Fréttablaðið - 24.01.2008, Side 24

24 24. janúar 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Mannréttindabrot
Mannréttindi eru algild en ekki afstæð og geta því aldrei
gengið kaupum og sölum. Íslend-
ingar hafa yfirleitt skipað sér
framarlega í sveit þeirra þjóða,
sem bera mesta virðingu fyrir
mannréttindum. Síðasta aftakan á
Íslandi fór fram í Húnavatnssýslu
1830. Eftir það voru tíu Íslendingar
að vísu dæmdir til dauða í Hæsta-
rétti, en kóngurinn mildaði dómana,
svo að enginn var tekinn af lífi.
Dauðarefsing var afnumin í tveim
áföngum, 1869 var felld úr lögum
dauðarefsing fyrir blóðskömm og
dulsmál, það er útburð til að leyna
barnsfæðingu, og 1928 var
dauðarefsing afnumin með öllu,
mörgum áratugum á undan afnámi
dauðadóma annars staðar um
Norðurlönd. Tyrkir afnámu
dauðarefsingu 2004 og Albanar
2007, því að öðrum kosti fengju
lönd þeirra ekki inngöngu í
Evrópusambandið. Gervöll Evrópa
hefur nú hafnað dauðarefsingu.
Bandaríkin eru eina iðnríkið utan
Asíu, þar sem dauðadómar tíðkast
enn – og nú einnig pyndingar, því að
sjaldan er ein bára stök. Dauðarefs-
ing er mannréttindabrot vegna
þess, að hún er óafturkræf: sá, sem
er tekinn af lífi og reynist saklaus,
verður ekki vakinn aftur til lífsins.
Saga frá Síle
Til eru lönd, þar sem stjórnvöld og
almenningur líta mannréttindi og
mannréttindabrot öðrum augum en
flestir Íslendingar. Sleppum Kína,
því það dæmi liggur í augum uppi:
ríkisstjórn Kína brýtur mannrétt-
indi í stórum stíl, enda liggja
mannréttindabrot í eðli allra
einræðisstjórna. Tökum heldur
Síle, sem er nú lýðræðisland. Þar
studdi um þriðjungur landsmanna
herforingjastjórn Pinochets 1973-
90 þrátt fyrir gróf mannréttinda-
brot, sem allir vissu um, en sumir
heimamenn horfðu fram hjá eða
vörðu með skírskotun til þess, að
hagstjórnin hjá Pinochet og þeim
væri svo skínandi skilvirk. Að baki
þessarar afstöðu bjó sú hugmynd,
að mannréttindabrotin – morðin,
mannshvörfin, pyndingarnar –
hefði verið nauðsynlegur liður í
landsstjórninni og herforingjunum
hefði ekki getað tekizt að bæta
lífskjörin og lyfta þjóðarbúskapn-
um svo sem raun varð á nema með
því að koma þúsundum stjórnar-
andstæðinga fyrir kattarnef. En
þetta er rangt, og siðlaust. Engin
áreiðanleg gögn styðja þá skoðun,
að mannréttindabrot af nokkru tagi
séu nauðsynlegur liður árangurs-
ríkrar hagstjórnar, hvorki í
einstökum löndum né í heiminum í
heild. Hitt virðist mun líklegra í
ljósi tiltækra gagna, að lýðræði og
full virðing fyrir óskoruðum
mannréttindum stuðli að betri
hagstjórnarháttum og betri
lífskjörum.
Mannréttindabrot eru valdníðslu-
tæki glæpamanna. Augusto
Pinochet (1915-2006) varð sem
betur fer svo langlífur, að sannleik-
urinn um hann kom í ljós í lifanda
lífi. Hann reyndist vera stórtækur
mútuþegi og þjófur auk annarra
glæpa. Nú er allur vindur úr
fyrrum stuðningsmönnum hans og
herforingjanna, sem sitja nú
margir á bak við lás og slá eða bíða
dóms.
