Fréttablaðið - 18.11.2005, Blaðsíða 26

18. nóvember 2005 FÖSTUDAGUR
Samkynhneigðir hér á landi hafa nú uppskorið árangur erfiðis síns með nýju frumvarpi um breytingu á réttarstöðu þeirra sem Halldór Ásgrímsson forsætisráðherra skýrði frá á mánaðarleg-
um blaðamannafundi sínum á miðvikudag. Það vill svo til að á mið-
vikudaginn var alþjóðlegur dagur umburðarlyndis að tilstuðlan Sam-
einuðu þjóðanna og hittist vel á að á þessum degi skyldi vera skýrt frá
þessari ákvörðun ríkisstjórnarinnar. Samkvæmt væntanlegu frum-
varpi stórbatnar staða samkynhneigðra hér á landi og er talið að leitun
sé á því í heiminum að finna frjálslyndara frumvarp hvað þetta varð-
ar. Kannski erum við Íslendingar enn að ryðja brautina hvað varðar
samfélagsleg réttindamál.
Það þarf ekki að leita langt aftur í tímann til þess að finna mikla
fordóma gagnvart samkynhneigðum hér á landi. Orðin hommar og
lesbíur voru bönnuð á opinberum vettvangi og urðu samkynhneigð-
ir að heyja mikla baráttu bara til þess að þessi orð yrðu notuð yfir
samkynhneigða karla og konur. Þegar svo þessi orð urðu viðurkennd
tók við mikil barátta fyrir tilverurétti og réttarstöðu samkynhneigðra,
sem nú hefur verið viðurkennd að miklu leyti með væntanlegu frum-
varpi ríkisstjórnarinnar. Í því felst að sögn forsætisráðherra að sam-
kynhneigðir geta fengið óvígða sambúð skráða í Þjóðskrá og það verð-
ur til þess að þeir njóta sömu réttinda og aðrir um almannatryggingar,
skattalega meðferð, lífeyrisréttindi og skiptingu á dánarbúi og fleira.
Samkynhneigðum verður heimilt að ættleiða börn og þar verður sá
réttur jafnaður. Þá er að geta þess að kona í staðfestri sambúð með
annarri konu hefur rétt til að gangast undir tæknifrjóvgun með gjafa-
sæði. Fram undir þetta hafa samkynhneigðar konur í sambúð þurft að
fara til útlanda til að fá tæknifrjógvun, en nú verður breyting þar á.
Frumvarpið sem hér um ræðir er mikið framfaraspor og mun
breyta miklu fyrir þennan hóp, og nú er beðið viðbragða kirkjunnar
í þessum málum. Þjóðfélagið verður líka að laga sig að þeim breyt-
ingum sem breytt lög um réttarstöðu samkynhneigðra hafa í för með
sér og það eiga áreiðanlega eftir að heyrast raddir sem setja sig upp á
móti þessum breytingum. Við vorum sein af stað hvað varðar réttindi
samkynhneigðra en nú eru horfur á því að við verðum í fararbroddi og
þegar fer að reyna á lögin má búast við að aðrar þjóðir leiti í reynslu-
sjóð okkar, eins og átt hefur sér stað varðandi fæðingarorlofslögin.
Þar erum við mörgum skrefum á undan mörgum vestrænum þjóðum,
sem við gjarnan viljum líkja okkur við. Sá er þó munurinn á þessum
tveimur málum að fæðingarorlofið hefur í för með sér töluverð útgjöld
fyrir ríkið en réttarstaða samkynhneigðra er fyrst og fremst mann-
réttindamál. Þau eru ófá dæmin um að samkynhneigðir hafi orðið að
flytja til annarra landa vegna fordóma í þjóðfélaginu en nú er sá tími
vonandi fyrir bí.
SJÓNARMIÐ
KÁRI JÓNASSON
Frumvarp sem markar þáttaskil
varðandi réttindi minnihlutahóps.
Réttur sam-
kynhneigðra
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI:
Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI:
550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá
blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
„Vel tímasett hjal“
Magnús Þór Hafsteinsson, þingmað-
ur Frjálslyndra, gerir umræður um
jafnréttismál á Alþingi á miðvikudag-
inn að umtalsefni í pistli á heimasíðu
sinni í gær. Það var Jónína Bjartmarz,
þingmaður Framsóknarflokksins, sem
efndi til þessarar umræðu og til svara
var flokksbróðir hennar Árni Magnússon
félagsmálaráðherra. Magnús
Þór skrifar: „Óneitanlega
læddist að manni sá grunur
að hér væri á ferðinni eins
konar leiksýning í boði
Framsóknarflokksins. Vel
tímasett hjal, ekki síst í
ljósi þess að um síðustu
helgi var prófkjör hjá
Framsóknarflokknum í
Kópavogi þar sem konur
guldu mikið afhroð
miðað við það sem stef-
nt var að. Umræða nú um jafnréttismál,
þar sem félagsmálaráðherra flokksins
var til svara, gat því límt einhverja plást-
ra á sárin.“
Bak við eldavélina
Magnús Þór hefur efasemdir um heilindi
framsóknarmanna í jafnréttismálum.
