Tíminn - 29.08.1976, Blaðsíða 26

TÍMINN
26
Sunnudagur 29. ágúst 1976
KVIKMYNDIR — KVIKMYNDIR — KVIKMYNDIR — KVIKMYNDIR — KVIKMYNDIR — KVIKM
KVIKMYNDA-
HORNIÐ
U:—^narmaðor
___Halldór
Valdimarsson
lausa, jafnvel æskilega. Viö get-
um horft á kvikmyndir sem
skipta veröldinni og mannkyninu
i hvita hluta og svarta — góöa
hluta og slæma — án þess aö viö
breytum heimsmynd okkar aö
verulegu marki. En, barnið er
með sina heimsmynd i frummót-
um og mebtekur boðskapinn
spurningalitið, jafnvel spurn-
ingalaust.
Hver voru — og eru enn — við-
horf manna til þýzku þjóðarinnar
og hvernig var þeim viðhaldið?
bessum spurningum má svara i
einni setningu. Viðbárum og börn
okkar bera jafnvel enn neikvæð
viðhorf gagnvart þessum þjóðum
og kvikmyndin átti snaran þátt i
þvi að móta og viðhalda þeim við-
horfum.
Áhrifavaldar
— Persónu-
mótun,
hér og nú
Nú væri, ef til vill, ekki úr vegi
að taka ofurlitið til athugunar
hvað það er sem borið er á borö
fyrir börn i kvikmyndahúsum
höfuðborgarinnar. Taka til at-
ao s
Til er hópur manna sem vegur
og metur hvert þjóöfélag, fyrst og
fremst miðaö við þaö hvernig bú-
ið er að börnum i þvi. Innan þess
hóps er ekki spurt hverja frama-
möguleika fullorðnir eiga, ekki
um tekjumöguleika og ekki um
valdaskiptingu stjórnmálaflokka
eða hagsmunahópa. Þar er aðeins
spurt um eitt: — hvert er viðhorf
þessa þjóðfélags til barna og
hvernig er að börnum búið þar?
Ef til vill má einskoröun þessi
virðast öfgakennd, en ef grannt er
skoöað má þó sjá vitræna hugsun
og skilgreiningu að baki hennar.
Börn eru jú þær mannverur sem
hvert þjóöfélag hlýtur aö byggj-
ast á, beint eða óbeint, að veru-
legu leyti. Þau eru viðtakendur,
framtiðin, sem framsýnt og
„heilbrigt” þjóðfélag hlýtur að
vera að byggja undir.
Það er þvi alls ekki út I hött að
spyrja fyrst og fremst um aðbún-
að barna i þjóöfélaginu, þvi þar i
gegn má spegla raunveruleg við-
horf þjóðfélagsþegnanna — þaö
er þeirra sem búnir eru að slita
barnsskónum og eru virkir þátt-
takendur i þeim þáttum þjóðfé-
lagsins sem nefndur er „heimur
hinna fullorðnu”.
Það skiptir litlu hvort viö erum
verkamenn, verkfræðingar eða
forstjórar. bað skiptir engu
hverjar tekjur okkar eru, hver
störf við vinnum og hver staða
okkar i þjóöfélaginu er yfirleitt.
011 erum við að byggja upp,
reyna, á okkar hátt, að skapa og
bæta. í það minnsta höfum við
flest uppbyggingu aö yfirskini,
jafnvel þótt tekjur okkar geri ekki
betur en að fylla maga og skýla
vömb.
Þessi uppbygging tekur okkur oft
alla ævina. Sjaldnast setur mann-
skepnan sér i þvi tilliti mörk sem
nást innan fárra ára og lætur síö-
an staðar numið. Fyrst er þaö I-
búðin, siöari billinn og þaðan af
koll af kolli, af marki til marks,
eftir þvi sem orka og aðstæöur
heimila okkur.
Þvi er það að við gripum til hins
„rökrétta” yfirskins að viö
byggjum fyrir börnin — fyrir
framtiöina — en ekki einvörðungu
fyrir okkar eigin skinn.
Hitt vill svo aftur stundum
gleymast, aö börnin, sem við er-
um að þessu öllu fyrir, eru einnig
mannverur, meö sinn vilja, sinar
skoðanir og sinar þrár. Þau eiga
að taka við af okkur og halda á-
fram glimunni, en hitt er svo aft-
ur annað mál hvernig þau eru
undir það búin, hvernig þau veröa
fær um að taka viö og halda á-
fram uppbyggingu þjóðfélagsins.
