Tíminn - 29.08.1976, Blaðsíða 20

Rætt við
Sigurð
Vopnf jörð,
bónda
í Árborg
í Kanada
TÍMINN
HANN réttí mér þykka, krafta-
lega hönd sfna og sagöi á hreim-
fagurri islenzku meö bassarödd:
Komdu blessaöur og sæll, ég heiti
Siguröur Vopnfjörö. Af þessu
máttiráöa, aö hér væri Vestur-ls-
lendingur á ferö, en eftir útliti,
fasi og málfari aö dæma heföi
hann eins getaö veriö bóndi vest-
an af landi — eöa austan úr
Vopnafiröi. En hvaö um þaö:
Þarna var auösjáanlega kominn
gestur, sem gaman væri aö eiga
oröastaö viö, enda var þess ekki
langt aö bföa, aö undirritaöur
bæri fram ósk i þá átt aö skrifa
blaöaviötal viö manninn. Þaö var
auösótt mál, Siguröur sagöist vel
mega vera aö þvi aö spjalla
stundarkorn viö blaöamann, en
annars færi nú aö styttast f veru
sinni á tsiandi aö þessu sinni,
hann ættí aöeins eftír aö vera hér
þrjá daga i viöbót, fyrir utan
þennan. — Þetta var fimmtudag-
inn 22. júli siöast liöinn.
Vopnfirðinganýlenda
fyrir vestan haf
Og þá er bezt aö leggja til hliöar
allar málalengingar og byrja aö
spyrja.
— Þú ert auövitaö ættaöur úr
Vopnafiröi, Siguröur, fyrst þú
berö þetta nafn?
— Já, aö sjálfsögöu. En ég er
ekki fæddur þar, heldur I fslenzku
nýlendunni i Minnisóta. Þaö var
fyrsti aösetursstaöur flestra
Vopnfiröinga, sem fluttust vestur
um haf og þangaö fóru foreldrar
minir, en aö visu ekki fyrr en
löngu eftir aö nýlendan haflii ver-
iö stofnuö. Fyrsti landnáms-
maöurinn settist þar aö áriö 1889.
Hann hét Gunnlaugur Pétursson
og var ættaöur úr Vopnafiröi. Sfö-
an varö þarna Vopnfiröinganý-
lenda, þvi aö nærri allir, sem
festu þar byggö á næstu árum,
voru úr Vopnafiröi. Þaö mynduö-
ust tvær byggöir, sin hvorum
megin viö Minnisota-þorpiö.
Seinna kom fólk, sem fékk
ýmiss konar atvinnu i þorpinu,
þar á meöal foreldrar minir. Faö-
ir minn vann þar viö járnbrautar-
lagningu, og siöar aö viöhaldi á
járnbrautum, þangaö til hann lézt
af slysförum áriö 1912. Þá vorum
viö börnin flutt til móöur- og
fööurfólks okkar i Winnipeg, sem
hafði veriö I Minnisota-byggöun-
um áöur, en var nú flutt inn i
borgina. Þegar styrjöldin brauzt
út, áriö 1914, þraut atvinnu i
Winnipeg, og þá leituöu margir út
I sveitirnar aftur, þar á meðal
fósturforeldrar minir. Fósturfaö-
ir minn komst yfir land skammt
frá Arborg, og þar meö var ég
aftur kominn á vit sveitarinnar.
— Hvaðan úr Vopnafirði voru
foreldrar þfnir?
— Faöir minn hét Bergvin
Jónsson og var frá Strandhöfn.
Jón faöir hans bjó I Strandhöfn
ásamt Jósep bróöur sinum, aö þvi
er mér hefur veriö sagt, en auö-
vitaö kynntistég þvf ekki af eigin
raun, þar sem ég er ekki einu
sinni fæddur á Isiandi, og missti
ungur foreldra mina. Og til
Vopnafjaröar hef ég ekki komiö,
fyrr en núna i þessari ferö.
Móöir min var ættuö af Mýrum
i Homafiröi. Hún fluttist noröur
til Vopnafjaröar, þegar þrengdist
um afkomuskilyröi á Mýrum sök-
um landeyöingar af völdum
jökulvatna. Hún kom til Vopna-
fjaröar ásamt foreldrum staum
og fleira skylduliöi áriö 1895, og
mun hafa gifzt þar skömmu
seinna, þvi aö elzta systir min var
fædd þar, áöur en þau fluttust
vestur, áriö 1902, eftir sjö ára
verui Vopnafiröi. — Tveim árum
eftir vesturfljrina, þaö er aö segja
áriö 1904, fæddist ég svo, yngstur
..Yfir heim eöa himin/ hvort sem hugar þin önd/ skreyta fossar og fjallshlið/ öil þln framtlöarlönd”,
kvað Stephan G. Stephansson á sinum tima, og túlkaöi þar ekki aðeins hug sjálfs sin til islands, heldur
einnig velflestra þeirra islendinga, sem af einhverjum ástæðum verða að eyöa ævi sinni á erlendri
grund.
