Tíminn - 02.03.1975, Blaðsíða 21

20
TÍMINN
Sunnudagur 2. marz 1975
Sunnudagur 2. marz 1975
TÍMINN
21
RITHÖFUNDAR EIGA
EKKI AÐ EINANGRA SIG
— Er Skagafjörður fallegt hér-
að, Indriði?
ÞU spyrð mig um Skagafjörð.
Vlst er hann fallegt hérað. En við
þurfum ekki annað en koma aust-
ur undir Eyjafjöll til að sjá fallegt
hérað. Við Djúp er lika fallegt. Og
ég man ekki betur en fallegt væri
i Axarfirðinum, þegar ég var þar
i slmavinnu forðum daga.
Þannig á Skagafjörðurinn I
harðri samkeppni, sem okkur
Skagfirðingum er holl. í útlönd-
um þarf hann hins vegar ekki að
keppa við neitt, varla þessar
stóru sléttur. Vallhólmurinn sér
fyrir þvi. En Skagafjörður er ekki
einvörðungu fallegur vegna
landslags sins. Hann hefur orðið
fallegur af fólki sinu og sögu, og
svo mun um flesta átthaga. Slika
átthagafegurð skilja þeir ekki,
sem aka I bifreiðinni þvert yfir
eða langsum eftir einu héraði.
Hérað ér svo miklu meira en það,
sem mætir auganu.
Það er stundum gert litið úr
próvinsunni (sveitinni) og þeim,
sem hugsa hlýtt til hennar, eink-
um hafi menn komið við i skandi-
naviskum kotrikjum eða tyllt sér
niður á brautarstöð i Paris. Eftir
það halda menn að mykjuþefur-
inn sé endanlega horfinn úr nös-
um þeirra. Baráttan gegn þessum
imyndaða þef er háð með einhliða
uppfræðslu I æðri skólum, eins og
menntaskólum, svo og háskólan-
um. En próvinsan er lika i þess-
um stofnunum, án fegurðar og
þokka viöáttunnar. Hún kemur
fram I öfgafullu pólitisku mati, og
hún birtist i róttækum meinlokum
hjá háskólafólki, sem gengur fús-
lega undir ok dagskipunarlistar,
og ber öll einkenni lokaðrar ver-
aldar, þar sem samgöngurnar
vantar. Solsenitsjin mundi strax
kannast við sig i bókmenntatim-
um I háskólanum. Svona einfalt
er þetta.
En þetta er ekki til umræðu.
Vorum við ekki að tala um fallegt
hérað? Ég ætla að skýra þetta
frekar með fólkið sem býr i hér-
aöinu. Það er auðvitað hluti af
þeirri tilfinningu, sem maður ber
til héraös. Ég er ekki endilega aö
tala um ættmennin, heldur lika
það fólk, sem átti sér einstaka
sögu i héraðinu. Eða hvaö finnst
,,Þú lifir þegar þú ert ungur. Seinna finnurðu
hvað þú hefur lifað, og það er þá, sem þetta
kemur allt aftur upp i hugann og býr um sig i
fallegri birtu”. — ,,Það fór ógurlegur tilfinn-
ingastormur um mann, þegar Skúlaskeið bar
fyrst fyrir augu, Ingjaldur i Hergilsey var lika
mikið kvæði....” — Svo segir höfundur Blástar-
ar og Sjötiu og niu af stöðinni meðal margs
annars i þessu viðtali. Og svo nátengdur er
Indriði G. Þorsteinsson æskustöðvum sinum i
Skagafirði, að undirrituðum fannst einhvern
veginn ekki annað koma til mála en að hefja
viðræðuna með því að spyrja um fegurð þess
mikla héraðs, sem mörgum hefur þótt skina
A timum Lands og sona.Verið að leggja upp I veiöiferö I Arnarvatnslæk
á Vatnsskaröi frá Fjalii I Sæmundarhiiö. Ljósm: Har. Pétursson.
