Fréttablaðið - 24.01.2008, Blaðsíða 26

26 24. janúar 2008 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Umhverfismál
Ef einhverjir, sem hafa lesið aðvörunargreinar mínar í
gegn um árin um skelfilega skað-
semi beitar búfjár á viðkvæman
villigróður landsins og stækkandi
eyðimerkur, hugga sig með því að
ég viti ekki hvað ég er að segja og
fari með ýkjur og sé ekki fræðing-
ur í náttúruvísindum þá ætla ég að
vitna í alvöru fræðinga, um hvað
þeir segja um áhrif rányrkjunnar
á landið.
Þeim verðum við þó að trúa. Frá
því landgræðslan tók til starfa
fyrir hundrað árum,
hafa allir sem að mál-
inu hafa komið varað
við rányrkjunni en
þurft að berjast varn-
arbaráttu við upp-
græðsluna með bit-
varginn á hælunum og
stöðugar viðgerðir á
skemmdum beitar-
löndum enn þann dag í
dag. Allt er þetta
vegna skammsýni
bændastéttarinnar og
hugleysis ráðamanna, og þeirra
fræðimanna sem vinna hjá ríkinu
og verða að sætta sig við ástandið
þegjandi til að halda vinnunni.
Og hér kemur fyrsta
tilvitnunin úr riti
Landgræðslunnar,
Græðum Ísland, og er
úr grein eftir Andrés
Arnalds. Hann segir
„að þar sem land hafi
verið friðað fyrir beit
búfjár með girðingum
eða vegna breytingar
á búsetu hafi gróskan
margfaldast á stutt-
um tíma ef náttúran
hafi fengið tækifæri
til að sýna gróðurmátt sinn.
Fimm gróðurfræðingum beri
saman um að þvílík hnignun
landkosta sem hér hefur átt sér
stað eigi sér fáar hliðstæður í
heiminum á sögulegum tíma.
Hann segir að um landnám hafi
allt að 65% landsins verið þakin
gróðri en nú sé aðeins um fjórð-
ungur eftir, sem hafi þó víða
skipt um svip þar sem margar
plöntutegundir hafi horfið úr
beitilandinu oft þær viðkvæm-
ustu og fallegustu. Nú sé aðeins
um fjórðungur þakinn gróðri,
mismunurinn hafi orðið gróður-
eyðingunni að bráð.Hann endar
greinina með því að segja að
þegar gróðursagan sé rakin sé
ljóst að það séu ekki náttúruöflin
sem skipti sköpum um fram-
vindu hennar heldur sé það á
okkar valdi að skrá sögu hennar
svo sæmd sé að“.
Ég spyr ykkur lesendur sem
eigið afkomendur, sem eiga eftir
að lifa í þessu skemmda landi,
segir samviskan ykkur ekki að
það sé löngu kominn tími til að
stöðva skaðann af rányrkjunni
og gefa landinu grið, svo hægt
verði að snúa vörn í sókn?
Áframhald á vitnisburði sér-
fræðinga um eyðileggingu
gróðurþekjunnar vegna búskap-
arhátta okkar mun halda áfram á
næstunni.
Höfundur er leikkona og fyrrver-
andi formaður Lífs og lands.
Vitnað í sannanir
UMRÆÐAN
Verslun og þjónusta
Mikið var gaman að fá að vera þátttakandi í neytendaumræðu á
Íslandi – úr fjarska að vísu, þar sem ég
fylgdist með umræðunni frá Minnesota –
eftir að nöldurgrein sem ég sendi heim um
lélega þjónustu á Fróni varð að umfjöllun-
arefni í sjónvarpsþættinum Ísland í dag. Í
kjölfarið fékk ég tölvupóst og upp-
hringingar frá fjölda fólks sem allt hafði
margvíslegar sögur að segja af miður skemmtilegum
viðskiptum við íslenska kaupmenn.
En eftir þessa flóðöldu af yfirlýsingum um lélega
þjónustu við íslenska neytendur hugsaði ég með mér
að það væri góð hugmynd að skrifa greinarkorn um
jákvæðar hliðar málsins. Hvar hef ég fengið virkilega
góða þjónustu heima á Íslandi? Ég settist niður með
penna og blað og hugsaði um allar ferðirnar heim
síðastliðin ár. Það var ekki erfitt að hugsa um vörur
eins og íslenskan fisk og lambakjöt eða rjóma og
smjör, en fyrirtæki... ? Hverjir taka alltaf á móti
manni með bros á vör og „hvað get ég gert fyrir þig“?
Glitnir var fyrsta fyrirtækið sem kom upp í huga
mér. Ég man ekki hvað ég var gömul þegar ég opnaði
fyrst reikning uppi í Gullinbrú og bankinn hét ekki
Glitnir þá, en ég er sannfærð um að maður þarf að
leita lengi yfir fjöll og firnindi til að finna fyrirtæki
sem hugsar jafnvel um viðskiptavini sína og Glitnir.
