Réttur - 01.01.1952, Side 23

RÉTTUR
23
skólann í Winnipeg og mundi húðskamma séra Bergmann i allra heyrn á
kirkjuþingi, ef séra Jón, sliti ekki fundi til að firra kristnina vandræðum."
Og þegar barátta auðveldanna hefur leitt til heimsstyrjaldar-
innar 1914-18, er hann ekki heldur myrkur í máli um orsök og úr-
lausn. í bréfi til Jóns frá Sleðbrjót 6. sept. 1914 segir hann:
„Þetta Norðurálfustríð kom óvænt og var þó fyrir löngu sjálfsagt. Fyrir-
komulagið, sem er, gerði það óhjákvæmilegt .... Þjóðirnar, það er að segja
auðvald og konungar, verða að drepast á um þetta. Bretland er nærri búið
að éta upp það, sem ætt er af heiminum, og Vilhjálmur vitóði sér hvað
setur, með sama lagi. Þjóðverjinn hefir engan á að lifa, honum er að duga
eða drepast. Auðvald og aðall allra landa fagnar strfði, allt var komið
út í óviðráðanleg uppþot öreiga alþýðu. Hernaðar-æðið slær þessu niður
um stund. Bara að öllum stórveldunum blæði nú nóg. Þjóðirnar kunna
kannske að vitkast við það. Oftar batnar við byltingar."
Þannig hafði brautryðjandinn mikli markað leið alþýðunnar 1
baráttunni gegn auðvaldinu, heimsdrottnunarstefnu þess og styrj-
öldum. Þessvegna setti hann svo vonglaður fram sínar fögru,
eftirvæntingarfullu spurningar við byltingu alþýðunnar í Rúss-
landi 1917 í kvæðinu „Bolsheviki" 1918:
„Er hann heims úr böli boginn,
blóöugur að risa og hœkka,
múginn vorn að máttkva, stcckha?
Sannleiksvottur, lýtum loginn?
Ljós, sem fyrir hundraö árum
Frakhar slöhtu i sinum sárum?
Litil-magnans morgunroöi?
Fót-lroðinna friÖarboÖi?
Og þessum spumingum svaraði hann svo afdráttarlaust í bréf-
unum til Jóns frá Sleðbrjót og „Drögum til æfisögu" 1922, sem
þegar er frá skýrt.
Dýpsti hugsuður og mesti maður sinnar íslenzku kynslóðar,
svo eigi sé of mikið sagt, hafði vísað þjóð sinni veginn svo skýrt,
að eigi varð um villzt, er hluti hennar lenti í fyrstu átökum
íslenzkrar sögu við amerískt auðvald.
Stephan G. Stephansson stóð ekki einn meðal Islendinga, er
vestur fóru, um mat sitt á því auðvaldi, er þá var að ryðja sér til
rúms og gagnsýra þjóðfélagið allt með spillingu sinni, andlegum
fúa og siðferðilegri rotnun.
Hið bezta í íslenzka þjóðarbrotinu flutti með sér þá mann-
gildishugsjón íslendingasagnanna, sem veitt höfðu þjóðinni hreysti