Fréttablaðið - 21.03.2004, Blaðsíða 14

Umræðan um leikreglur við-skiptalífsins verða sífellt kostu-
legri og eru á góðri leið með að
verða þéttasta, mest langvarandi og
innhaldslausasta umræða Íslands-
sögunnar – og býr sú saga þó við
yfir margri vitleysunni.
Í leiðara Morgunblaðsins í dag
svarar leiðarahöfundur blaðsins
Tómasi Ottó Hanssyni sem skrifaði
grein í blaðið í gær þar sem hann
auglýsti eftir dæmum þess að við-
skiptalífið hefði farið út yfir æski-
leg mörk eða brotið svo af sér að
réttlætti þann hita sem margir vilja
kynda undir þessari umræðu.
Tómas Ottó tók dæmi af ummælum
Árna Magnússonar félagsmálaráð-
herra á iðnþingi og sem leiðarahöf-
undur Morgunblaðsins hafði fagnað
á sínum vettvangi – eins og hann
reyndar gerir í hvert sinn sem ein-
hver hallmælir viðskiptalífinu.
Tómas Ottó staldrar sérstaklega
við fullyrðingar Árna um að menn í
viðskiptalífinu stundi það að kaupa
fyrirtæki og brytja þau síðan niður
og selja í pörtum; atvinnulífinu til
skaða en sjálfum sér til hagnaðar.
Tómas Ottó segir þetta varla
geta átt við sölu Eimskipafélagsins
á sjávarútvegsarminum, Brimi. Þau
fyrirtæki sem voru sameinuð í
Brimi standi eftir þá sölu styrkari
fótum enda hafi komið á daginn að
sameining þeirra í Brimi hafi ekki
skilað árangri.
Hann veltir einnig fyrir sér
hvort Árni og leiðarahöfundur
Morgunblaðsins vilji í raun standa
við þá stefnu að rétt sé að sameina
sem flest fyrirtæki undir einum
hatti og háskalegt að snúa frá
þeirri stefnu.
Í Morgunblaðinu í dag – blaðið
kom reyndar út í gær og því get ég
fjallað um efni þess hér – skammar
leiðarahöfundur blaðsins Tómas
Ottó fyrir vanþekkingu á þjóð-
félagsumræðunni þar sem öllum á
að vera ljóst að Morgunblaðið hafi
gagnrýnt stjórnendur Eimskipa-
félagsins í byrjun tíunda áratugar-
ins fyrir að vilja sölsa undir sig of
fjölbreytta starfsemi og kaupa flest
sem fyrir varð. Af þessu mætti
skilja að leiðarahöfundurinn sé ekki
andsnúinn því að Brim hafi verið
selt í þremur pörtum þótt hann hafi
tekið undir orð Árna félagsmálaráð-
herra áður.
Leiðarahöfundurinn ítrekar því
að hann sé sammála Árna að hætta
geti stafað af svona viðskipta-
háttum – það er að menn kaupi fyr-
irtæki og selji þau síðan í pörtum –
og vísar þar til reynslu Bandaríkja-
manna á níunda áratugnum. Hann
bendir síðan Tómasi Ottó og öðrum
áhugamönnum á tvær ágætar bæk-
ur sem fjalli um þetta tímabil í sögu
Bandaríkjanna og klykkir út með
því að ungir menn í viðskiptalífinu
megi ekki vera of viðkvæmir fyrir
því að menn ræði verk þeirra ef
þeir finna tilefni til.
Og leiðarahöfundurinn bendir á
að fleiri en hann hafi tekið undir
ummæli Árna félagsmálaráðherra
og vísar til ummæla Davíðs Odds-
sonar forsætisráðherra og
Ögmundar Jónassonar, þingmanns
Vinstri grænna, á þingi í vikunni.
Þeir sem vilja geta líka tekið þetta
Gott og vel. Reynum að skilja
þessa umræðu. Árni Magnússon
félagsmálaráðherra gagnrýnir við-
skiptalífið harðlega á iðnþingi og
heggur þar í sama knérunn og
Davíð Oddsson hefur gert marga
undanfarna mánuði.
Fátt er um skýr dæmi í ræðu
Árna – ekki fremur en í ummælum
Davíðs eða leiðurum Moggans – og í
raun ekkert sem hönd á festir.
Þegar Árni er beðinn að útskýra
þessi ummæli nánar eða benda á
dæmi þess að menn í viðskiptalífinu
hafi misnotað frelsið – eins og það
er vanalega kallað að hætti forsæt-
isráðherra – þá hafnar hann því al-
farið að tilgreina dæmi og svarar
með því að þeir taki ummælin til sín
sem eigi þau. En þar sem ummælin
voru svo óskýr að fréttamenn báðu
um útskýringar er hæpið að nokkur
hafi í raun tekið þau til sín.
