þekkingar
í framleiðslunni, áhersla á mennt-
að vinnuafl og fjölbreyttar þarfir
nútímamannsins. Af þessari
ástæðu er þjónustusamfélagið
stundum einnig kallað þekking-
arsamfélag.
Þróun þjónustu- og þekking-
arsamfélags þýðir ekki að öll
frumvinnsla og allur iðnaður sé á
hverfanda hveli, heldur er meg-
ineinkenni nútímans þarfamiðaður
þjónustuiðnaður sem byggir á
þekkingu og felur bæði í sér hefð-
bundinn iðnað og frumvinnslu.
Þjónusta er megineinkenni, ekki
eina einkenni þjónustu- og þekk-
ingarsamfélagsins. Til marks um
þetta fylgja t.d. þjónustu Háskól-
ans á Akureyri margvísleg störf í
frumvinnslu og iðnaði sem hafa
áhrif á atvinnulífið og gera það
fjölbreyttara.
Menntun snýst ekki einungis um
mannauð nemenda og kennara
heldur einnig uppbyggingu þekk-
ingarstóriðju menntunarinnar,
rekstur hennar og viðhald. Oft
tengist þessum mannauðsiðnaði
starfsemi á sviði ferðaþjónustu- og
orlofsiðnaðar og annars afleidds
iðnaðar. Háskólum tengjast einnig
þekkingar- og háskólasetur, fjar-
nám, rannsóknir og þróunar- og
nýsköpunarstarfsemi, sem eflir
mannauð og atvinnustarfsemi á
fjölmörgum öðrum sviðum at-
vinnulífsins. Þannig knýr mennt-
astóriðjan áfram atvinnulíf þjón-
ustusamfélagsins.
Menntastóriðjan hefur ýmsar
aðrar hliðar sem full ástæða er að
hafa í huga einnig. Hún getur haft
félagslega jöfnunarkosti í för með
sér og vinnur gegn stéttaskiptingu
sé hún aðgengileg öllum án tillits
til búsetu og efnahagslegrar stöðu,
t.d. vegna fjarnáms, og sé hún án
himinhárra skólagjalda. Aukin
menntun almennings er öflugasta
tækið sem hugsast getur til jöfn-
unar stéttarmunar. Aukið aðgengi
eldri nemenda og aldraðra, ekki
síst af landsbyggðinni, að há-
skólanámi með fjarnámstækni,
getur rétt hlut okkar Íslendinga í
alþjóðlegum samanburði hvað
framhaldsmenntun varðar. Jafn-
framt má bæta menntunarlegan
hlut landsbyggðarinnar sam-
anborið við höfuðborgarsvæðið.
Menntastóriðjan getur þannig
unnið gegn vaxandi stéttaskipt-
ingu, aukinni mismunun vegna bú-
setu og gefið eldri nemendum og
öldruðum kost á nýjum náms-
tækifærum. Hún gerir þetta með
því að gera fólki kleift að njóta
menntunar á sínum eigin for-
sendum og búa um leið þar sem
það kýs. Háskólinn á Akureyri
hefur verið í fararbroddi í þessu
sambandi.
Full ástæða er til að minna á
áðurnefnda stóriðju sem vill auð-
veldlega gleymast í þröngsýnni
stóriðjuumræðu samtímans. Hún
er engu síður en önnur stóriðja at-
vinnuskapandi og arðsöm með til-
liti til mannauðs þjóðarinnar og
gjaldeyristekna, því þekkinguna
og mannauðinn má flytja út. Þess-
ari stóriðju fylgir lítil mengun, lítil
náttúruspjöll og ávinningurinn er
margfaldur miðað við aðra stór-
iðju, sé til framtíðar litið.
Menntun er besta
byggðastefnan
Hermann Óskarsson fjallar um
menntun og byggðastefnu ’Menntastóriðjan geturþannig unnið gegn vax-
andi stéttaskiptingu,
aukinni mismunun
vegna búsetu og gefið
eldri nemendum og
öldruðum kost á nýjum
námstækifærum.‘
Hermann Óskarsson
Höfundur er formaður
kjördæmisráðs Samfylkingarinnar
í Norðausturkjördæmi.








  
 


 

  
  

 

 

  
 
   !" #!"
"$

!



 %&' 
())

  
 "#$% &'() * +
#,% , -  ** $  #..+


 
6









 










 



















   
   !"#$ !%

 

    
! "#!!
 $%8






     9  :
  
 ;
 


 & $!!"" '""%

 " (  ")"Z
&"

 ( !"
!
*+,-.,
+/0*[1
0.,2%
*+,-.2
./0*[1
3,22%
) * # " *+
0
[4
,[

,22%
0*[4
,[
0222%
*5,-.,
+/00[1
,222%
0
,-.,
+/0,[1
5,22%
00[4
.[
6222%
0,[4
.[ *
222%
, - # &*
 ()'!  

  57 -" " ")"8""!  "(%


.