„Mér sýnist að Framsóknarflokkurinn sé
nefnilega sá stjórnmálaflokkur á Íslandi
í dag, þar sem innri órói er mestur með
tilliti til baráttu kynjanna. Og þarna fari
konurnar halloka“, skrifar hann. Hann
lýkur pistli sínum með því að minna á
að sagan segi að núverandi varaformað-
ur Framsóknarflokksins eigi þau fleygu
orð að „staða konunnar sé á bak við
eldavélina“.
Orðaflaumur
Annar þingmaður Frjálslyndra, Sigurjón
Þórðarson, víkur að Þorgerði Katrínu
menntamálaráðherra í nýjum pistli
á netinu. Hann segir málflutning
ráðherrans einkennast af „orðaflaumi
um öfluga menntasókn, víðtækara
námsframboð, auknar gæðakröfur,
samkeppnishæfni náms, fjölgun nem-
enda“. En miklu minna fari fyrir því að
hún ræði kjarna mála. „Ég fór að velta
þessum orðaflaumi fyrir mér í tengslum
við umræðu um tillögur um víðtækan
og sársaukafullan niðurskurð á starfi
Háskólans á Akureyri. Staðreyndin er
sú að fjárframlög til skólans eru langt
frá því að hafa haldist í hendur við
nemendaaukningu og þess vegna
glímir skólinn við fjárhagserfiðleika.
Þegar menntamálaráðherra var spurður
út í niðurskurðinn var svarið að það
myndi efla skólann til framtíðar. Þetta
eru alger öfugmæli að mínu viti“, skrifar
Sigurjón.
gm@frettabladid.is
Því hefur stundum verið haldið
fram að þjóðfélagsumræðan öll,
ekki einvörðungu pólitíkin, hafi á
síðasta áratug eða svo mótast af
sterkum foringjastjórnmálum og
skilgreindum skotgröfum þar sem
menn eru ýmist í einum herbúðum
eða öðrum. Eru annaðhvort með
einhverjum eða á móti honum.
Eru annaðhvort góðir eða vondir. Í
slíku andrúmi getur verið erfitt að
vera með grámyglulega hálfvelgju
eða efasemdir. Allt er annað hvort
svart eða hvítt – og ekkert rými
fyrir gráa tóna í litakorti skoðan-
anna. Smám saman elur þetta af
sér almenna tortryggni og ofsókn-
aræði – enda gjalda menn þess
iðulega fari þeir á einhvern hátt út
af línunni. Samsæriskenningar og
ásakanir um hitt og þetta einkenna
þjóðfélagsumræðuna, gengisfella
hana og breyta í sápuóperur í stíl
absúrdleikhússins. Öll umræða
verður að gjammandi kappræðu
og fjöldi þeirra sem hugsanlega
hefðu blandað sér í hana hverfur
frá með kalið hjarta. Ef ekki væri
fyrir hina miklu og raunverulegu
hagsmuni og völd sem verið er að
spila með, tæki því varla að eyða
orðum á þetta ástand.
Í vikunni birtist okkur gott dæmi
um íslenska þjóðfélagsumræðu.
Dæmi sem dregur fram það nöt-
urlega ástand sem í raun ríkir í
landinu eftir rúman áratug for-
ingjastjórnmála. Þetta dæmi kom
upp í tengslum við kynningu á
Jónsbók Einars Kárasonar um
Jón Ólafsson í Skífunni. Kastljós
Sjónvarps hugðist birta viðtal við
Jón þar sem hann er m.a. að „upp-
ljóstra“ um ofsóknir á hendur sér
og brot af því var sýnt í fréttum.
Síðan þegar kemur að því að sýna
viðtalið sjálft í Kastljósþættinum
koma upp tæknilegir erfiðleikar
sem valda því að menn ná ekki
samræmi milli hljóðs og myndar
og ákveðið er að bíða með útsend-
ingu viðtalsins.