Þessi mynd er af húsi Stephans G. Hér áttihann heima á blómaskeiði ævi sinnar og orti flest beztu kvæði
sin, þeirra á meðal það, sem hefur að geyma framan greindar ljóðilnur.
Sunnudagur 29. ágúst 1976 Sunnudagur 29. ágúst 1976
Styrkjum vin-
áttuböndin,
og stofnum til
nýrra kynna
barnanna, eða „slöastur og bezt-
ur”, eins og ég segi stundum i
skopi um sjálfan mig.
,,Menn voru sifelit
að deila um Stephan
G. Stephansson”
— Ég undrast, Sigurður, hve
fallega islenzku þú talar, — meira
að segja með islenzkum hreim og
áherzlum. Hvernig I ósköpunum
ferð þú að þvi, eftír allan þennan
tima?
— Fósturforeldrar mlnir voru
islenzkir, og þaö var alltaf töluö
islenzka á heimilinu. En ég fór
ungur aö heiman, bæöi i skóla og
til þess aö vinna fyrir mér, og
hvar sem leiðir minar lágu á ung-
lingsárum var alls staöar töluö
enska. Og sjálfur haföi ég ekki
minnsta áhuga á islenzkri tungu
fyrr en ég var kominn yfir tvitugt.
En þá fór ég aö lesa islenzku, hve-
nær sem ég fékk þvi viö komiö, og
sömuleiöis æföi ég mig eins og ég
gat aö tala máliö.
— Þú hefur þá átt einhvern kost
á islenzkum bókum?
— Ekki var þaö nú mikið, en þó
var lestrarfélag I byggöinni þar
sem viö áttum heima. Aö vlsu var
bókakosturinn ekki fjölbreyttur,
og flestar voru bækurnar gamlar,
aðallega íslendingasögur, en þaö
var auövitaö einhver bezta lesn-
ing sem hægt var aö hugsa sér
handa manni, sem vildi læra is-
lenzku.og lærahana vel. Ég lærbi
máliö meb þvi aö lesa lslendinga-
sögurnar, og svo af Islenzku
blöðunum vestan hafs, Lögbergi
og Heimskringlu, en vitanlega
voru þau ekki eins góöur kennari
og fornsögurnar. Tlmarit voru fá,
og vestur-islenzku ljóöskáldin
voru ekki heldur mikiö lesin. Þó
voru menn sifellt aö deila um
Stephan G. Stephansson. Sumir
sögöu aö hann væri trúlaus upp-
reisnarmaöur, róttækur I skoöun-
um, og ég veitekki hvaö oghvaö.
Sjálfur var ég alltof ungur til þess
aö gera mér grein fyrir Stephani
og verkum hans, en ég tók
snemma eftir þvl, aö fólk skiptist
mjög I flokka um hann, og aödá-
endur hans voru aöallega nokkrir
„sérvitringar”. Seinna breyttist
þetta mjög mikiö.
— Er ekki Stephan I miklum
metum núna hjá þeim Vestur-ls-
lendingum, sem lesa islenzku á
annað borö?
— Jú.mikilósköp. Hann er virt-
ur og dáöur, og Guttormur J.
Guttormsson lika, en einkum þó
Stephan, enda fer það ekkert á
milli mála, aö Stephan G. Step-
hansson ber höfuö og herðar yfir
þá sem hafa skrifaö islenzkt mál,
ekki aðeinsI Ameriku, heldur lika
hér heima á Islandi. Eg held aö
mér sé óhætt aö segja, aö þeir
Vestur-íslendingar, sem eru
kunnugir Islenzkum bókmennta-
heimi að einhverju ráöi, meti
Stephan G. mest ailra Islenzkra
skálda, bæöi austan hafs og vest-
an.
Séra Rögnvaldur
Pétursson
— Þú hefur verið ungur maður,
þegar Stephan G. dó, bar fundum
ykkar nokkurn tima saman?
— Ég sá hann einu sinni, þaö
var áriö 1926, aðeins ári áöur en
hann dó, og þá var hann farinn aö
heilsu.
