Tíminn - 29.08.1976, Blaðsíða 37

Sunnudagur 29. ágúst 1976
TÍMINN
37
Styrkjum vináttuböndin 0
var hérna. — Eldri börnin okkar
hika dálitiö viö aö tala Islenzku,
þegar viö hjónin erum nálægt, en
viö höfum heyrt þau tala saman á
máli forfeöra sinna, þegar þau
halda aö viö heyrum ekki til! 1
fyrra gistu hjá okkur hjón frá Isa-
firöi. Sonur okkar var þá llka
staddur hjá okkur, og þá sagöi
þessi kunningi minn frá Isafiröi
viö mig: „Hann sonur þinn talar
ágæta fslenzku.” Mér þótti vænt
um aö heyra þetta, þvi ég vissi aö
það var af einlægni mælt. —
Stundum geri ég þaö aö gamni
mlnu að tala Islenzku viö Bergvin
son minn. Ég veit á svörum hans,
að hann skilur hvert orö sem ég
segi, en hann svarar mér alltaf á
ensku.
Búskapur og
félagsmálastörf
— Svo viö snúum aftur aö sjálf-
um þér: Hefur þú eingöngu helg-
aö þig búskapnum, eftir aö þú
fluttist út i sveit?
— Hvaö atvinnu snerti, var ég
fyrstogfremst bóndi, enauk þess
hef ég mikiö fengizt viö héraös- og
skólamál. Ekki hefurþaö þó veriö
mikil tekjulind, þvi aö lengst af
hefur sáralitiö fengizt greitt fyrir
þá vinnu, og framan af árum alls
ekki neitt.
Ég var lengi svo kallaöur skóla-
skrifari, en það er maður sem
heldur skólareikninga, greiðir
kennurum og öörum starfemönn-
um skólans laun, o.sírv. Jafn-
framt þessu átti ég sæti i skóla-
nefnd. Ariö 1959var áttatiu skóla-
héruöum steypt saman I eitt og
kosin fimm manna skólanefnd yf-
ir allt saman. Ég var kosinn I
þessa nefnd og sat þar, þangaö til
ég baðst lausnar 1973. A þessum
tima var ég formaður nefndar-
innar I sjö ár.
Sveitastjórnarmál eru meö öör-
um hætti I Ameriku en á Islandi.
Viö segjum alltaf „sveitamál”,
þegar þessa hluti ber á góma þar,
en i rauninni eru þaö héraösmál,
þvi aö hjá okkur eru margar
sveitir I hverju héraði. Upphaf-
lega mynduöust sveitirnar i
kringum skólana. Þeim var kom-
iö fyrir sem næst miösvæöis á
hverjum staö, svo aö börnin ættu
öll álika langt aö sækja, og gætu
gengiö til og frá skólanum, þvi aö
vegir voru engir komnir þá. Síöan
varö skólahúsiö nokkurs konar
miöstöö sveitarinnar og I kring
varö byggöin þéttari en annars
staöar.l skólahúsunum voru allt-
af haldnar samkomur áöur fyrr,
en nú, á öld blla og góös vega-
kerfis, fara flestir inn i borgirnar
til þess aö skemmta sér, og jafn-
framt er félagslifiö i sveitunum
aö leggjast niöur.
I héraöinu okkar eru fimm
sveitir, þar voru upphaflega sjö
skólar. Fólksfjöldi I ölluhéraðinu
er núna rétt um tvö þúsund. 1 Ar-
borgeru um þúsund manns. Hún
hefur nú fengiö sjálfsstjórn, —
þaö myndu llklega vera kölluö
kaupstaöarréttindi á íslandi.
Riverton haföi fengiö sjálfsstjórn
nokkru fyrr, en Mikley hefur aft-
ur á móti ekki fengiö sllk réttindi,
þaö var heppilegra fyrir þá þar að
vera undir forsjá rikisins, þvl aö
meö þvl móti fengu þeir miklu
meira fé til framkvæmda.
