Fréttablaðið - 21.03.2004, Blaðsíða 17

Ásama tíma og stjórnmála-menn knýja sveittir fram
umdeildar „sparnaðaraðgerðir“
í heilbrigðiskerfinu heldur rík-
isbáknið áfram að þenja sig
stjórnlaust út.Tækninni fleygir
að vísu fram og meðferðarúr-
ræðum fjölgar en kostnaðurinn
sligar reksturinn. Útgjöld
Tryggingastofnunar rjúka upp
úr öllu valdi með tilkomu rán-
dýrra lyfja án þess að skila til-
ætluðum árangri. Sjúkdómstil-
fellum fjölgar og sjálfsvíg eru
smánarblettur á íslensku vel-
ferðarkerfi. Gæti ástæðan verið
sú að beitt hafi verið röngum að-
ferðum frá upphafi: Í stað þess
að leita róttækra leiða til að
lækna rætur meinsemdanna sé
keppst við að „plástra“ sárin? Þó
flestir séu í sjálfu sér sammála
um hvað sé einstaklingum holl-
ast eru fæstir tilbúnir að stíga
skrefið til fulls og rækta þau
gildi í einhverri alvöru. Þeir
sem færa fórnir í þá veru fá því
miður lítinn stuðning. Þetta á
við á öllum sviðum.
Fjárhagsleg hvatning
Áróður fyrir fyrirbyggjandi
aðgerðum er ekki nægjanlegur
einn sér. Breyta þarf neyslu-
venjum fólks með fjárhagslegri
hvatningu. Slík hvatning – til að
mynda í formi skattaívilnana –
skilar sér í
breyttri forgangs-
röðun fólks og þar
með heilbrigðari
lífsháttum sem
sparar svo aftur
r í k i s k a s s a n u m
þau útgjöld sem
færu m.a. í að við-
halda „sjúkdóms-
v æ ð i n g u n n i “ .
Koma þarf í veg
fyrir meinin á
fyrstu stigum einkennanna.
Heilsugæslan mætti sinna því
starfi meira. Í stað þess að
skrifa endalaust upp á lyfseðla
mætti t.d. vísa fólki í líkams-
rækt í krafti afsláttarkorta og
beina síreykingafólki á nám-
skeið til að hætta að reykja og
þannig mætti lengi telja. Er t.d.
ekki fyrir löngu kominn tími til
að banna reykingar á almenn-
ingsstöðum? Ég sé fyrir mér
slíkt bann innan örfárra ára þar
sem áhugamenn um tóbaks-
reykingar fengju að ástunda
iðju sína á sérmerktum reyk-
ingastöðum. Bjóða ætti sjúk-
lingum upp á viðtalsmeðferð á
öllum heilsugæslustöðvum. Þá
mættu starfsmenn heilbrigðis-
geirans vinna meira með fag-
fólki á sviði óhefðbundnari
lækninga eins og hómópötum og
heilurum. Á sjúkrahúsum yrði í
æ ríkara mæli sóst eftir leiklist-
arfólki og öðrum til að skemmta
sjúklingum og þeir hvattir til að
hreyfa sig sem mest til andlegr-
ar styrkingar og líkamlegrar
hressingar. En heilbrigð styrk-
ing ónæmiskerfisins hefur löng-
um þótt langbesta forvörnin
sem til er. Og er ekki sagt að
hláturinn lengi lífið?
Ræktun sálarinnar
Áherslur í stjórnmálum ættu
að snúast fyrst og fremst um
ræktun mannssálarinnar.
Hjálpa einstaklingnum til að
vaxa og dafna sem best. Það er
ódýrast og skilar mestum ár-
angri þegar upp er staðið. Í stað
þess að ala á sektarkennd yrði
leitast við að koma fólki á spor-
ið á nýjan leik. Umpóla nei-
kvæða orku í jákvæða. Í stað fé-
sekta og hefðbundinna refsinga
yrði tekið upp í senn ódýrt en
skilvirkt endurhæfingarkerfi
þar sem brotlegir þyrftu að
greiða með vinnuframlagi. Í
stað umferðarsektar mætti
hugsa sér skylduþátttöku á öku-
námskeiði. Eftirlit og vinna í
þágu heildarinnar kæmi í stað
einangrunar í fangelsum. Af-
brotamenn yrðu teknir af saka-
skrá. Almennt væri leitast við
að auka ábyrgð einstaklingsins
með forvörnum í stað hinnar
hefðbundnu „plástursaðferðar.“
Virkari þátttaka einstaklinga
Í þessu skyni mætti vel hugsa
sér öflugt net samfélagsefling-
ar. Þar sem m.a. ungu fólki væri
gefinn kostur á að velja sér vett-
vang í formi valfags í skólum
eða utanskóla. Sumir gætu sér-
hæft sig í slíkri eflingu og orðið
þar liðtækir til lengri tíma.
Slíkri samfélagseflingu væri
gert að hjálpa þeim sem um sárt
eiga að binda í samvinnu við
heilbrigðis- og félagsmálakerf-
ið. En jafnframt yrði eflingunni
beint að öðrum þáttum þjóðlífs-
ins: Svo sem virkari þátttöku
einstaklinga í þjóðfélags- og
menningarmálum – ræktun tján-
ingar í sköpun og listum og leið-
um og æfingum til að auka and-
legan þroska fólks. Einstakling-
ar yrðu hvattir frá unga aldri til
að rækta áhugamál sín með til-
liti til persónuleika þeirra. Í við-
skiptum væri framtakssömum
einstaklingum veitt meira svig-
rúm til að hagnast fyrir heild-
ina. Fyrirtækin fengju til að
mynda verulegan skattafrádrátt
eða aðra ívilnun fyrir að styrkja
menningu og mannúðarstarf og
annað uppbyggilegt forvarnar-
starf og beita sér fyrir hollari
lífsvenjum. Með því að þróa
jafnvíðtækt og heildstætt for-
varnakerfi og breyta bæði við-
horfum fólks og lífsmynstri til
betri vegar mætti spara fjár-
magn til lengri tíma. Öllu þessu
má hrinda í framkvæmd strax í
dag með praktískum og ódýrum
lausnum. Ný hugsun í pólitík er
allt sem þarf. Hugsun sem felur
í sér róttæka breytingu á for-
vörnum. En markvissar og
heildstæðar forvarnir sem miða
að því að ná því besta úr mann-
fólkinu á hverjum tíma hljóta að
vera eina leiðin til sparnaðar. ■
17SUNNUDAGUR 21. mars 2004
Umræðan
BENEDIKT S.
LAFLEUR
■
skrifar um forvarnir.
Markvissar forvarnir
– eina lausnin
■
Áróður fyrir fyr-
irbyggjandi að-
gerðum er ekki
nægjanlegur
einn sér. Breyta
þarf neyslu-
venjum fólks
með fjárhags-
legri hvatningu.