Morgunblaðið - 14.12.2005, Blaðsíða 38

38 MIÐVIKUDAGUR 14. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
TIL MÍN hringdi maður í sumar
og kynnti sig sem Guðmund Magn-
ússon sagnfræðing og sagðist vilja
leita heimilda um „Thorsarana“ en
hann væri að skrifa bók um þá.
Móðir mín var Kristín
dóttir Thors Jensen
en faðir Guðmundur
Vilhjálmsson forstjóri
Eimskipafélagsins og
var þetta því ekki
óeðlilegt.
Ég spurði hann
hvort hann væri ekki
sá sem skrifaði sögu
Eimskipafélagsins
(útg. 1998) og kvað
hann svo vera.
„Þá talar þú nú við
þann sem samkvæmt
þínum bókum er ekki
til“.
Með þeim orðum var ég að vísa
til bókar hans þar sem rætt er um
ráðningu nýs forstjóra 1962 þegar
faðir minn lét af störfum. Þar segir
að gögn um umsóknir hafi ekki
fundist í skjalasafni félagsins og
því væri ekki hægt að fullyrða um
umsækjendur. Jafnframt er sagt
að Thor Thors hafi verið boðið
starfið en hann hafi ekki þekkst
það boð.
Sagði ég sagnfræðingnum að ég
hefði sótt um starfið 1962 og orðið
undir í atkvæðagreiðslu stjórnar.
Hann virtist mjög undrandi á því
að þetta hefði farið leynt. Ofan-
greint skiptir ekki máli nema
vegna frásagnar af sömu atvikum í
bókinni um „Thorsarana“. Við
Eimskipafélagið er oft norðangarri
og strekkingur; við opinn glugga
getur umsókn fokið af borði og
jafnvel blaðsíða úr fundargerð
stjórnarinnar rifnað úr bók.
Ekki hafði hann aðrar heimildir
frá mér í bók sína um „Thors-
arana“ nema varðandi kaup Eim-
skips á Kveldúlfshúsunum við
Skúlagötu. Richard Thors hafði
samkvæmt frásögn hans í bókinni
um Eimskipafélagið tilkynnt stjórn
félagsins á stjórnarfundi að þessar
fasteignir Kveldúlfs væru senn til
sölu. Sagnfræðingurinn segir:
„Richard Thors var ásamt systk-
inum sínum eigandi húsanna og
var ein systra hans gift Guðmundi
Vilhjálmssyni forstjóra Eimskipa-
félagsins. Var því um viðkvæmt og
vandmeðfarið mál að ræða fyrir
stjórnina.“ Jafnframt vitnar hann í
skrif Þjóðviljans og Tímans frá
þessum tíma og segir: „Voru
óspart notuð orð eins og gróða-
brall, brask og fjármálahneyksli.“
Ég sagði sagnfræðingnum þegar
hann hringdi í mig í sumar að
móðir mín og systur hennar hefðu
ekki átt eignaraðild að Kveldúlfi og
spurði hann hvaðan hann hefði
þessar heimildir.
Sagðist hann hafa flett
því upp í blöðum frá
þeim tíma!
Kemur þá aftur að
bókinni um „Thors-
arana“. Þar hefur
hann tekið það til
greina að móðir mín
hafi ekki verið meðeig-
andi í Kveldúlfi. Kaup
Eimskips á þessum
eignum Kveldúlfs voru
alfarið á hendi stjórn-
ar félagsins og hafði
faðir minn lítil afskipti
af því máli en í svo fá-
mennu þjóðfélagi kann málið samt
að hafa verið viðkvæmt. Í reynd
munu kaupin á þessum eignum
hafa verið mjög heppileg einkum
með tilliti til hafta, banns og boða
og pólitískra útdeilinga.