Nema hvað Tómas Ottó, sem var
nýkjörinn í stjórn Eimskipafélags-
ins, vildi benda á að ef Árni hefði
með ummælum sínum um uppbrot
fyrirtækja verið að vísa til Brims
þá væru þær ályktanir sem hann
dró af þessari sölu alrangar. Salan
þjóni þvert á móti því að færa fyrir-
tækjarekstur til fleiri aðila – sem
ætla mætti af ummælum hörðustu
gagnrýnenda viðskiptalífsins að sé
einmitt ein af heitustu óskum
þeirra.
Fyrir þetta frumhlaup sitt fær
Tómas Ottó síðan sunnudagsleiðara
Morgunblaðsins í hausinn og er
skammaður fyrir vanþekkingu á
skoðunum leiðarahöfundar, sem
lætur í það skína að hann sé ekki á
móti því hvernig staðið var að sölu
Brims.
Þá er ekki annað hægt en að
spyrja: Hvaða fyrirtæki átti Árni
við þegar hann talaði um yfir-
vofandi hættu á að menn keyptu
upp fyrirtæki til að brytja niður og
selja, atvinnulífinu til skaða en
sjálfum sér til hagnaðar? Eru engar
raunverulegar staðreyndir á bak
við þessa fullyrðingu sem leiðara-
höfundur Morgunblaðsins fannst
svo frábær á sínum tíma? Eru þeir
sem drífa áfram umræðu um vá-
lynda stöðu íslensks viðskiptalífs ef
til vill ekki að lýsa viðskiptalífinu
heldur eigin líðan – eða vanlíðan?
Um hvaða fyrirtæki voru Árni
og leiðarahöfundurinn að tala?
Fannst þeim illt að verðbréfasafn
Skeljungs var selt fyrri eigendum
en eiginleg starfsemi fyrirtækisins
öðrum? Gefur það virkilega tilefni
til mikillar tilfinningasveiflu?
Eða óttast þeir að nýir eigendur
ráðandi hlutar í Flugleiðum muni
selja frá félaginu eitthvað af fjöl-
þættri starfsemi þess – og sem
mörg hver er óskyld grunnstarf-
semi félagsins? Varla – bæði sökum
þess að það getur ekki verið heit
skoðun manna að fyrirbyggja að
hægt sé að endurskipuleggja rekst-
ur fyrirtækja og leita sífellt hag-
kvæmustu leiða til að efla hann og
eins sökum þess að leiðarahöfund-
urinn lýsti yfir sérstöku trausti á þá
sem keyptu ráðandi hlut í Flugleið-
um. Og það þótt þeir væru með
eignatengsl í stórar verslanakeðjur
á matvæla- og byggingamarkaði og
ættu auk þess góðan hlut í KB
banka.
Við getum haldið áfram að ráða í
hvað hratt af stað formælingum
Árna félagsmálaráðherra og leið-
arahöfundar Morgunblaðsins en
það er í raun hjákátlegt. Eðlilegast
er að þeir tilgreini þau dæmi sem
hafa orðið þess valdandi að þeir
telja rétt að stjórnmálamenn grípi
inn í viðskiptalífið og setji því nýjar
og þrengri reglur en tíðkast í
nágrannalöndum okkar.
Það vill nefnilega gleymast í
vandlætingu þessari allri að ís-
lenskt viðskiptalíf býr nú loks við
svipaðan laga- og reglugerða-
ramma og fyrirtæki á Vesturlönd-
um.
Með EES-samningnum viku
stjórnvöld af íslensku leiðinni, sem
byggði á samþættingu viðskipta og
stjórnmála eftir óskráðum reglum –
óskiljanlegum öðrum en innvígðum
inn í þröngan hóp ráðamanna.
Þar til harðir gagnrýnendur við-
skipta undir almennum reglum frá
Evrópska efnahagssvæðinu til-
greina skýr dæmi fyrir ástæðum
þess að hverfa frá því fyrirkomu-
lagi er helst hægt að skilja mál-
flutning þeirra svo að þeir vilji lög-
festa þær reglur sem áður voru
óskráðar og mörkuðu íslensku við-
skiptalífi ramma megnið af 20. öld;
ramma sem hélt óæskilegum utan-
garðs.
Og ef einhver vill – þá geri hann
svo vel
Fyrir utan hitann í orðum gagn-
rýnenda viðskiptalífsins og skort á
skýrum dæmum – og reyndar
skýrri hugsun einnig – er athygli-
vert að þeir telja málstað sinn svo
réttan að þeir þurfi ekki að fara eft-
ir leikreglum í opinberri umræðu.