Hann var mikill vinur séra
Rögnvaldar Péturssonar, prests I
Winnipeg, og bjó alltaf hjá hon-
um, þegar hannkom til Winnipeg.
Aö þessu sinni hygg ég aö hann
hafi veriö til lækninga þar I borg-
inni. Nú messaöi séra Rögnvald-
ur, ég fór til kirkju, eins og ég
geröi oft, og þá var Stephan G.
þar einnig. Hann las upp kvæöi
eftir sig þar viö messuna, en
hvort tveggja var, aö langt var á
milli okkar Stephans i kirkjunni,
og svo hitt, aðhonum lá lágtróm-
ur, enda heyröi ég svo illa til
hans, aö ég vissi ekki, og hef
aldrei siöan vitaö, hvaöa kvæöi
þaö var sem hann las. Vera má,
aö ég heföi reynt að hlusta betur,
ef ég heföi verið oröinn dálltiö
eldri, en þetta var áöur en ég
haföi lært aö meta skáldskap
Stephans.
Ég þekkti séra Rögnvald vel, og
kom oft til hans. Hann sagöi mér,
aö Stephan hefði stundum verið
mjög fljótur aö yrkja, þótt annaö
mætti ætla af lestri sumra ljóöa
hans. Rögnvaldur sagöi, aö Step-
han heföi stundum dvalizt hjá sér
vikum saman, þegar hann var i
Winnipeg, og þá heföi stundum
veriö skotiö á smá-samkvæmi.
Hann sagði, aö þá heföi Stephan
gjarna dregiö sig út úr sollinum,
fariö upp á loft og komiö niöur
aftur eftir tvo klukkutima eöa
svo, og veriö þá meö fullskapaö
kvæöi, sem hann flutti svo þar á
stundinni. Hann sagöi, aö stund-
um heföi Stephan breytt þessum
kvæöum eitthvaö seinna, en
stundum heföu þau lika veriö svo
vel unnin i þessari fyrstu gerö, aö
naumast þurfti aö hagga viö staf-
krók I þeim. Séra Rögnvaldur
sagöi mér enn fremur, aö Stephan
G. heföi verið svo minnugur á orö,
aö undrum sætti. Hann sagöist
halda, aö Stephan heföi aldrei
gleymt oröi, sem hann haföi einu
sinni lært, og honum heiöi alltaf
veriö þaö tiltækt upp frá þvi.
— Þaö væri gaman aö heyra
meira um séra Rögnvald, þann
gagnmerka mann.
— Hann var ákaflega duglegur
maöur og vitur. Og hann var svo
fyndinn og hnyttinn i oröum, aö
leitun er á ööru eins. Ég hitti hann
oft á skrifstofu Heimskringlu, þvi
aö hann var alitaf viðloöa þar,
þótt ekki væri hann ritstjóri
blaösins. Ég þekkti vel Stefán
heitinn Einarsson, ritstjóra
Heimskringlu, og kom dögum oft-
ar til hans. Þar var séra Rögn-
valdur þá oft fyrir, og spjölluðum
viö þá saman. Einu sinni spuröi
ég séra Rögnvald, hvort nokkur
leiö myndi vera aö ná I Andvökur
Stephans G. Hann hélt aö þaö
myndi vera talsveröum erfiðleik-
um bundið, en kvaöst þó skyldi
reyna að athuga þaö. En viti
menn! Næst þegar ég hitti prest,
rétti hann mér allar Andvökur, —
öll bindin, eins og þau lögöu sig.
Þá varð ég bæöi hissa og glaöur,
þaö segi ég satt. Seinna eignaöist
égsvo úrvaliö úr Andvökum, meö
hinni ágætu ritgerð Siguröar Nor-
dals um Stephan G. Sú bók kom út
hjá Máli og menningui Reykjavik
mörgum árum siðar.
Menntaðist á
eigin spýtur á
fullorðins árum
— En hvað um sjálfan þig?
Hvað tókst þú þér fyrir hendur,
eftir að þú varst vaxinn úr grasi?
— Skilyröi til menntunar voru
ekki mikil heima i sveitinni. Þar
voruaöeins litlir skólar meö einni
kennslustofu, einungis ætlabir
börnum. Menntaskólanám varö
að sækja tii Winnipeg.
Þegar ég var um sautján ára
aldur, fór ég aö vinna fyrir mér
og geröist fiskimaöur á Winni-
pegvatni. Þar var ég viðloða I tiu
ár á vertlðum, en stundaöi bygg-
ingavinnu þess á milli. 1 fjóra vet-
ur stundaði ég menntaskólanám i
Winnipeg og lauk stúdentsprófi.