Afskipti mln af héraösmálum
hófust meö þeim hætti, aö áriö
1938 dó gamall maöur, sem haföi
átt sæti i héraösstjórninni, og þá
var ég skipaöur I hans staö. Um
haustiö þetta sama ár, átti aö
kjósa mann I starfið, og tveir
sóttu um, ég og annar maður til.
Ég hlaut kosningu, og sat I stjórn-
inni tvö næstu árin. Þaösótti eng-
inn um starfiö á móti mér I tvö
skipti, en þá sagöi ég af mér, þvi
aö börn min voru lítil og ég haföi
meira en nóg aö gera heima.
Ariö 1949 dó formaöur héraös-
stjórnarinnar. Þá var komiö til
mln og ég beöinn aö taka starf
hansaömér. Églét undan og sótti
um starfið, en annar maöur sótti
á móti mér, einnig I þaö skipti,
eins og foröum. Ég vann þó kosn-
inguna, og þaö er ekki aö orö-
lengja, aö ég hef veriö formaöur
þessarar héraösstjórnar slöan.
Þaö eru þvl aö öllu saman lögöu
rösklega þrjátiu ár, sem ég hef
setið I héraösstjórninni, og mest-
an hluta þess tlma sem formaöur.
— Istjórninnierufimm menn auk
mln, og svo aö sjálfsögöu skrií-
stofufólk, sem aö visu er ekki
margt.
Opinberar stofnanir
eru fluttar úr borgum
út i sveitir,
fólkinu til hagræðis
— Þú hefur alltaf sinnt búskap
af fullum krafti, þrátt fyrir þessi
opinberu störf?
— Já, það hef ég alltaf gert.
Fundir eru alltaf haldnir einu
sinnii mánuöi, annan miövikudag
hvers mánaðar. Ef einhver sér-
stök mál eru á döfinni, sem nauð-
synlegt er aö taka ákvöröun um
strax, eru haldnir aukafundir, og
þá gjarna á kvöldin. Svo er llka
alltaf dálitiö um sendiferöir —
erindisrekstur viö stjórnarvöldin
I Winnipeg. Þaö er svo sem ekki
mjög langt aö fara, viö erum
svona hálfan annan klukkutlma
að aka þaö á bil, alveg inn I miö-
borg Winnipeg.
— Héraösmenn eru auðvitaö
ekki allir af islenzkum ættum?
— Nei, viö teljum, aö rétt um
helmingur sé fólk af islenzkum
ættum, en hinn helmingurinn
annarra þjóöa menn. Lengi var
þar margt af Pólverjum og
Úkrainumönnum, en á slöari ár-
um hefur þetta blandazt meira.
Nú eru llka komnar stjórnarskrif-
stofur, sem ekki voru áöur, en sú
stefna er mjög ofarlega á baugi
hjá okkur aö færa opinber emb-
ætti út I byggðirnar. Hjá okkur er
komin stór vegamálaskrifstofa,
sem hefur veriö flutt frá Winni-
peg, og er nú I Arborg. Nú munu
vera fimm opinberar skrifstofur
vlös vegar I Manitoba. Þetta er
gert fyrir fólkiö, svo aö menn
þurfi ekki aö fara langar leiöir til
þess aö reka erindi sin og ná tali
af ráöandi mönnum. Winnipeg er
svo aö segja úti I horni á fylkinu,
og þeir sem lengst áttu aö sækja,
þurftu aö aka I heilan dag, áður
en þeir komust til borgarinnar.