Í siðmenntuðu lýðræðisríki með
sjálfstæða fjölmiðla hefði þetta
tæplega vakið mikla athygli og
áhorfendur og alþjóð hugsað eitt-
hvað á þá leið að þetta væri ein-
stök óheppni fyrir viðkomandi
sjónvarpsstöð – og ekki síst fyrir
þá sem unnu tæknivinnuna, því
það er almennt ætlast til þess að
alvöru sjónvarpsstöðvar geti sýnt
það efni sem þær hafa náð að aug-
lýsa upp eins og hér var gert. En
á Íslandi, mótuðu af áratug for-
ingjastjórnmála, vakti þetta allt
önnur viðbrögð. Enginn virtist
taka það trúanlegt að vandamálið
væri af tæknilegum toga, held-
ur þótti mun líklegra að „bak við
tjöldin“ hefði verið gripið í taum-
ana og útsending viðtalsins ein-
faldlega stöðvuð. Ekki nóg með að
almenningur á kaffistofum lands-
ins hafi fyrst og fremst velt fyrir
sér hvort fyrrverandi forsætisráð-
herra hefði komið beint að málinu
eða ekki, heldur voru fjölmiðlar
fullir tortryggni líka. Meira að
segja Morgunblaðið sá ástæðu til
að yfirheyra Kastljósstjórann um
hvort það væru í raun og veru
„tæknilegar ástæður“ fyrir því
að birta ekki viðtalið og láta stjór-
ann jafnframt lýsa því yfir að fyrr
myndi hann segja af sér en sætta
sig við að þátturinn yrði ritskoð-
aður af aðilum úti í bæ. Viðtalið
var svo eins og alkunna er sent út
daginn eftir, og þá líka á netinu og
óklippt – en ástæða þótti einmitt
til að margendurtaka að netútgáf-
an væri óklippt, því margir virtust
hreinlega ekki trúa því að viðtalið
hafi ekki verið ritskoðað!
Það er full ástæða til að staldra
við og velta fyrir sér hvað þetta
segir okkur um íslenskt lýðræði
og borgaralegt samfélag. Hvers
konar þjóðfélag bregst við tækni-
legri bilun í sjónvarpi á þennan
hátt? Standi menn upp úr pólitísku
skotgröfunum liggur í augum uppi
að ástandið er orðið sjúkt!
Ekki skánar þetta mál þegar skoð-
uð er fréttamúsin, sem fæddist
eftir þessa jóðsótt Kastljósfíls-
ins. Stóra fréttin snerist um að
skattrannsóknarstjóri átti að hafa
fengið aukafjárveitingu tvö ár í
röð gegn því að taka þá Jón Ólafs-
son og Jón Ásgeir Jóhannesson til
skattrannsóknar. Vissulega stór-
mál ef satt væri. En ásakana- og
fullyrðingastíllinn sem fest hefur
rætur í umræðunni – og einkenn-
ist einmitt á köflum m.a. af svona
mútuáskökunum – gengur aftur
enn einu sinni. Málið breytist
í grátbroslegt grín þegar í ljós
kemur að ásakanir byggja alfar-
ið á því að einhver maður á að
hafa heyrt skattrannsóknarstjóra
segja frá þessu í gleðskap eða á
kennderíi. Að þessu sinni koma þó
hvorki við sögu London né vínber.
Sápuóperan fullkomnast síðan
þegar málatilbúnaðurinn, ef hægt
er að kalla þetta það, er hrakinn í
Morgunblaðinu með því að blaðið
upplýsir sigri hrósandi að skatt-
rannsóknarstjórinn hafi verið
bindindismaður í 30 ár!
Eitt helsta afrek foringjastjórn-
málanna hefur verið að framleiða
pólitískar sápuóperur sem henta
vel fyrir Spaugstofuþætti, enda
hefur fréttastofa Spaugsstofunn-
ar iðulega verið með réttustu og
hreinskilnustu fréttaskýringarn-
ar allra fjölmiðla um pólitíkina.
Spyrja má hvort ekki sé kominn
tími á breyttan stíl í íslenskum
stjórnmálum? ■
Samfélag samsæranna
Í DAG
FORINGJASTJÓRN-
MÁL OG JÓNSBÓK
BIRGIR
GUÐMUNDSSON
Hvers konar þjóðfélag bregst
við tæknilegri bilun í sjónvarpi
á þennan hátt? Standi menn
upp úr pólitísku skotgröfunum
liggur í augum uppi að ástand-
ið er orðið sjúkt!
AUGL†SINGASÍMI
550 5000
FYLGIR FRÉTTABLA‹INU ALLA MI‹VIKUDAGA
Mest lesna
vi›skiptabla›i›
G
al
lu
p
kö
nn
un
fy
rir
3
65
p
re
nt
m
i›
la
m
aí
2
00
5.
Frumvarpið sem hér um ræðir er mikið framfaraspor
og mun breyta miklu fyrir þennan hóp, og nú er beðið
viðbragða kirkjunnar í þessum málum. Þjóðfélagið
verður líka að laga sig að þeim breytingum sem breytt
lög um réttarstöðu samkynhneigðra hafa í för með sér.