--------;------;-------------;-----
Rætt við Indriða G. Þorsteinsson
um bernsku hans í Skagafirði,
bækur, sem hann hefur
^ skrifað og margt fleira___________
þér um Miðfjörö, þar sem ,,brá-
máni skein brúna/ brims und
ljósum himni”. Miðfjörður er
ekki endilega undirlendi og hlið-
ar. Hann er lika Steingerður i
Gnúpsdal og Kormákur skáld. En
hér i hundrað þúsund manna bæ
eru áreiðanlega til manneskjur
sem álita að þetta sé próvinsa af
þvi það gerðist i Miðfirði og af þvi
það snerti aldrei fóstureyðingar
eöa upptökuheimilið i Kópavogi
eða skort á barnaheimilum i
Breiðholti, hvað þá frian sima
handa þeim sem hafa undir sextiu
þúsund krónum i mánaðarlaun.
Jú, Skagafjörður er fallegt hér-
að. Hann er hluti af æskusólskini
minu, æskuvorum og æskulækj-
um með silungsbröndum, auk
þess samsafn manna og kvenna,
sem skópuhlýjan heim löngu áð-
ur en maður kynntist kuldanum
fyrir utan. Liklegast hefur þetta
fólk æskudaganna verið eins og
annað fólk hvarvetna I heiminum,
en fyrir mér eru þetta söguper-
sónur, af þvi ég kynntist þvi i friði
fyrir hleypidómum og hátri. Ég
kynntist þvi einfaldlega áður en
augu min fóru að eldast.
Daginn eftir höfðu
ferginið og störin
fengið annan lit
— Varstu ungur þegar þú upp-
götvaöir þetta um Skagafjörö?
— Nei. Þú lifir þegár þú ert
ungur. Seinna finnurðu hvað þú
hefur lifað, og það er þá, sem
þetta kemur allt aftur upp I hug-
ann og býr um sig i fallegri birtu.
Þessu er alveg eins varið með
Akureyri. Ég fluttist þangað
þrettán ára, og fyrstu árin átti ég
heima i Norðurgötu 15, sem er tvi
lyft timburhús, járnklætt. Ég
kem aldrei svo til Akureyrar, að
ég fái mér ekki göngutúr framhjá
þessu húsi og alveg út að horninu,
þar sem Mariutúnið byrjaði. Það
heitir vist Eiðsvöllur núna. Ég
hefði viljað þeir kölhiöu þaö
Mariutún áfram. Eftir tvö hundr-
uð ár hefðu verið skrifaðar lærðar
greinar um að túnið hét i höfuðið
á Mariu guðsmóður. Og kannski
var það svo.
Norðurgatan er lika fallegt hér-
að fyrir þá sem einu sinni hafa
unað sér þar. Fólkið er lika hluti
af ágæti hennar og landslagi, al-
veg eins og i Skagafirði. Það
hefur lika orðið mér til hjálpar i
bók, eins og margir Skagfirðing-
ar. En mér fannst Norðurgatan
ekki falleg fyrr en siðar — þegar
ég var farinn þaðan. Ég.hef búið
viö nokkrar götur i Reykjavik,
m.a. i Garðastræti 19. Mér finnst
Garðastræti fallegt. Ég held ég
hafi einhverntima skrifað eitt-
hvað um það. Ég man i svipinn
staði, sem einnig voru fallegir.
Svo er um klettasnös norðanvert
við Golden Gate-brúna hjá San
Fransisco, þar sem menn höfðu
komið upp veitingastað i sambýli
við nokkra seli, garðinn fyrir
framan Hótel Ritz i Nice á
frönsku Rivierunni, og vötnum
prýddan hvildarstað skammt frá
Shanghai. En ég ég held ég muni
aldrei skrifa neitt frá þessum
stöðum. Sá er munurinn.
— Hvaö heldur þú aö þaö hafi
veriö i umhverfi þinu, sem fyrst
hreif huga þinn?
— Nú veit ég ökki. Ég fletti ó-
Eftir komuna til Akureyrar.
Ljósm: Rasmussen.
gjarna upp i mér eins og lexikon.
Annars held ég að það hafi verið
sérstök sumarnótt i júni, sem
kom mér i skilning um að Skaga-
fjörður væri eitthvað annað en
andrúmsloftið, sem auðvitað er
nóg af i svo brjóstbreiðu landi.