Við höfum komiö okkur upp
fjölda stofnana, sem að yfirskini
eiga að gegna hlutverki uppal-
andans — eiga að búa börnin
undir baráttuna sem fylgir hlut-
verki uppalandans — eiga að búa
börnin undir baráttuna sem fylgir
fulloröinsárunum. Skólar gegna
þarna veigamiklu hlutverki, svo
og aörar stofnanir, svo sem leik-
skólar, dagheimili, barnafélög
bæði á kristilegum grundvelli og
öðrum, sumarbúöir og fleira.
An þess aö vilja varpa rýrð á
neina einstaka af þessum stofn-
unum og án þess að hafna tilveru
þeirra sem heild, vil ég halda þvi
fram að þær — að minnsta kosti
að hluta til — gegni fyrst og
fremst þvi hlutverki að leysa for-
eldra undan ábyrgð sinni, að þær
miðist fyrst og fremst við að for-
eldrar fái „frið” til þess að sinna
sinum hugöarmálum og sinni lifs-
gæðabaráttu. Skólar eru aö visu
nauðsynlegir og barnaheimili
einnig, að vissu marki. En, engu
að siður, við höfum i dag ákaflega
sterka tilhneigingu til að varpa á-
byrgð okkar á aðra aöila, sem eru
nægilega fjarlægir (borgin, rikið,
skólastjórnirnar) til þess að viö
þurfum aldrei að standa augliti til
auglitis við þá og komumst þvi
hjá þvi að skammast okkar.
Barna-
afþreying
Eitt atriði i þessari uppbygg-
ingu „friðar” fyrir foreldra eru
barnasýningar kvikmyndahús-
anna hér i borg. Þær eru ef til vill
einmitt skýrasta dæmið um þá
eigingirni sem við sýnum gagn-
vart börnum okkar, þvi þær end-
urspegla, skýrt og greinilega,
hversu almennt foreldrar eru á-
hugalausir um börn sin, upplifun
þeirra og athafnir.
Hér á siðunni birtist um siðustu
helgi bréf, þar sem val reyk-
viskra kvikmyndahúsa á barna-
kvikmyndum var gagnrýnt. Bréf
þetta skrifaöi maður, sem sjálfur
hafði, aö þvi er virtist, i fyrsta
sinn farið I kvikmyndahús með
syni sinum klukkan þrjú á sunnu-
degi. Honum blöskraöi það sem
borið var á borð fyrir börnin þar
og honum blöskraði enn meir
þegar hann komst að þvi, eftir
sýninguna, aö þarna var ekki um
einstakt tilvik aö ræða. Þessi
kvikmynd, sem honum og syni
hans var sýnd, var ekki undan-
tekning, heldur reglan — normið.
Það er út af fyrir sig góðra
gjalda vert aö foreldrar séu já-
kvæðir gagnvart afþreyingum
barna sinna. Hverri mannveru er
nauðsynlegt aö kynnast veröld-
inni á nokkuö fjölbreyttan máta,
sjá og heyra og upplifa þjóöfélag-
ið á þann veg sem liklegur gæti
verið til að byggja upp nokkuð
raunhæfa mynd af þvi. En, svo er
um börn sem annað fólk, að já-
kvætt viðhorf til lagana þeirra
og hugðarefna getur ekki falizt i
þvi aö heimila þeim þátttöku, án
þess að forvitnast um hvaö tekiö
er fyrir — hverju er tekinn þáttur
i.
Sú er þó greinilega
raunin hvaö varöar afþrey-
ingu barna hér i dag. Það viröist
nánast óhugsandi að foreldrar
fylgist með þvi framboði sem hér
er á barnakvikmyndum, eða leiði
að þvi hugann hvert kvikmyndir
þessar beina börnum þeirra.
Kvikmynd —
Áhrifavaldur
Kvikmyndin er fyrir allnokkr-
um áratugum búin að sanna gildi
sitt sem áhrifavaldur. Hún er
meöal þeirra afþreyingaforma
sem almennast eru nýtt og hefur
haft mikla þýðingu fyrir þróun
þjóðfélaga þeirra sem i dag
mynda heim okkar.