En aftur að ráðningu forstjóra
Eimskips 1962. Thor Thors, frændi
minn, hafði áhuga á að flytjast
heim frá sendiherrastarfi sínu í
Washington. Hafði sú þrá þess
sem borinn er og barnfæddur á Ís-
landi að komast heim magnast með
árum og áratugum vestan hafs. Þá
kviknaði sú hugmynd að hann yrði
eftirmaður föður míns sem for-
stjóri Eimskipafélagsins. Faðir
minn var hrifinn af þeirri hugmynd
og ég sem starfsmaður þess félags
hlakkaði til þess að úr yrði. Thor
var vinur minn og ég var sann-
færður um að það yrði félaginu til
farsældar að hann tæki við sökum
mannkosta hans og dugnaðar.
Voru og þeir mágar, faðir minn og
Thor Thors, miklir vinir.
Sagnfræðingurinn segir að þeir
mágar hafi rætt um þennan mögu-
leika í heimsókn Thors til Íslands
1961. Hann segir: „Guðmundur var
ekki hlynntur hugmyndinni því
sonur hans og nafni, Guðmundur
W. Vilhjálmsson sóttist einnig eftir
starfinu.“ Ekki veit ég hvaðan hon-
um kemur þessi vitleysa: heimildin
kannski fluga á vegg er þeir mágar
ræddust við?
Er hér komið að tilefni þessara
skrifa. Ég sóttist ekki eftir starfi
forstjóra Eimskipafélagsins fyrr en
að Thor Thors frágengnum. Skila-
boðin til Thors Thors komu ekki
frá föður mínum heldur úr öðrum
stað. Enda var það ekki stíll föður
míns að beita sér fyrir málum með
þessum hætti.
Eftir að hafa orðið undir í at-
kvæðagreiðslu um forstjórastarfið
sagði ég upp starfi mínu með
óvissa framtíð. Ég hafði öðlast
réttindi sem héraðsdómslögmaður
og velti fyrir mér um tíma að snúa
mér að lögfræðistörfum. Flugfélag
Íslands auglýsti þá til umsóknar
stöðu sem ég sótti um til vonar og
vara, enda fyrstu skref sjálfstæðra
lögfræðinga stundum erfið með
innheimtum og harðneskju. Sú um-
sókn hefur líklega ekki glatast því
að sagnfræðingurinn segir að ég
hafi eftir starfslok hjá Eimskipa-
félaginu starfað hjá Flugfélaginu.
Þar skrikar honum enn fótur því
það dróst nokkuð að ég fengi svar
frá Flugfélaginu – og áður en það
bærist fékk ég tilboð um starf-
samning við Loftleiðir sem ég gat
ekki hafnað. Eftir að það gerðist
hringdi Örn Johnson forstjóri
Flugfélagsins til mín og sagði að
ég gæti fengið starfið en ekki yrði
tekið tillit til lögfræðiþekkingar
minnar. Þá sagði ég honum frá
samningi mínum við Loftleiðir og
lauk þannig því samtali. Sem sagt,
ég fór að vinna hjá Loftleiðum en
ekki Flugfélaginu og átti þar nokk-
ur góð og farsæl ár meðan það fyr-
irtæki var og hét.
Ég hefi ekki lesið mikið í bók-
inni „Thorsararnir“ en rakst þó á
eina fljótfærnislega villu. Margrét
systir mín lánaði sagnfræðingnum
mynd sem hún hafði tekið af afa
okkar, föður og Helgu systur okk-
ar, sem hún tilgreindi. Sagnfræð-
ingurinn segir það vera Margréti
sem er á myndinni. Þessi villa er
bagaleg þar sem þetta mun vera
ein síðasta myndin sem til er af
Thor Jensen.
Heimildir og heimildarleysi
Guðmundur W. Vilhjálmsson
gerir athugasemd við bókina
Thorsararnir ’Ég sóttist ekki eftirstarfi forstjóra Eim-
skipafélagsins fyrr en
að Thor Thors frá-
gengnum. Skilaboðin til
Thors Thors komu ekki
frá föður mínum heldur
úr öðrum stað.‘
Guðmundur W.
Vilhjálmsson
Höfundur er lögfræðingur.