Og ég verð að bæta við að ég er nú bara meðlimur af
sauðsvörtum almúganum sem alltaf er að berjast í
bökkum en ekki flottur fjárfestir... Ég man ekki
nákvæmlega hvernig auglýsingaslag orðið frá Glitni
var hérna um árið, en skilaboðin voru „þinn fjárhagur
er okkar mál“ – eitthvað svoleiðis. Það er ekkert grín
með það. Þeir virkilega meina það. Glitnir er besti
banki í heimi.
Fiskbúðin í Vogunum, sennilega ein af síðustu „á
horninu“-fiskbúðum landsins, alltaf með frábæran,
rassskellandi ferskan fisk – og afgreiðslufólkið
brosandi og sjarmerandi. Og Kjöthöllin á
Háaleitisbraut 58-60, pínulítil búð með
besta nautakjöt í bænum og kjötkaupmann
sem vill allt fyrir mann gera. Af e.t.v.
minna „sexí“ stofnunum – Lánasjóður
íslenskra námsmanna. Starfsfólkið þar er
ekkert nema kurteisin og þolinmæðin,
sama hvað maður biður um, hvort sem það
er að leita uppi 135 ára gömul lán eða
senda eyðublað. Og þetta er fólk á
launataxta ríkisstarfsmanna, sem örugg-
lega er ekkert skemmtilegt þegar maður
býr á dýrasta landi í heimi. Og fólk sem
sennilega þarf daglega að hlusta á meiri kvartanir,
kvabb og dónaskap en flest okkar alla ævina. Alltaf
ekkert nema elskulegheitin.
Líka Hagstofa Íslands – þegar ég hef þurft að hafa
samband við þá stofnun – starfsfólkið þar hefur alltaf
samband strax eða sendir manni tölvupóst næsta dag.
Ég verð nú að bæta við uppáhaldsbakaríinu mínu –
Jóa Fel. Gómsæt vara. En lélegt að loka bakaríinu
niðri í Kleppsholtinu. Það var alltaf viðkomustaður
númer tvö eftir Keflavík – mamma eða Ásdís systir
sóttu mig út á völl og svo fórum við beint niður í Jóa
Fel til að fá vínarbrauð, hvítlauksbrauð og túnfisksalat
(en ekki rækjusalat, sorrí Jói, rækjusalatið hennar
mömmu er það besta í heimi. Ef til vill gefur hún þér
uppskriftina ef þú biður hana fallega...) Það var svo
þægilegt að geta lagt beint fyrir framan bakaríið.
Maður bara stökk út og verslaði og aftur beint út í bíl.
Nú er búið að loka þessu bakaríi og Jói er kominn
niður í boxsamstæðuna niðri í Görðum og nú þarf
maður að leita að bílastæði. Sem sagt: vesen.
En mikið væri gaman ef Jói Fel væri með bakarí við
hliðina á Kjöthöllinni á Háaleitisbrautinni, sem er við
hliðina á Glitni og ef fiskbúðin í Vogunum opnaði svo
við hliðina á Glitni... Besta þjónusta og vara landsins
væri öll á einum stað! Það væri, eins og börnin segja –
geðveikt kúl!
Höfundur er fjölmiðlafræðingur, fyrrverandi ritstjóri
Gestgjafans og fréttamaður á Stöð 2.
Besta þjónustan á Íslandi
UMRÆÐAN
Þróunarmál
Fögnuður Íslend-inga yfir því að
vera komnir í fyrsta
sæti á lífsgæða-
kvarða Sameinuðu
þjóðanna er skiljan-
legur. Ég bý nú í
landi sem er í 125.
sæti og munurinn
þar á milli er mikill.
Til að byrja með nægir að nefna
meðal-ævilíkur: Namibíumenn
verða að meðaltali fertugir,
Íslendingar slaga hátt upp í að
lifa næstum tvöfalt lengur. Og sú
langa ævi er að meðaltali miklu
meira en tvöfalt betri. Af því að
hlutabréfamarkaðurinn er að
falla, krónan að gefa eftir og
þorskurinn líka er ágætt fyrir
okkur Íslendinga að gæta að því
hvaða verkefni blasa við í landi
númer 125 og bera saman við
okkar hag. Skoðum nokkur ,,Þús-
aldarmarkmið“ Sameinuðu þjóð-
anna og stöðu landsins sem um
ræðir.
Baráttan gegn fátækt
Heimili eru skilgreind fátæk ef
þau verja meira en 60% af tekj-
um sínum í mat, og mjög fátæk
ef hlutfallið er 80% eða meira. Í
Namibíu er þriðjungur heimila
undir þessum fátæktarmörkum.
Atvinnuleysi er 37%, en í sveit-
um er það 45% og meðal ungs
fólks í kringum 60%. „Flóttinn af
landsbyggðinni“ er því stað-
reynd hér sem annars staðar, en
það sem við tekur eru kofahreysi
á jöðrum bæja og borga þar sem
ekkert er að hafa, ekki skólar,
heilsugæsla, grunnþjónusta eða
atvinna. Fjórðungur barna undir
fimm ára aldri er vannærður.