Svo þurfti auövitaö að gista i
borginni og daginn eftir fór mest-
ur tlminn i aö ná tali af þeim
ráöamanni sem um var aö ræöa
hverju sinni, þótt sjálft erindið
viö hann tæki ekki nema fimmtán
eöa tuttugu minútur. Þá var oröiö
of seint aö leggja af staö heim, og
næstu nótt var aftur gist I borg-
inni. Næsti dagur fór svo allur i
heimferðina. Þannig gat þaö iöu-
lega tekiö menn þrjá daga aö
reka erindi, sem I rauninni var
ekki nema nokkurra minútna
verk. — Fyrir nú utan erfiöiö og
bensineyösluna. Menn sáu auö-
vitaö að þetta var lltil bú-
mennska, enda held ég aö menn
séu yfirleitt mjög ánægöir meö
hið nýja fyrirkomulag, og þaö er
ekkert þvi til fyrirstööu aö starf-
rækja stjórnarskrifstofu meö
tuttugu eða þrjátiu manna starfs-
liöi í smábæ, sem telur þúsund
Ibúa, eöa jafnvel enn færri.
Þeim fer fjölgandi
sem hafa áhuga á
islenzkum málefnum
— Næst langar mig aö tala um
þjóöernismál við þig: Hittist þiö,
lslendingarnir, ekki stundum,
einungis tii þess aö tala Islenzku?
— Því miöur er lltiö um sllkt.
Hins vegar hefur fólk af Islenzk-
um ættum, sem býr I borgunum,
myndaö meö sér félagsskap eöa
samtök. Þessi félög halda síöan
fundi, og þótt þar sé alltaf töluö
enska, þá er talaö um Island og
tslenzka menningu. Til þess eru
fengnir menn, sem hafa góöa
þekkingu á tslandi og Islenzkum
málefnum. — Ég held, aö þess
háttar félagsstarfsemi hafi á slö-
ari árum risiö upp I flestum eöa
öllum borgum I Kanada, jafnvel
þar sem ekki eru nema tlu eöa tólf
fjölskyldur af íslenzkum ættum.
— Er ekki orðiö fátt um Is-
lenzkumælandi fólk meöal Vest-
ur-islandinga?
— Jú, og þvl fer alltaf fækkandi.
Hins vegar fer þeim fjölgandi,
sem hafa áhuga á islenzkum mál-
efnum ogislenzkrimenningu. Viö
þurfum ekki annaö en aö llta á
hina stóru hópa Vestur-ís-
lendinga, sem hafa komiö hingað
til „gamla landsins” á undan
förnum árum, til þess aö sann-
færast um þetta. Jafnvel fólk,
sem ekki skilur orö I Islenzku,
hefur brennandi áhuga á þvl aö
koma á stöðvarforfeöra sinna hér
á tslandi og aö vita sem mest,
bæöi um sögu þjóöarinnar og lff
hennar á liöandi stund.
Enginn vafi er á þvi, aö áhugi
Vestur-tslendinga á Islenzkri
tungu óx aö miklum mun, eftir aö
stofnað haföi veriö kennaraemb-
æ'tti I islenzkum fræöum viö
Manitobaháskóla 1951,ogþeir dr.
Finnbogi Guðmundsson og Har-
aldur Bessason prófessor eiga
þar ósmáan hlut. Nú gerist þaö æ
oftar, aö ungt menntafólk af is-
lenzkum ættum leggi stund á is-
lenzka tungu sem sérgrein. Þaö
er vitaskuld mikiö gleöiefiii, en
hins ber aö gæta, aö þessir ein-
staklingar eru tiltölulega fáir, og
mér býöur i grun, aö þrátt fyrir
þetta muni islenzk tunga i
Amerlku deyja út sem lifandi
mál. En þótt viö, „eldri kynslóö-
in”, teljum aö Islenzkan muni
deyja meö okkur, sem lifandi
mál, eins og ég komst aö oröi, þá
skulum við núsamt minnast þess,
aö hún hefur þraukaö lengur þar
vestra en menn Imynduöu sér um
siöustu aldamót. Þá sögöu ýmsir,
aö máliö yröi dautt aö tlu árum
liðnum, en nú eru liönir sjö ára-
tugir, og meira þó, og enn er til Is-
lenzkt fólk I Kanada, sem talar
samaná islenzku. „Þaölifir lengi
i gömlum glæöum.”