HJÁLMTÝR Heiðdal, kvikmynda-
gerðamaður, ritaði grein í Morg-
unblaðið á dögunum og kvartaði
sáran yfir því að ég og einhverjir
fleiri hefðum að und-
anförnu tjáð okkur í
blaðinu um fylgishrun
Samfylkingarinnar
sem átt hefur sér stað
allt frá því Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir var
kjörin formaður flokks-
ins sl. vor. Orðrétt seg-
ir hann um mína að-
komu að því máli:
„Ungur maður að nafni
Hjörtur J. Guðmunds-
son (einn af ritstjórum
vefritsins íhald.is) gerir
mikla atlögu sem ein-
göngu byggist á nið-
urstöðum skoð-
anakannana (Mbl. 6.
des.). Allur málatilbún-
aður hans hrynur ef
næsta skoðanakönnun
sýnir vaxandi gengi
Samfylkingarinnar -
Hjörtur er ekki mál-
efnalegri en svo.“
Það er nefnilega það.
Fyrst ber nú að geta
þess að ég sagði aldrei
neitt um það í greininni
minni hvað framtíðin
kynni að bera í skauti
sínu í þessum efnum þó Hjálmtýr
geri því skóna, enda er ég eðli máls-
ins samkvæmt ekki frekar en aðrir í
aðstöðu til að segja neitt til um það.
Eins og þeir vita sem lásu greinina
var ég einungis að tala um það hvern-
ig fylgi Samfylkingarinnar hefði
þróast frá því Ingibjörg var kjörin
formaður flokksins sem er ekki beint
eitthvað til að hrópa húrra fyrir! Það
er annars furðulegt að á sama tíma
og Hjálmtýr sakar mig um að vera
ómálefnalegur skuli hann gera mér
upp skoðanir með þessum hætti.
Í annan stað er merkilegt að
Hjálmtýr (sem ég býst við að sé Sam-
fylkingarmaður) reyni að gera lítið úr
því að ég skuli hafa byggt mál mitt
„eingöngu“ á skoðanakönnum. Sam-
fylkingin er nú fræg fyrir það að hafa
í gegnum tíðina byggt heilu stefn-
urnar á að því er virðist litlu öðru en
skoðanakönnunum. Yfirleitt hefur
ekki þurft mikið meira en eina slíka
könnun til þess. Sennilega er nóg að
nefna Evrópumálin í því sambandi.
Greinin mín var hins vegar byggð á
heilum átta skoðanakönnunum, sex
frá Gallup og tveimur frá Frétta-
blaðinu, sem allar bar að sama
brunni. Fylgi Samfylkingarinnar hef-
ur bókstaflega hrunið sl.
sex mánuði!
Ég geri annars ráð
fyrir því að næst þegar
Samfylkingin vekur
máls á einhverju á
grundvelli skoð-
anakannana, ég tala nú
ekki um ef aðeins verður
um að ræða eina slíka,
að þá muni Hjálmtýr
skrifa grein í Morg-
unblaðið og kvarta yfir
því hversu ómálefnaleg
forysta flokksins er.
Svona ef hann vill vera
sjálfum sér sam-
kvæmur. Greinin mín
fjallaði um það hvernig
fylgi Samfylkingarinnar
hefði þróast sl. sex mán-
uði og eðlilega byggði ég
því mál mitt á skoð-
anakönnunum sem
gerðar hafa verið í því
sambandi. Ef Hjálmtýr
veit um einhverja betri
aðferð til að mæla fylgi
stjórnmálaflokka á milli
kosninga en slíkar kann-
anir þá gæti ég trúað að
forsvarsmenn Gallup og
hliðstæðra aðila yrðu áhugasamir að
heyra meira um þá uppgötvun.