Almenn grunnmenntun
Menntamál eru stærsti útgjalda-
liður ríkisins og hlutfallslega
stærri en á Íslandi. En hlutfall af
hverju? Tekjurnar eru svo litlar
að menntakerfið stendur fráleitt
undir kröfum. Reyndar fara 90%
barna í grunnskóla en mörg eru
dottin út eftir fimmta bekk og
einungis rúm 50% ljúka tíunda
bekk til að komast í framhalds-
nám.
Barnadauði
Listinn yfir orsakir barnadauða,
ungbarna og barna yngri en 5
ára, sýnir að koma megi í veg
fyrir stóran hluta dauðsfalla.
Niðurgangur vegna óhreins
vatns, malaría, vannæring,
berklar, lungnabólga og van-
þroski í fæðingu eru allt ástæður
barnadauða sem hægt er að leysa
með betri heilsugæslu og minni
fátækt.
HIV-smit og malaría
Eitt af þúsaldarmarkmiðunum
er að koma böndum á HIV-smit.
Hlutfall þess er ótrúlegt í lönd-
um eins og Namibíu (20%),
Botsvana (24%) og Malaví (14%).
Ekki hefur tekist að snúa þróun
við. Þetta þýðir að lífslíkur
minnka og grafið er undan sam-
félaginu í heild. Aldraðir ein-
staklingar, afar og ömmur, verða
að taka að sér sífellt fleiri
munaðarleysingja.
HIV-smit er aðal-
ástæða dauðsfalla í
Namibíu, árlega
deyja 23.000 manns
úr sjúkdóminum og
hefur sú tala hækkað
um tíu þúsund á fimm
árum. Þetta er hátt
hlutfall hjá tveggja
milljóna manna þjóð:
100 þúsund manns á
hverjum fjórum
árum. Sjúkdómurinn
leggur gríðarlegar byrðar á heil-
brigðiskerfið auk þess sem sam-
félög og fjölskyldur kikna undan
framfærslukostnaði þeirra sem
eftir lifa.
Sjálfbær þróun og umhverfi
Borgir og bæir bera ekki með
góðu móti fólksfjölda sem kemur
úr fátækum sveitahéruðum. En
þau héruð eiga við landeyðingu,
þurrka og ofbeit að stríða. Mann-
gert umhverfi þolir ekki þung-
ann af tilflutningum innan lands-
ins, en í dreifbýli hjara
sjálfsþurftarbændur á mörkum
lágmarksafkomu og skorts. Vara-
sjóðir í formi beitarlands, vatns
og búfénaðar rýrna.
Þróunaraðstoð
Ríki númer 125, sem hér er lýst
að ofan, er talið svo vel megandi
að þróunaraðstoð hefur dregist
saman. Úr 132 dollurum á mann
við sjálfstæði 1992, niður í 60
dollara á mann núna. Namibía
reiknast nú meðaltekjuland hjá
S.Þ., sem þýðir að sjálfkrafa
minnkar stuðningur utan frá. Í
landi þar sem ójöfnuður mælist
meiri en annars staðar þýða með-
altekjur ekki neitt. GINI-stuðull
sem almennt er notaður til að
mæla skiptingu lífsgæða er
hvergi óhagstæðari fyrir fátæka
en hér.
Það eru því næg verkefni í
þessu landi þótt hagur sé talinn
hægt batnandi. Við sjáum lífs-
gæðamuninn milli númer eitt og
númer 125 á þessum fáu mála-
flokkum sem raktir hafa verið
og varða Þúsaldarmarkmið Sam-
einuðu þjóðanna. Nú má enda-
laust velta vöngum í kringum
tölur og mælivarða af þessu tagi.
Ein nálgun sem mér flaug í hug
við lestur þessarar lýsingar á
landi númer 125 er að spyrja
hvenær við Íslendingar vorum á
þessu stigi? Að slepptri HIV-
plágunni, eru 100 ár síðan við
vorum svipað á vegi stödd? Hag-
sögumenn kunna örugglega að
lesa í þessar tölur af meiri
nákvæmni en ég. En fyrir leik-
mann gæti ástandið í dag í landi
125 virst svipað og var á Íslandi
um það leyti sem við fengum
heimastjórn. Um eða eftir alda-
mótin 1900. Barnadauði, kröm,
menntunarskortur, fjármagns-
skortur, fátækt á mörgum heim-
ilum og sjúkdómar sem drógu
forfeður okkar til dauða langt á
undan því sem nú þekkist. Þeir
sem halda að ,,þróun“ sé bara
spurning um hagfræðilegt töfra-
bragð ættu að gæta að þeim
hundrað árum sem íslenska efna-
hags- og velferðarundrið þurfti.
Höfundur starfar fyrir Þróunar-
samvinnustofnun í Namibíu.
Númer eitt eða 125
HERDÍS
ÞORVALDSDÓTTIR
ÍRIS ERLINGSDÓTTIR STEFÁN JÓN
HAFSTEIN