Við vorum að koma úr skirnar-
veizlu einnar frænku minnar
framan úr Tungusveit, og vorum
nokkur I hóp og það var verið að
syngja, þegar færi gafst fyrir
skeiðsprettum. Ég var náttúrlega
ekki nema stuttur patti með fæt-
ur á miðjum siðum á þægasta
heimilishestinum. Og þega-r við
komum norður fyrir Reykjarhól-
inn, og þó allra helzt þegar við
komum á hæðina fyrir ofan Ytra-
Skörðugil, sló rauðum og fjólu-
bláum lit á fjöll og grundir, og
Glaumbæjarkvislin liðaðist beint
inn I miðnætursólina. Og svo var
sungið um bjarta, heiða júninótt
áður en næsti sprettur var tekinn
inn i miðnæturroðann. Daginn
eftir hafði ferginið og störin feng-
ið annan lit, þegar ég sótti kýrnar
niður að ánni.
Ég var alltaf forvitinn um fólk á
þessum árum, og er það raunar
enn. Fyrsti maðurinn, sem ég
man að varð til þess að ég fór að
skilja að fólk er mismunandi, hét
Ólafur Bjarnason. Hann hafði
gaman af bókum og kom stundum
heim og las þá mikiö. Hann las
ýmislegt, svo sem eins og Knytt-
lingu, sem siðar tapaðist, forláta
bók. Svo las hann skemmtibækur,
hasarfengna reyfara, sem fengu
mikið á hann. Hann las auðvitað
með sjálfum sér, sem kallað var,
þ.e. ekki upphátt, en svo kom
kannski allt i einu: Og varaðu þig
nú, lafði Jane. Þessi James er
svikari. Ólafur er eini maðurinn,
sem ég veit til aðlesiöhefur sögur
af þeirri innlifun, að taka sjálfur
til máls meðál persónanna til að
vara við eða skakka leikinn, þeg-
ar skúrkarnir fóru hamförum. Og
svo komu menn, sem sögðu sögur
eða voru sögur.
Æskuslóðir og
uppruni
— Hvar í Skagafirði var þaö,
sem þú steigst þin fyrstu spor?
— Það var nú i Gilhaga i Lýt-
Nokkru cftir útkomu Sjötiu og niu af stööinni bjó GIsli Halldórsson söguna til útvarpsflutnings. Höf-
undur og leikstjóri sitja á tali um verkið hjá gömlu Iönó.
A sæluviku: Taliö frá vinstri, Pétur Hannesson, Indriöi, Guttormur óskarsson og Steingrimur Arason
Ljósm: Sv. Sæmundsson
A biaöamannafundi i Sviþjóö
ingsstaöahreppi. Foreldrar min-
ir, Anna Jósepsdóttir og Þor-
steinn Magnússon, voru þá ný-
veriö byrjuð búskap þar, mig
minnir i tvibýli, en faðir minn
fæddist i Gilhaga og ólst þar upp,
og fluttist ekki þaðan fyrr en árið
eftir að ég fæddist, eða 1927. Móð-
ir min er dóttir Jóseps Jónssonar
og Sigurbjargar Bjarnadóttur,
sem bjuggu m.a. i Áshildarholti,
þar sem móðir min fæddist. Jósep
var bróðir Ingibjargar Jónsdóttur
á Skiöastöðum, hinnar mætustu
konu, en synir hennar og Hannes-
ar frá Valadal voru þeir Pálmi
rektor og Pétur póstmeistari á
Sauðárkróki. Sigurbjörg amma
min var orðin töluvert roskin þeg-
ar ég man fyrst eftir henni. Hún
var eina amman i minum upp-
vesti, þvi hin drukknaði i Svartá
skammt frá heimili sinu, Gil-
haga, þegar hún var að koma frá
þvi að sinna ljósmóðurstörfum I
Goðdölum. Hef ég raunar alltaf
saknað þessarar ömmu minnar,
enda mikið um hana talað og
mikið af henni látið i minum upp-
vexti. En Sigurbjörg var nú á viö
tvær ömmur éf þvi var að skipta,
þótt við kenjarokk og eftirlætis-
bam væri að eiga, sem hvergi gat
boröað utan heimilis á þessum
árum nema hjá henni og Ingi-
gerði á Brúnastöðum. Mér fannst
SigurbjÖrg aðsópsmikil og mynd-
arleg, og eflaust hefur hún verið
bað i augum annarra lika. Um
Bjarna Skúlason föður hennar er
sagt I Skagfirzkum æviskrám, að
hann hafi verið „eigi viðkvæmur i
lund, og lét sér ekki allt fyrir
brjósti brenna, ef þvi var að
skipta.Eigi að slður voru til góðir
eðlisþættir hjá honum”. Þá er
ennfremur sagt að hann hafi
gerzt „stundum fullgrófur i fasi
og orðum” við vin. Um Ingi-
björgu móður ömmu minnar er
sagt, að hún hafi verið „geðrik
kona, en kunni þó vel að stilla þvi
I hóf, jafnvel að slá af, ef þess
þurfti með”, og virðist á ævi-
skrárritara að heyra að þess hafi
þurft með á stundum. Eitt syst-
kina Sigurbjargar var Þorgrimur
á Starrastöðum, sem haföi þau á-
hrif á Matthias Jochumsson á
banabeði sinum, að Matthiás orti
um hann stórbrotin erfiljóð. Man
ég eftir þessu ljóði skrautrituöu
uppi á vegg á heimili minu i æsku.