Hvar heyrum við í dag menn
hella sér yfir tiltekinn hóp manna
með órökstuddum og dæmalausum
fullyrðingum með sama hætti og
þessir menn telja sig hafa heilagan
rétt á?
Ef við snerum ræðu Árna upp á
hann sjálfan gæti hún hljómað
svona:
„Það er óþolandi að ráðherrar í
ríkisstjórninni skuli vegna fjár-
stuðnings ákveðinna fyrirtækja við
flokka þeirra ráðast gegn sam-
keppnisaðilum þessara fyrirtækja
og reyna að grafa undan trausti al-
mennings á þeim.
Þessir ráðherrar – sem hafa sýnt
að þeim er ekki treystandi fyrir því
umboði sem þeim hefur verið falið –
skýla sér á bak við þá leynd sem
hvílir yfir gríðarlegu fjáraustri til-
tekinna fyrirtækja til flokkanna og
veigra sér ekki við að ganga erinda
þessara fyrirtækja.
Þetta á ekki bara við þegar þeir
klæðaskerasauma lög að þörfum
sinna yfirboðara heldur ráðskast
þeir svo með kaup hins opinbera á
vöru og þjónustu að svimandi upp-
hæðir lenda í hirslum þessara fyrir-
tækja. Þetta sama fé ratar síðan í
flokkssjóði ráðherranna.
Saman mynda þessi fyrirtæki og
skósveinar þeirra í ríkisstjórninni
köngulóarvef sem nær um allt sam-
félagið svo það er sama hvert borg-
ararnir snúa sér; alltaf flækjast þeir
í vefnum.
Það get ég fullyrt að hvergi – og
ég endurtek: hvergi – í hinum vest-
ræna heimi myndi svona nokkuð
verið látið viðgangast.“
Þetta er ekki par fín lesning –
enda á hún ekki að vera það. Það er
hins vegar ekki hægt að neita því að
þarna er drepið á málefni sem full
þörf er á að ræða á almennum vett-
vangi.
Þeir eru ekki margir sem vilja
verja þörfina á þeirri leynd sem
stjórnmálaflokkar hafa yfir fjár-
reiðum sínum og víðast um heim
eru lög til að tryggja gagnsæi fjár-
framlaga fyrirtækja til stjórnmála-
flokka.
Það er líka rétt að samtvinnun
stjórnmálaflokka og viðskipta-
blokka hafa markað íslenskt sam-
félag meira en annars staðar í hin-
um lýðfrjálsu Vesturlöndum.
Þegar stjórnmál 20. aldar eru
skoðuð er erfitt að greina hvort
flokkarnir áttu sér viðskiptaarm
eða viðskiptablokkirnar stjórn-
málaarm. Þessi staða var völd að
því að fáum Íslendingum fannst
miklar ýkjur felast í því að kalla
lýðveldið okkar bananalýðveldi.
En það er sama þótt þessi reiði-
lestur sem ég setti saman byggi á
alþekktum álitamálum í þjóðmála-
umræðunni; hann er jafngalinn eft-
ir sem áður. Hann er uppfullur af
staðlausum fullyrðingum og að-
dróttunum; drekkhlaðinn af hálf-
sannleik sem á að gefa til kynna að
mælandinn viti nú sitthvað sem öðr-
um er hulið.
Og í anda gagnrýnenda við-
skiptalífsins myndi hann örugglega
svara spurningum um við hvaða
ráðherra hann ætti með eftirfar-
andi snjallmælum: Þeir taki það til
sín sem eiga það.
Ég geri mér grein fyrir að þing-
menn njóta þinghelgi og eru undan-
þegnir sömu skorðum á tjáningar-
frelsi og aðrir borgarar þurfa að
sætta sig við. Þær skorður eru þó
ekki annað en almenn kurteisi og
eðlilegar leikreglur í opinni um-
ræðu.
Það væri hins vegar þessari um-
ræðu til mikilla bóta ef þingmenn
og ráðherrar héldu sig innan al-
mennra marka, sætu á götustrák
sínum og reyndu ekki á sérréttindi
sín nema þegar mikið lægi við.
Okkur liggur nefnilega á að koma
einhverju viti í þessa umræðu um
viðskiptalífið. Ekki vegna nefnd-
anna tveggja sem ráðherrarnir
skipuðu – og sem sýna í raun
hversu lítið tilefni er til stóryrða
þeirra.
Við venjulegir eigum alla vega
erfitt með að setja samasemmerki
á milli háskalegra lýsinga ráðherr-
anna á ófremdarástandinu í við-
skiptalífinu og hvernig örfáir menn
eru að ræna okkur öllum landsins
gagni og nauðsynjum og þeirri að-
gerð að skipa nefnd.
Stundum er engu líkara en að
ráðherrarnir séu að sækja umboð
til þjóðarinnar til að setja herlög.