En að öllu gamni slepptu þá er
staðreyndin einfaldlega sú að þetta er
ekkert annað en væl í Hjálmtý með
fullri virðingu fyrir honum og hans
skoðunum. Það er hins vegar meira
en skiljanlegt að stuðningsmenn
Ingibjargar Sólrúnar séu í einhverri
tilvistarkreppu þessa dagana. Ekki
lái ég þeim það. Hjálmtýr kvartar
sáran yfir því m.a. að skuldinni af
minnkandi fylgi Samfylkingarinnar
sé skellt á Ingibjörgu. Er hún ekki
formaður flokksins? Var ekki Össuri
alltaf kennt um allt sem aflaga fór í
þessum efnum þegar hann var for-
maður? Og ef þessa þróun má ekki
rekja að miklu leyti til Ingibjargar,
hvers þá?
Samfylkingar-
menn í sárum
Hjörtur J. Guðmundsson svarar
grein Hjálmtýs Heiðdal um
fylgi Samfylkingar
Hjörtur J.
Guðmundsson
’Það er hinsvegar meira en
skiljanlegt að
stuðningsmenn
Ingibjargar Sól-
rúnar séu í ein-
hverri tilvist-
arkreppu þessa
dagana.‘
Höfundur er einn af ritstjórum
vefritsins íhald.is.
OFTAR en ekki setjum við fjöl-
menningu og málefni innflytjenda
undir sama hatt í umræðunni og telj-
um þau af sama meiði en einmitt það
er rangt. Þau eru líkt
og tveir sjálfstæðir
hringir sem skarast að
nokkru leyti.
Til Íslands koma
innflytjendur og flestir
flytja með menningu
frá sínum heimalönd-
um sem getur virst
þeim sem fyrir búa
framandi. Framandi
menning á hins vegar
einnig greiða leið til ís-
lensku þjóðarinnar
jafnvel þótt fólkið sem
skapaði hana og hefur
viðhaldið komi ekki hingað til lands.
Sem dæmi um það fyrrnefnda má
nefna að nú hefur verið reist Búdda-
hof á Íslandi þar sem margir inn-
flytjendur, sem t.d. koma frá Taí-
landi, eru búddatrúar. Þar eru bein
tengsl á milli innflytjenda og fjöl-
menningar. Sem dæmi um það síð-
arnefnda má nefna að margir Ís-
lendingar njóta spánskrar
matargerðar og flamencó-dansins án
þess að Spánverjum hérlendis hafi
fjölgað verulega. Þar er því um að
ræða fjölmenningu sem ekki er
bundin við innflytjendur heldur
ferðalög landans. Það er mjög mik-
ilvægt að við séum meðvituð um
þennan mun sem getur verið á fjöl-
menningu. Menning breytist líka og
flyst til í heiminum.
Raunveruleg menn-
ing er síbreytileg
Margir Íslendingar
virðast hafa áhyggjur
af því að fjölmenning
muni skaða hefð-
bundna, íslenska
menningu. Þeir telja
t.d. að fjölgun innflytj-
enda kunni að leiða til
þess að enska verði al-
mennara tungumál í
samfélaginu sem muni
hafa slæm áhrif á ís-
lenska tungu. Þegar við skoðum
málið út frá þeirri kenningu að mál-
efni innflytjenda og fjölmenning séu
tvö aðskilin mál verður myndin hins
vegar önnur. Ljósvakamiðlar varpa
að því mér sýnist, varlega áætlað,
meira en helmingi efnis síns á ensku
og það er varla vegna þess að helm-
ingur íbúa Íslands sé frá enskumæl-
andi löndum. Það sama á við tölvu-
leiki sem nú eru leikföng nær allra
barna og unglinga nútímans, flestir
eru þeir á ensku auk þess sem það er
sú tunga sem flestir Íslendingar
kjósa að nota þegar þeir vafra um
Netheima. Hugsanleg áhrif ensk-
unnar á íslenskuna er því ekki mest
frá innflytjendum þegar þessi svið
eru skoðuð heldur frá umbreyt-
ingum sem orðið hafa á hinu íslenska
samfélagi. Samfélagið er iðulega í
örri þróun og þegar litið er til lengri
tíma má greina umbreytingu, sem
t.d. má rekja til tækniframfara og
nýjunga, aukinna samskipta við út-
lönd og nýrra hugmynda um jafn-
rétti kynjanna en ekki aðeins til inn-
flytjenda eða hugmynda um
fjölmenningu. Stöðnuð menning er
aðeins til sem hugtak, raunveruleg
menning er síbreytileg.