Sama firra
Mannréttindi og mannréttindabrot
snúast ekki alltaf um líf og dauða,
heldur einnig um jafnræði og
réttlæti. Stjórnarskrá lýðveldisins
geymir svofellt ákvæði í 65. grein:
„Allir skulu vera jafnir fyrir lögum
og njóta mannréttinda án tillits til
kynferðis, trúarbragða, skoðana,
þjóðernisuppruna, kynþáttar,
litarháttar, efnahags, ætternis og
stöðu að öðru leyti. Konur og karlar
skulu njóta jafns réttar í hvívetna.“
Þessi grein er tekin nær orðrétt
upp úr 26. grein Mannréttindasátt-
mála Sameinuðu þjóðanna og var
leidd í lög 1995. Á grundvelli
þessarar greinar auk atvinnufrels-
isákvæðis 75. greinar stjórnar-
skrárinnar felldi Hæstiréttur þann
dóm í máli Valdimars Jóhannes-
sonar gegn ríkinu 1998, að fisk-
veiðilögin brytu í bága við stjórnar-
skrána. Alþingi brást við dóminum
með því að breyta lögunum, en þó
aðeins til málamynda. Þennan dóm
Hæstaréttar hefur Mannréttinda-
nefnd SÞ nú í reyndinni innsiglað
og þá um leið ógilt dóm Hæsta-
réttar í Vatneyrarmálinu 2000, þar
sem rétturinn sneri við blaðinu
undir ódulbúnum þrýstingi frá
formönnum beggja ríkisstjórnar-
flokkanna þá.
Úrskurður Mannréttindanefndar
SÞ um daginn er áfellisdómur yfir
mannréttindabrotum af hálfu
Alþingis með fulltingi Hæstaréttar.
Tvær vikur eru nú liðnar frá
birtingu úrskurðarins, en Alþingi
hefur samt ekki séð ástæðu til að
lýsa því yfir, að fiskiveiðilögunum
verði breytt til samræmis við
stjórnarskrána og Mannréttinda-
sáttmála SÞ. Alþingi virðist líta svo
á líkt og herforingjarnir í Síle á
sínum tíma, að þjóðarhagur
útheimti mannréttindabrot. En það
er firra. Hefði fiskveiðunum verið
stjórnað með vel útfærðu veiði-
gjaldi, þar sem allir sætu við sama
borð, eins og lagt var til strax í
upphafi og við veiðigjaldsmenn
höfum æ síðan haldið fram með
fullbúið lagafrumvarp í höndunum,
hefðu fiskveiðilögin ekki þurft að
koma til kasta Mannréttindanefnd-
arinnar. Boðið stendur.
Mannréttindi eru algild
Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
UMRÆÐAN
Borgarmál
Nýi borgarstjórnarmeirihlutinn er óstarfhæfur. Hann er myndaður á
grundvelli lyga. Ólafur F. var keyptur til
fylgilags við Sjálfstæðisflokkinn með
borgarstjórastólnum og með ósönnum full-
yrðingum um að Sjálfstæðisflokkurinn
væri annars að mynda meirihluta með
öðrum flokki. Þessi framganga fékk bless-
un formanns Sjálfstæðisflokksins eins og
hann hefur staðfest. Ef eitthvað er pólitísk
misneyting þá er það framganga Sjálfstæðisflokks-
ins í borgarstjórn, einkum oddvitans sem svo eftir-
minnilega brást trausti félaga sinna í haust og klúðr-
aði þáverandi meirihluta. Hann brást þá líka trausti
borgarbúa. Hví skyldu þeir treysta honum nú?
Ólafur F. Magnússon var í veikindaleyfi nánast
allt árið 2007. Hann tók þó þátt í að mynda nýjan
meirihluta í október þegar ágreiningur milli
Sjálfstæðisflokks og Framsóknar, og innbyrðis í
Sjálfstæðisflokknum, um orkumál urðu þeim
meirihluta að aldurtila. Ólafur kom til starfa í
borgarstjórn eftir veikindi í desember og tók þá við
sem forseti borgarstjórnar. Hann segir nú að honum
hafi ekki þótt hlutur F-listans nægilega
sýnilegur. Hvað breyttist frá því meirihlut-
inn var myndaður í október, og sem Ólafur
var giska ánægður með, og þar til nú í
janúar? Jú, eina breytingin var sú að Ólafur
tók við sem forseti borgarstjórnar af
Margréti Sverrisdóttur. Getur verið að við
það hafi F-listinn orðið ósýnilegur?