Meö fullkomnun kvikmynda-
tækninnar, undanfarin ár, hefur
jafnvel tekizt að auka til muna á-
hrif kvikmyndarinnar sem
stefnumarkandi afls, bæði fyrir
heiminn sem heild, hvert einstakt
þjóðfél. og hverja þá mannveru
sem hún nær til. Mörg dæmi má
til telja, þessari fullyrðingu til
stuönings, en hér nægir að telja
eitt, sem ef til vill sýnir afl kvik-
myndarinnar betur en flest önn-
ur.
Fyrir nokkru siðan gerðu sér-
þjálfaöar víkingasveitir úr ís-
raelska hernum strandhögg á
Entebbe-flugvelli i Uganda,
drápu þar hóp af skæru-
liðum, frelsuðu gisla þeirra og
drápu, i leiðinni, töluverðan
fjölda manna úr Ugandaher. Að-
gerðir þessar hafa mælzt vel fyrir
i hinum vestrænu „lýöræðisþjóð-
félögum” og viðar, einkum og sér
i lagi þó i Israelsríki sjálfu, enda
gislarnir flestir þegnar þess.
Nú hefur verið ákveðið að
bandariskt kvikmyndafyrirtæki
gerikvikmynd um „aögerðirnar”
og dreifi henni siðan um heiminn.
Það sem varðar efni þessarar
greinar og er jafnframt tengt
kvikmyndinni væntanlegu, er
tvennt. Annað er mönnum aug-
ljóst i dag og er talandi dæmi um
áhrif kvikmynda. Það er sú sann-
færing að kvikmynd þessi muni
tryggja þeim israelsku stjórn-
málamönnum, sem tóku ákvörð-
un um „aðgerðirnar” og fyrir-
skipuðu þær, endurkjör i komandi
kosningum i tsrael. Hitt atriðiö er
duldara, enda viðkvæmara, en
það eru likindin til þess aö kvik-
mynd þessi muni endanlega fast-
móta skoðanir heimsbyggðar-
innar á atburðunum á Entebbe.
Nú spyr ég: Ef ein kvikmynd
getur haft slik áhrif á stjórnmála-
viðhorf þroskaðra einstaklinga,
hver eru þá áhrif kvikmynda á ó-
mótuð og viðkvæm börn?
Kvikmynd —
Persónu-
leikmótun
Barn er einstaklingur sem er i
mótun, bæði andlega og líkam-
Það er, oftast nær, opið fyrir um-
hverfi sinu, tekur áhrifum af þvi
og mótast af þeim áhrifum.
Kvikmyndin, sem er sterkur á-
hrifavaldur, mótar þvi ekki ein-
asta skoðanir þess I einstökum
a
þáttum eða málum, heldur lifs-
viðhorf þess, mat þess á veröld
sinni, skaphöfn þess og persónu-
leika. Kvikmyndin getur átt
stærri , þátt i mótun lifsferils,
starfs, leiks, persónusambanda
og forlaga barnsins en jafnvel það
fólk sem er þvi nánast. Hún getur
einnig átt töluverðan hlut að mót-
un geðheilsu barnsins.
Þvi er það ekki álitamál að val
á kvikmyndum fyrir börn er
vandasamt og til þess má ekki
kasta höndum. Þessi afþreying er
ekki léttvæg og það er ekki sama
hvernig hún er að efni og inni-
haldi.
Þannig er það ekki léttvægt
þegar börn leita afþreyingar
sinnar yfir kvikmyndum sem
miða að þvi að vekja hlátur yfir
hrakförum náungans. Okkur
kann að virðast þaö fyndið þegar
maður hleypur um hvita tjaldiö,
hljóðandi, með buxnarassinn log-
andi. Okkur kann að virðast það
fyndiö þegar sprautað er úr oliu-
könnu framan i náungann, eða
þegar kakan lekur niður kinnar
hans. Við getum lika ef til vill
komizt hjá þvi að kimnigáfa okk-
ar mótist að verulegu leyti af lik-
um „hvita-tjalds öfgum”, en
barnið verður fyrir áhrifum af
þeim, Kimnigáfa þess mótast af
þvi sem látið er höfða til hennar.
Viö getum ef til vill horft á
kvikmynd sem setur fram óæski-
lega þætti þjóðfélagsins sem hlut-
Vid ættum
KVIKMYNDIR — KVIKMYNDIR — KVIKMYNDIR — KVIKMYNDIR — KVIKMÝNDIR — KVIKM'