Gagnkvæm aðlögun
Í umræðunni um fjölmenningu á
Íslandi, heyrist oft orðalagið „gagn-
kvæm aðlögun“ og sú merking er
oftast lögð í það að íslenskt samfélag
og innflytjendur þurfi að laga sig
hvort að öðru. „Gagnkvæm aðlögun“
er mjög mikilvægt orðasamband í
umræðunni og getur verið lyk-
ilhugtak.
Margir sem hafa neikvæða af-
stöðu til innflytjenda segja gjarnan
að þeir síðastnefndu lagi sig oft ekki
að grundvallarhugmyndum vest-
rænna ríkja um lýðræði og mann-
réttindi og hafi ekki vilja til þess. Ég
ætla ekki gera lítið úr þessum mál-
flutningi því gagnkvæm aðlögun get-
ur vitaskuld aðeins átt sér stað þeg-
ar báðir aðilar leggja sig fram.
Hins vegar vil ég benda á gagn-
kvæma aðlögun í samfélaginu sem
er af öðrum toga, þ.e.a.s. aðlögun á
milli nýrra tíma og þeirra eldri, nú-
tíðar, framtíðar og fortíðar. Þar
verða einnig árekstrar en fáum dett-
ur samt í hug að njörva niður skipu-
lag samfélagins, eins og það er á ein-
hverjum ákveðnum tíma, um alla
framtíð.
Á síðastliðnum áratug hefur
margt breyst í málum innflytjenda
og hafa breytingarnar bæði verið já-
kvæðar og neikvæðar. En hvort
heldur sem er hafa þær breytingar
haft miklu minni áhrif á samfélagið í
heild sinni en t.d. tækninýjungar á
borð við farsímann og Netið. Málið
er, hvort sem við erum meðvituð um
það eða ekki, að þá þarf það sam-
félag sem er, og við nefnum oft hefð-
bundið, sífellt að laga sig að nýrri
menningu tímans. Þannig hefur
gengið ágætlega að samræma þess-
ar tækninýjungar íslenskri menn-
ingu þótt þær séu ekki íslenskar að
uppruna og það sama getur einnig
gilt um fjölmenningu.
Raunsæ framtíðarstefna
Við þurfum að horfa á málefni inn-
flytjenda og fjölmenningar í því ljósi
að samfélag og menning eru sí-
breytileg og fljóta með tímanum. Ég
sé engan tilgang í því að spyrja
hvort gagnkvæm aðlögun á milli ís-
lensks samfélags og fjölmenningar
sé möguleg eða ekki. Gagnkvæm að-
lögun er þegar til staðar á milli for-
tíðar okkar, nútíðar og framtíðar.
Því er ekki hægt að hafna og það er
mikilvægt að við séum meðvituð um
það.
Oftast veldur það togstreitu og
jafnvel kvöl að þurfa að breyta okk-
ur sjálfum, viðhorfum okkar og gild-
um og aðlagast nýjum aðstæðum í
lífinu. Samt getum við ekki forðast
áhrif fjölmenningar á samfélagið og
við verðum að takast á við þau. Það
er alls ekki óraunhæfur draumur að
trúa á fjölmenningu og vilja stuðla
að vexti hennar og viðgangi heldur
er það þvert á móti raunsætt. Aðlög-
unin verður hins vegar auðveldari ef
við skoðum fjölmenningu með opn-
um hug. Í henni getur nefnilega líka
falist vaxtarbroddur.
Fjölmenning og umbreyting samfélags
Toshiki Toma fjallar um þróun
fjölmenningarsamfélags ’Það er alls ekki óraun-hæfur draumur að trúa
á fjölmenningu og vilja
stuðla að vexti hennar
og viðgangi…‘
Toshiki Toma
Höfundur er prestur innflytjenda.