Ég var orðinn tuttugu og tveggja
ára, þegar ég gat farið aö hugsa
um aö mennta mig, og geröi þaö
alveg af sjálfsdáöum.
En svo skall nú heimskreppan
„sæla” á, og þá reyndist mér
ógerningur aö vinna mér fyrir
áframhaldandi skólanámi, svo ég
fór aftur heim til fósturforeldra
minna og vann á búi þeirra um
skeiö. Um þetta leyti var land
mjög ódýrt, svo mér tókst aö
komast yfir dálitinn landskika.
Fósturforeldrar minir gátu hjálp-
aö mér um nokkrar skepnur og
dálitiö af verkfærum, og þá var
ekki annaö eftir en aö hefjast
handa.
Ariö 1937 gekk ég I hjónaband
og hóf sjáifstæöan búskap. Þann-
ig var ég bóndi á minni eigin
landareign frá 1937 til 1963.
Fjölskyldan
skilur islenzku og
getur talað hana
— Mig langar aö heyra meira
um fósturforeidra þina, sem þú
hefur minnzt á oftar en einu sinni
,hér aö framan.
— Já. Fósturfaðir minn hét
Sigurður Eiriksson, hann var
fæddur i Einholti á Mýrum, og
fósturmóðir min var Guörún
Jónsdóttir, fædd á Hólmi á Mýr-
um. Sigurður var móöurbróöir
minn. Þau höföu gengiö I hjóna-
band áriö 1894, heima i fæöingar-
sveit sinni, en fluttust áriö eftir
noröur til Vopnafjaröar, og móöir
min meö þeim, þá ung stúlka.
— Þarna kemur skýringin á
þvi, hvers vegna þú hefur svona
TÍMINN
21
Gimlibær viö Winnipegvatn. Tlmamynd GE.
sterkan svip af Þórbergi heitnum
Þórðarsyni rithöfundi og þeim
frændum?
— Ég er ekki neinn ættfræöing-
ur, en þó veit ég, aö verulegur
skyldleiki er meö mér og þvl fólki
sem þú nefndir. Þaö hafa lika
margir spurt mig, hvort ég sé
ekki skyldur Þórbergi, viö séum
svo likir. Jú, liklega er eitthvaö til
i þessu, annars hef ég ekki hugsaö
mikið um þaö.
Eiginkona min heitir Helga Sig-
riöur Siguröardóttir. Faöir henn-
ar var ættaöur undan Eyjafjöll-
um, en móðurfólk hennar er úr
Helgafellssveit á Snæfellsnesi.
Foreldrar hennar fluttust ekki
vesturum haf fyrrenáriö 1902, og
fóru þá til Dakota. Fyrst i staö
voru þau I nokkurs konar hús-
mennsku fyrir vestan, enda fá-
tæk, en þó fór svo, að Siguröur
komstyfir land ogfór aö búa. Þau
bjuggu allgóðu búi um tuttugu
ára skeið, eöa vel þaö, frá þvi um
1910 til 1930. Hann ætlaöi aö koma
hingaö til Islands, og var ákveö-
inn I því, en veiktist, og dó aö ári
liönu, 64 ára, ab mig minnir.
Viö hjónin eignuðumst fjögur
börn, sem öll eru upp komin og
búin aö stofna eigin heimili.
Barnabörnin eru orðin niu. Viö
létum skira son okkar Bergvin,
eftir afa sinum frá Sfrandhöfn, en
hin börnin eru dætur. Elzta dóttir
okkar fór i verzlunarskóla og
vann verzlunarstörf, þangaö til
hún giftist, hún er nú húsfreyja i
Winnipeg, sonurinn er verk-
fræöingur i Winnipeg og starfar
þar fyrir rikisstjórnina, önnur
dóttir okkar er kennari aö mennt
og kenndi i tiu ár, þangab til hús-
móöurstörfin komu til sögunnar,
en nú er hún byrjuð aö kenna aft-
ur. Hún kennir viö menntaskóla i
Kalifomiu, en aö visu ekki fullt
starf. Þriðja og yngsta dóttir okk-
ar er talkennari og hefur tekiö
magisterspróf i þeim fræöum.
Hún vann um nokkurra ára skeiö
viösjúkrahúsréttnorðan viö New
York, en giftist svo þar og á nú
tvö börn.
— Tala börn þln eins góða is-
ienzku og þú sjálfur?