Út af Þorgrimi er kominn Starri i
Garði við Mývatn. Við höfum litið
rækt frændsemina, en vitum þó
vel hvor af öðrum og munum ekki
láta ganga á frændsemina þótt
nokkur rauðagaldur sé á milli.
Jósep afi minn var sagður góö-
menni. Hann missti sjónina og
lifði siðustu ár sin blindur. Á þeim
árum mun ég hafa komizt i kjöltu
hans. En það var haft á orði að
hann hefði alltaf vitað hvað mér
leið þótt blindur væri.
Foreldar föður mins voru
Magnús Jónsson i Gilhaga og
kona hans Helga Indriðadóttir,
sem ég sagði þér áðan að drukkn-
að hefði i Svartá. Magnús i Gil-
haga hafði mikið umleikis i bú-
skap sinum, var lengi forsöngvari
i Goödalakirkju og hrókur alls
fagnaðar á mannfundum og ölkær
nokkuð, eins og fræðimenn segja.
Samtlmis honum hjó einnig i Gil-
haga Indriði Arnason faðir Helgu,
áöur bóndi i ölduhrygg og Ira-
felli. Þaðan er nafnið komið, en
Gilhagasystkin létu mörg heita i
höfuð hans, og við erum þvi
nokkrir nafnarnir. Þær voru
tvær, dætur Indriða, Helga og
Monika, sem giftist Sigmundi á
Vindheimum af Birtingaholtsætt.
Um þær báðar ungar og ógiftar i
föðurgaröi á Irafelli skrifaði
Simon Dalaskáld skáldsöguna
Arni á Arnarfelli og dætur hans,
og gengur mikið á i þeirri sögu.
Mannmargt var jafnan i Gil-
haga, en gömlu fólki var gjarnan
komið þangað til umönnunar, þar
sem Helgu var sýnt um umsjá
þess. Hún hafði lært ljósmóður-
fræði i Reykjavik og*hafði þá ver-
iö undir handarjaðri frænda sins
Grims Thomsens, en Indriði og
hann voru skyldir. Indriði mun
hafa verið nokkuð harðlyndur, en
raungóöur og er frásögn af hon-
um i Blöndu, sem ber þvi vitni,
auk þess ýms munnmæli, sem
lýsa honum nokkuð en ég kann
ekki að herma hér, Daniel Bruun
fékk hann, gamlan mann, til að
visa sér leið suður Kjöl árið 1898.
Magnús tengdasonur hans fór
með honum þá för. Samkvæmt
fyrirsögn Indriða var merkt fyrir
vörðum á leiðinni, en þær siðan
hlaðnar sumarið eftir. Vöröur
Framhald á bls. 28.
DPD.4' StyjluyMi 1
yfja.kw.is
Við upphaf kvikmvndarinnar Sjötiu og niu af stöðinni. Talið frá vinstri, Róbert Arnfinnsson, Gunnar Eyjólfsson, Friðfinnur ólafsson,
Guðlaugur Rósinkranz, Indriði og Erik Balling, leikstjóri. Ljósm: Timinn GE.