Ljóð Guðmundar
Friðjónssonar
kveikti þann eld,
sem enn logar skært
— Það kom fram snemma I
spjaUi okkar, að þú heföir veriö
kominn yfir tvitugt, þegar áhugi
þinn á islenzkri tungu vaknaöi.
Var nokkur sérstök ástæöa til
þeirra sinnaskipta, önnur en
þetta sem viö blasir, aö þú ert af
islenzku bergi brotinn?
— Þaö var gott aö þú spuröir
svona, þvl aö satt að segja langar
mig til þess aö segja frá þessu,
þótt ég viti varla, hvort mér tekst
aö gera fólki svo skiljanlegt þaö
sem fyrir mér vakir, að þaö eigi
auövelt meö að setja sig I min
spor.
Eftir aöég komsttil vits og ára,
varð mér tiöhugsaö til gamla
fólksins, eins og til dæmis hennar
ömmuminnar,sem fluttist vestur
um haf frá Islandi, eftir aö þaö
var komið fram á miöjan aldur
eða meira, og læröi aldrei stakt
orö I ensku. — Amma min var
oröin sextug, þegar hún fluttist til
Amerlku, og fósturforeldrar mln-
ir, sem auðvitaö voru einni kyn-
slóö yngri, lærðu aldrei neina
ensku, aö heitiö gæti. — Hugur
þessa fólks var allur á Islandi, en
þvi datt ekki i hug., aö þaö ætti
nokkru sinni eftir aðstiga þar fæti
á jörö, enda varö þaö auövitaö _
ekki. Þaö festi ekki rætur I hinum _
nýju heimkynnum, en liföi öllu
sinu andlega lifi bókstaflega i
öörum heimi, — I landi, sem þaö
vissi, að þaö myndi aldrei sjá né
heyra framar.
Og nú fór ég aö hugsa um, aö
þetta fólk ætti I raun og veru ekki
neitt föðurland. Þaö haföi glataö
æskustöövum slnum, en ekki
fengiö neitt I staöinn, — enga and-
lega eöa tilfinningalega fótfestu.
Svo geröist þaö einn góðan
veöurdag — ég hef vlst veriö
kominn á milli tvttugs og þrítugs
— aö ég rakst á kvæöi Guömund-
ar Friöjónssonar, Ertu á förum,
elsku vinur, / út I heiminn, vestur
i bláinn? — Þótt ég væri ekki
sterkur i Islenzkunni, gat ég þó
stautaö mig fram úr kvæðinu. Ég
læröi þaö strax, og hef kunnaö
þaö síöan. Ég á ekki auövelt meö
að lýsa tilfinningum minum, þeg-
ar ég haföi lesiö þetta afbragös-
kvæöi, en þaö haföi áreiöanlega
dýpri áhrif á mig en allt annaö
sem ég las um þaö leyti. Einkum
snart þaö mig djúpt, þegar Guö-
mundur spyr vin sinn I kvæöinu:
„Ætlaröu aö ... kasta I enskinn
börnum þinum?” Ég gleymi ekki
þessari reynslu á meöan ég lifi, —
og nú fór ég aö lesa islenzku af
kappi. Ég las allt, sem ég náöi I,
en eins og ég gat um hér aö fram-
an, voru þaö helzt Islendingasög-
ur, sem ég átti kost á til lestrar,
einkum fyrst i staö. Svo fór ég aö
viða aö mér islenzkum bókum, ég
eignaöist Andvökur Stephans G„
ég las þær og læröi þær aö veru-
legu leyti. Þær uröu mér ómetan-
legur skóli.
— Og svo hefur þú auövitaö
eignazt verk Guðmundar á Sandi,
þess skálds, sem foröum kveikti i
þér þann eld, sem hefur ekki
kulnað siöan?
— Nei, þvi er nú verr. Þótt ég
eigi talsvert mikiö af islenzkum
bókum, þá hef ég ekki eignazt rit
Guðmundar Friöjónssonar. Ég
get varla sagt, aö ég kunni annaö
eftirhann en kvæöið, sem viö vor-
um að tala um, og svo smásöguna
Gamla heyiö. Mikiö ljómandi er
hún góð!