— Ég veit nú ekki, hvort ég tala
máliö svo sérstaklega vel. Eldri
börnin skiija islenzku alveg, enda
hafa þau lært hana. En yngsta
dóttir okkar læröi aldrei islenzku
aö neinu ráði, en hún er nú samt
þaö eina þeirra, sem hefur komiö
hingaö til Islands. Ég hélt nú
reyndar, aö hún yröi I hálfgerðum
vandræöum, þegar hingaö kæmi
enfólk sem égheftalaö viösiöan,
segir mér, aö hún hafi alveg
bjargaö sér i málinu, þegar hún
Framhald á bls 37
Bréf til vinar míns
Þetta ága'ta Ijóð (iuðmundar l i iðjonsMinar hefur áreiðanlcga
snortið margan mann djúpt. Kir.n þeirra cr Sigurður Vopnfjörð.
sá scm ra'tt cr við licr i lilaðinn i dag, |)\ i ckki cr Iralcitt að scgja,
að kvæðið liali valdið straiimhvörliim i lil'i hans. Kn tim það gcta
mcnn frað/t hctur mcð þvi að lesa grcinina.
Ertu á förum, elsku vinur!
út í heiminn, vestur í bláinn?
Á að fara í ólgusjáinn
ættar vorrar meginhlynur?
Finnst þér ekkert vera að vinna,
vegur enginn heima'á Fróni, —
allt frá jökli út að lóni
ekkertviðnám krafta þinna?
Hefirðu litið hrunda garða
hátt til f jalls og nið'r á túni?
Afi þinn, hinn eljulúni,
á sér þarna minnisvarða,
Mælikvarða, er mátt hans sýni.
Mun þér vísað hér til leiðar.
úti'í móum, upp til heiðar
á sér viljinn stál og brýni.
Finnst þér vera í fúahöndum
feðra vorra hið lága skýli?
Viltu heldur bjálkabýli
byggt í eyðiskógalöndum?
Heilnæmt loft og hreinir lækir
heilsu þinni munu gagna
heima í dalnum, menning magna,
megingjörð til þeirra ef sækir.
Flýrðu burt úr fátæktinni?
Finnst þér landið snautt að gæðum,
kraftalaust í öllum æðum,
auðlegð hafsins þörfum minni?
Upp af gulli eldur blánar
inni' í fossins rokuúða,
þegar sól í sumarskrúða
semur frið í veldi Ránar.
Mundi sól á segulgandi,
sú er vakir margar nætur,
hætta nú að hafa gætur
hér á þessu móðulandi?
Gamla konan gæfusnauða
grætur nú með fölva á kinnum.
Væri mikið, að vér ynnum
einni þúfu og skorning dauða?
Allar þjóðir eiga að verja
eigið land með blóði og höndum,
inn til dala, út með ströndum,
óvinum, sem koma að herja.
Mundi vera betra að brjóta
bol af stofni vestur í löndum,
slíta upp rót með hnýttum höndum,
heldur en frónskri þúfu róta?
Æskuvinur! ertu' að fara,
yfirgefa vora móður,
þú, sem enn ert æskurjóður,
alla vini og frændaskara?
Og þú kippir, ungi vinur!
upp með rótum nýjum gróðri,
brýtur sundur björk í rjóðri.
Brumið deyr, ef stofninn hrynur.
Ætlarðu að fara út i bláinn,
yfirgefa litla bæinn,
eigum þinum út á glæinn
öllum kasta og fram á sjáinn?
Ætlarðu að glata ánum þínum,
afbragðshesti, tryggum vini,
þínu góða kúakyni,
kasta í enskinn börnum þinum?
Níðinginn, sem Búa bitur,
Búddha lýð til heljar sveltir,
hundingjann, sem hausi veltir,
hvar sem bráð á jörðu lítur.
Viltu heldur þrælnum þjóna,
þeim sem hefir gull í lendum,
heldur er Kára klæðabrenndum,
kónginum við öskustóna?
Ertu að flýja myrkramiðin?
Meturðu vorið nú að öngu,
sólmánaðar sunnangöngu,
sumardýrð og næturf riðinn?
Úti'við heimskauts Ijósa lindir
logar upp á vetri rísa.
Öllu voru landi lýsa
landeldar, sem nóttin kyndir.
Hér eg enda hróðrarskrafið.
En hver á að signa þína móður,
þegar hennar son og sjóður
sokkinn er í þjóðahafið?
Hver á að gæta að grafarrónni,
græða svörð á blásnu leiði,
þegar sólin suður í heiði
sendir geisla moldarþrónni?
Guðmundur Friðjónsson.