Réttur - 01.01.1952, Qupperneq 78

78
RÉTTUR
einmitt þetta geysilega blómaár var notað til að ganga í Marshall-
samstarfið. Það er því fyllilega ljóst að ástæðurnar voru aðrar
en valdhafarnir vildu við kannast.
Þegar hefja skyldi framkvæmd hinnar stórkostlegu risaáætlun-
ar, sem ríkisstjórnin hafði boðað með svo miklum gauragangi
tók ekki betra við. Fyrsti liðurinn á þeim stóra lista voru tólf
togarar. Tilgangur ríkisstjórnarinnar var sá að þeir yrðu greiddir
af Marshallfé. Var og gefin yfirlýsing á Alþingi af hálfu ríkis-
stjórnarinnar um að svo yrði gert. En svo fór að leyfi til að
nota Marshallfé til greiðslu þeirra fékkst ekki, og sannaðist þar
það sem fyrr er haft eftir hinum bandarísku blöðum, að fram-
kvæmdastjóri áætlunarinnar, hinn raunverulegi forstjóri heims-
viðskiptanna, hikaði ekki við að neita um leyfi til framkvæmda,
sem herrum þeim féllu ekki í geð. Það var ekki reynt að dylja
ástæðuna. Hún var einfaldlega viðurkennd sú, að íslendingar
mundu verða fyrirferðarmiklir um of á fiskmörkuðum Marshall-
heimsins, þegar fiskveiðar annarra Marshallþjóða færu vaxandi.
Bandarískir Marshallfræðingar létu hiklaust í ljós það álit, að eftir
1950 myndi framboð á fiskafurðum verða svo mikið í Marshall-
löndunum að framleiðsla íslands hefði litla þýðingu. Hins vegar
voru Þjóðverjum gefnir allmargir togarar, að tilhlutan þessarar
stofnunar, til að fiska á íslandsmiðum.
Þannig fór fyrir fyrsta lið þessarar „glæsilegu risaáætlunar".
Ekki tókst þó að hindra það að íslendingar keyptu þessa togara.
En fjárhagsmálið var leyst þannig að Alþingi heimilaði ríkis-
stjórninni að taka lán í Bretlandi til kaupanna. Það var gert
en þá var búið að lækka gengið, svo að hinir 10 nýju togarar
kostuðu nærri jafnháa upphæð í íslenzkum krónum og hinir
30 eldri nýsköpunartogarar kostuðu áður.
Eins fór um margt fleira á þessum Usta. Alkunn er sorgar-
sagan af lýsisherzluverksmiðjunni.
Áður en nýsköpunarstjórnin fór frá völdum hafði, þáverandi
atvinnumálaráðherra látið undirbúa það mál og var svo langt
komið að allar áðalvélar voru keyptar og komnar til landsins.
Hins vegar var það vitað, að slíkar framkvæmdir hér á ís-
landi voru lítt vinsælar af hinum volduga brezka Unilever hring
sem á stóra hluta m. a. í togaraflotanum brezka og hvalveiði-
flotanum norska, og tekist hefur að einoka alla framleiðslu á
hertu lýsi í Vestur-Evrópu. Og þegar Stefáns Jóhanns stjórnin
tók við völdum var blátt áfram hætt við þessa framkvæmd.
í þess stað fékk lýsissamlag íslenzkra botnvörpunga að byggja
litla verksmiðju, sem ekki getur hert nema brot af okkar lýsis-