Forsætisráðherra segir að meirihlutaskipt-
in í borginni hafi engin áhrif á stjórnarsam-
starfið frekar en þegar Sjálfstæðisflokkur-
inn hrökklaðist frá völdum í haust. Hér er
ólíku saman að jafna. Í haust féll meirihluti
tveggja flokka vegna ágreinings um
grundvallarstefnu í orkumálum og þar sem bullandi
ágreiningur var einnig innbyrðis í Sjálfstæðisflokkn-
um. Nú gerist það að Sjálfstæðisflokkurinn seilist
inn í starfandi meirihluta og kaupir með gylliboðum
og ósannindum einn borgarfulltrúa, sem hefur ekki
einu sinni varamenn sína með sér. Hér er farið langt
út fyrir eðlilegar leikreglur stjórnmálanna í
örvæntingarfullu valdabrölti. Það þarf enginn að
segja mér að það hafi ekki áhrif á stjórnar-
samstarfið. Hvernig og hvenær það brýst upp á
yfirborðið er svo annar handleggur.
Höfundur er þingmaður Vinstri grænna.
Tæpitungulaust
ÁRNI ÞÓR
SIGURÐSSON
S
agan endurtekur sig, fyrst sem tragikómedía og síðan
sem farsi, segir gamalt máltæki. Nú var ekki að sjá að
borgarfulltrúar Sjálfstæðisflokksins væru himinlifandi
þegar þeir stóðu á Kjarvalsstöðum aftan við forystu-
menn hins nýja meirihluta Vilhjálms Þ. Vilhjálmssonar,
Kjartans Magnússonar og Ólafs F. Magnússonar. Svipurinn var
óráðinn, tómur, frosinn: Í hverju erum við nú lent?
Skiljanlega vilja forystumenn Sjálfstæðisflokksins ná völdum
í Reykjavík. Þeir stigu sigursælir og reifir á stjórnpallinn að
lokinni öruggri kosningabaráttu. Svo splundraðist meirihlutinn
í höndum þeirra. Var ljóst að innan þeirra raða ríkti ekki traust
þótt snarlega tækist að berja í rifurnar og sameinast um stefnu-
mið í málinu sem sundraði. Bræðingurinn sem varð að fárra
ráðum og framganga þeirra Vilhjálms og Ólafs er ekki til marks
um að þeirra sess sé tryggur. Yfirlýsingar duga ekki til að sann-
færa almenning um að samstarf Sjálfstæðisflokksins við Ólaf F.
Magnússon verði langlíft. Sú hugmynd að þessi leikur sé gerður
til að kaupa tíma svo finna megi traustari rekkjunaut er ekki
ósennileg.
Vandi sjálfstæðismanna er forystan: það er slétt sama hve oft
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson endurtekur í fjölmiðlum hve lengi
hann hafi starfað í borgarstjórn og að sveitarstjórnarmálum, tími
hans sem stjórnmálamanns og leiðtoga er liðinn. Hin misheppn-
aða hallarbylting félaga hans sem lýsir sér best í fleygum orðum
– til í allt án Villa – var söguleg nauðsyn borgarstjórnarflokknum:
Hanna Birna og Gísli Marteinn verða að finna vatnaskil og taka
þau völd sem þeim ber, hvernig svo sem þau deila þeim.
Þegar Þorbjörg Helga lýsir áhyggjum yfir ástandi í embættis-
mannakerfinu og hjá kjósendum ratar hún á staðreynd: kjósend-
ur eru rasandi. Framferði Björns Inga fyrr á kjörtímabilinu er
engin afsökun. Hans stjórnkænska er ekki til eftirbreytni, jafnvel
þótt honum takist að troða sér í uppbótarsæti í næstu kosningum.