En úr því fjalli öllu hafa aðeins orð-
ið tvær litlar mýs.
Nei, við þurfum að koma viti í
þessa umræðu vegna þess að um-
ræðuefnið er ágætt þótt talsmátinn
sé afleitur. Og svo veitir okkur ekki
af að temja okkur að ræða saman
til að komast að niðurstöðu sem
sátt er um en beita ekki talfærun-
um aðeins til hrakyrða og gaspurs.
Eins og við þurfum að losna
undan íslensku leiðinni í viðskipt-
um og temja okkur þá alþjóðlegu –
þá þurfum við líka að losa okkur
við íslensku aðferðina í pólitískri
umræðu sem hefur alltaf haft það
að stefnumiði að fjarlægjast kjarn-
ann svo ráðamenn geti ráðið ráðum
sínum og gert það sem þeim þókn-
ast í friði fyrir öðru fólki. ■
Þær eru þrjár. Hvorki fleiriné færri. Akkúrat þrjár. Að-
eins þrjár. Og þær heita Guð-
björg, Ragnhildur og Þórunn.
Þær eiga það sameiginlegt að
sitja í stjórnum einhverra
þeirra fimmtán stórfyrirtækja
sem mynda úrvalsvísitölu Kaup-
hallar Íslands. Hver í sinni
stjórninni. Guðbjörg í Trygg-
ingamiðstöðinni, Ragnhildur í
Icelandair og Þórunn í Burðar-
ási/Eimskipafélaginu.
Þeir eru hinsvegar 86 og heita
flestir hefðbundnum karl-
mannsnöfnum á borð við Sig-
urður, Jón, Einar og Þorsteinn. Já
og Björgólfur. Karlmenn skipa
sumsé 86 af 89 stjórnarsætum í
fyrirtækjunum fimmtán. Var ein-
hver að tala um að jafnvægi hefði
komist á milli kynjanna?
Ekki er gott að segja til um
hvers vegna konur veljast ekki
til setu í stórum og umsvifa-
miklum fyrirtækjum. Það verð-
ur ekki stutt með haldbærum
rökum að segja þær ekki búa
yfir nægri menntun eða kunn-
áttu. Landið er bókstaflega fullt
af konum sem hafa þekkingu á
viðskiptum, kunna skil á flókn-
um úrlausnarefnum og vita
hvað þarf til að ná árangri.
Tvennt getur skýrt þetta und-
arlega ójafnvægi milli kynjanna.
Annaðhvort sækjast konur ekki
eftir setu í stórum fyrirtækjum
eða karlarnir sem fyrir eru vilja
ekki hafa þær með. Ég hallast að
hinu síðarnefnda. Ég hef nefni-
lega fulla trú á að konur vilji sitja
í stjórnum og hafa þannig áhrif á
gang mála í atvinnulífinu og þar
með þjóðlífinu. Nú er það reyndar
ekki svo einfalt að fólk gefi kost á
sér í slík embætti og kosið sé á
milli þess. Stærstu hluthafarnir
stýra gangi mála og tilnefna sína
fulltrúa. Og það eru alltaf karlar.
Eða því sem næst.
En hvers vegna í ósköpunum
vilja karlar ekki konur í stjórnirn-
ar? Hér verður sett fram ein
kenning sem ekki er studd vís-
indalegum rökum. Hún er byggð á
tilfinningu. Ástæða er sú að karl-
arnir eru smeykir um að konur
séu ekki jafn ásælnar í hagnað og
þeir. Þeir standa í þeirri trú að
konurnar séu þannig innréttaðar
að þær vilji heldur að starfsfólk
haldi vinnu sinni fremur en að
uppsögnum sé beitt í stórum stíl í
nafni hagræðingar. Þeir halda að
þær skilji ekki að allt snúist um að
hámarka arðinn af eigninni.
Eignast fleiri krónur/dali/pund í
dag en í gær.
Þess vegna eru það aðeins
Guðbjörg, Ragnhildur og Þór-
unn sem sitja í stjórnum ein-
hverra þeirra fimmtán fyrir-
tækja sem mynda úrvalsvísitölu
Kauphallarinnar. Þetta er nefni-
lega í lagi á meðan þær eru bara
þrjár. Þær mega ekki við
margnum. ■
Smáa letrið
BJÖRN ÞÓR SIGBJÖRNSSON
■ telur konurnar í stjórnum stórfyrirækja.
14 21. mars 2004 SUNNUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Steinunn Stefánsdóttir
og Jón Kaldal
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Guðbjörg, Ragnhildur og Þórunn
Sunnudagsbréf
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um hina endalausu
umræðu um viðskiptalífið
og endaleysurnar í henni.
Þeir taki þetta til sín sem eiga það