Hef ekki gaman af
að ferðast neitt
— nema hingað
— En svo viö snúum okkur aö
liðandi stund: Ertu ánægöur meö
þessa Islandsferö, sem nú er senn
á enda?
— Já, harðánægður, enda ekki
annaö hægt. Ég byrjaöi á þvi aö
fara austur I Hornafjörö, á ættar-
slóöir móöur minnar. Þaöan fór
ég noröur i Vopnafjörö, en siöan
hefur leiöin legiö vlös vegar um
landiö. Viö höfum fariö út i Vest-
mannaeyjar, vestur til Isafjarö-
ar, Brjánslækjar, Stykkishólms,
og þaöan að ölkeldu, þar sem viö
stönzuöum I sumarbústaö Þóröar
Kárasonar, lögreglumánns, en
viö h jónin höfum mjög notiö gest-
risni Þóröar og konu hans þennan
tlma.
Einn daginn tók Asmundur
Sigurösson, fyrrverandi alþingis-
maöur, okkur meö sér austur i
Hverageröi og sýndi okkur Garö-
rykjuskólann þar. Þaö var ákaf-
lega gaman, og merkilegt aö sjá
alla ræktunina I Hverageröi. —-
Allan þennan tlma hefur veöriö
leikið viö okkur. Þaö mátti heita
að sólskiniö fylgdi okkur, hvar
sem viö fórum, þangaö til viö
komum aö Olkeldul gærkvöld. Þá
byrjaöi aö rigna, og slöan hefur
veriö þungviöri, — en nú er feröin
lika bráöum á enda.
— Þetta er ekki fyrsta ferö þln
til Islands?
— Nei, viö hjónin höfum komiö
hér fjórum sinnum áöur.
— Og þú ætlar auövitaö aö
koma aftur?
— Þaö veit ég nú ekki. Ég er
oröinn of gamall til þess aö gera
áætlanir og spá fram I timann.
Hinu neita ég ekki, aö mér myndi
þykja ákaflega gaman aö koma
héroftar, ef tækifæribyðist. — Ég
er búinn að koma talsvert vlöa
um dagana, oghef til dæmis ferö-
azt um Ameriku þvera og endi-
langa. Nú er ég llka búinn aö sjá
svo mikið af Islandi, aö þaö
freistar mln ekki beinllnis aö
feröast meira um landiö, þótt
alltaf sé gaman aö koma hingaö.
Hins vegar hef ég mikla löngun til
þess aö kynnast þjóðinni betur.
Mig langar að styrkja þau vina-
kynni.semskapazthafa á feröum
minum hingaö, og stofna til
nýrra.
Núoröiö hef ég eiginlega ekki
gaman af að feröast neitt — nema
hingaö til Islands. —VS.
HUS
byggjendur
hugsið um stofnkostnað, rekstrarkostnað
og velliðan i rétt upphituðu húsi
HDHXit,
býður allt þetta
3\°
6í°

Mjög hagkvæmt verð
Hárnákvæmt hitastil.
ADAX ofnarnir
þurrka ekki loft.
Yfir 20 mismunandi
gerðir.
isl. leiðarvisir fylgir
Samþykktir af raffangaprófun.
Rafmagnsv. rikisins
------------------------
e:
,
Til Einar Farestveit & Co hf
Bergstaðastræti 10A Reykjavík
Ég undirritaður
óska eftir bæklingum yfir ADAX rafhitun
Nafn
Heimilisfang.
BarnaskóliGarðabæjar
tekur til starfa miðvikudaginn 1. septem-
ber.
Nemendur mæti sem hér segir:
6. bekkur kl. 9 f.h. 3. bekkur kl. 13 e.h.
5. bekkurkl. lOf.h. 2. og 1. bekkurkl. 14e.h.
4. bekkur kl. 11 f.h. 6ára kl. lOf.h.
Nýir nemendur hafi með sér skilriki frá
öðrum skólum.
Skólastjóri.