Fram undan var kynning á stefnumálum fyrrverandi meirihluta.
Kjósendur eiga fullan rétt á að það plagg verði lagt fram.
Þá verður ekki síður kyndugt að sjá alþjóðlegar tillögur um
framtíð Vatnsmýrarsvæðisins – hvor þeirra, Ólafur eða Vilhjálm-
ur, á að kynna það fyrir borgarbúum? Ætla Hanna Birna, Gísli
Marteinn, Þorbjörg og Júlíus að standa þar aftur baka til með
tóman svip og þegjanda í augunum? Kannski er betra að vera
bara heima.
Það er ekki hollt fyrir samfélag að taka brigður og svik, blekk-
ingar og fals fram sem meginreglu í samskiptum manna. Almenn-
ingur vill ekki sjá slík vinnubrögð, jafnvel þótt mönnum sé brátt
til valdsins. Að kalla til samstarfs veika og styrklitla aðila er
hættuspil: fyrir skipulögð og órofin vinnubrögð, fyrir samfellu
í stjórnháttum, fyrir þau mörgu og mikilvægu framfaramál sem
þarf að vinna að fyrir borgarbúa. Slíkt spil þarf ekki að enda sem
algjör skrípaleikur, það getur snúist upp í aðra andhverfu: harm-
leik. Og þótt menn hafi í hita leiksins skort greind til að sjá svo
langt í fléttuverkinu er ábyrgð þeirra söm.
Allt í lagi í Reykjavík:
Fálm, flaustur og
fals í ráðhúsinu
PÁLL BALDVIN BALDVINSSON SKRIFAR
Grundvallarplagg?
Nýr meirihluti Sjálfstæðisflokks og
F-lista tekur við í borginni í dag.
Sjálfstæðismenn gagnrýndu fráfarandi
meirihluta harðlega fyrir að gera ekki
málefnasamning og því kemur ekki
á óvart að þeir leggja ríka áherslu á
að hafa gert slíkan samning.
Það rýrir reyndar gildi þessarar
bragarbótar að aðeins þrír
borgarfulltrúar tóku þátt í
að semja plaggið og gerðu
það augljóslega í miklum
flýti. Víða er samningurinn
almennt orðaður og óskýr.
Ef málefnaskrá er jafn
mikil grundvallarforsenda
fyrir meirihlutasamstarfi og
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson vill
meina, hefðu menn þá ekki
átt að gefa sér meiri tíma til að semja
hann og ganga úr skugga um að það
væri sómasamlega gert?
Árni feginn
Líklega er þó enginn kátari yfir svipt-
ingunum í borginni en Árni Mathiesen
fjármálaráðherra, sem hefur fengið
langþráða hvíld frá kastljósinu og erf-
iðum spurningum vegna umdeildrar
dómaraskipunar hans fyrir áramót.
Ekki eru þó öll kurl komin
til grafar í því máli.
Umboðsmaður
Alþingis á enn eftir
að skila áliti sínu um
hvort skipun setts
dómsmálaráðherra
teljist til góðra stjórn-
sýsluhátta.
Líkamleg skuldbinding
Nýr flötur er kominn á fatapóker
Framsóknarflokksins, það er að
frambjóðendum flokksins hafi láðst að
gefa skæðin upp til skatts. Björn Ingi
Hrafnsson segist ekki hafa talið þörf
á því þar sem upphæðirnar hafi ekki
verið háar. Hann skýrði líka frá því
í fréttum Sjónvarpsins á mánudag
að fötin nýttust honum ekki einu
sinni lengur því hann hefði bætt á
sig frá því í kosningabaráttunni og
kæmist ekki lengur í spjarirnar.
Jæja, þær slitna að minnsta kosti
ekki á meðan. En eiga kjósendur
Framsóknarflokksins þá ekki
heimtingu á því að Björn Ingi
mæti slank til leiks fyrir kosning-
arnar 2010 og noti fötin aftur?
bergsteinn@frettabladid.is