Réttur - 01.10.1973, Blaðsíða 49

NEISTAR
» i
Mikið er skrifað um fjölþjóða-
samsteypur í ár og hafa menn sí-
vaxandi óhyggjur af auknum á-
hrifum þessara óþjóðlegu fyrir-
tækja. I sumar birtist I Þjóðviljan-
um (9. september) ágæt grein
um þau efni eftir Einar Má Jóns-
son: Velferðarþjóðfélag og ný-
kapítalismi. Hér á eftir fer tilvitnun
I þá grein og einnig gripið niður
í skýrslu Sameinuðu þjóðanna um
fjölþjóðasamsteypur, en þau sam-
tök hafa nýlega haldið alþjóðlega
ráðstefnu um fyrirbrigðið:
Óþjóðlegur kapítalismi
En eftir 1950 tók skipulag kapí-
talismans mjög að breytast: í stað
hinna alþjóðlegu fyrirtækja fóru að
kom „multi-nationar samsteypur,
sem hægt er að kalla á íslenzku
„óþjóðleg" fyrirtæki til að grelna
þau frá hinum. I þessum fyrirtækj-
um var aðgreiningln milli aðal-
stöðva og útibúa horfin, því að
starfsemln var svo flókin og marg-
þætt, að margar miðstöðvar þeirra
voru jafnmikilvægar og staðsetn-
ing aðalskrifstofunnar skipti ekki
lengur máli. Um leið voru þau laus
úr tengslum við eltt einstakt ríki,
því að starfsemin var dreifð og
skipulagið miðaðist ekki við eina
mlðstöð heldur var raunverulega
alþjóðlegt. Þótt flest þessl fyrir-
tæki væru af bandariskum uppruna
voru hagsmunir þelrra þannig ekkl
lengur tengdlr hagsmunum Banda-
ríkjanna: þau hafa t.d. getað
braskað á móti dollaranum.
Síðan þessi fyrirtæki fóru að
skjóta upp kollinum hefur vöxtur
þeirra verið gífurlega ör: Hann
nemur nú 12% þar sem hagvöxtur
iðnaðarrikja er ekki nema 3—6% ó
óri. Þessar tölur segja þó ekki alla
söguna, því að oft ráða þessi fyr-
irtæki mikilvægustu þáttum efna-
hagslífsins, t.d. námugreftri og raf-
eindatæknl (IBM). Af 100 stærstu
efnahagseiningum heims eru nú
49 ríki og 51 fyrirtækl.
Nú er svo komið að þjóðernis
stefna á Vesturlöndum verður að
láta undan óþjóðlegum fyrirtækj-
um. Fræg dæmi um það eru þegar
General Electric keypti franska
fyrirtækið Bull þótt de Gaulle hefði
beitt neitunarvaldi sínu og West-
inghouse náði yfirráðum yfir
Schneider-samsteypunni þrátt fyrir
andstöðu Pompidous. Neitun þess-
ara forseta hafði ekki önnur áhrif
en þau, að óþjóðlega fyrirtækið
þurfti að standa i nokkuð lengri
samningaviðræðum en ella áður
en það fékk sínum vilja fram-
gengt.
Ef þróunin heldur áfram á þenn-
an hátt má búast við þvi að um
1980 ráði 2—300 óþjóðleg fyrir-
tæki yfir öllum alþjóðlegum við-
skiptum og 75% af eignum fyrir-
tækja á Vesturlöndum.
Tengsl rofna
Hvaða áhrif hefur svo þessi
þróun á verklýðsbaráttuna? Hing-
að til hefur hún alltaf verið háð
innan ramma hvers rlkis. En nú
leiðir þessi þróun hins vegar til
þess að tengslin milli stjórnar
hinna ýmsu þátta efnahagslífsins
og skipulags ákveðins landsvæðis
rofna að fullu. Pólitlskt vald, laga-
kerfi o. þ. h. hlýtur hins vegar allt-
af að vera tengt sklpulagi land-
svæðis. Þess vegna verður afleið-
Ing þróunarinnar sú að yfirráð yfir
efnahagslífinu detta úr höndum
pólitískra valdhafa, hverjir sem
þeir eru, en yfirmenn óþjóðlegu
fyrirtækjanna fá hins vegar miklð
vald yfir þróun á hverju landsvæði
vegna þess efnahagsvalds sem
þelr hafa.
Þetta ástand hefur margþætt á-
hrif á aðstöðu verkalýðsfélaga.
Þau standa nú ekki lengur and-
spænis verksmiðjueiganda, sem
þau geta knésett með verkfalli,
eða náð valdi yfir með kosninga-
sigrl vinstri flokka. Yfirmenn verk-
smiðjunnar eru fjarlæglr og verk-
fall á einum stað I veldi þeirra
skaðar þá litið: þeir geta auðveld-
lega svarað því með þvi að leggja
verksmiðjuna niður eða flytja hana
I annað land. Þeir geta lika hótað
þvi að gripa til þessara aðgerða
tll þess eins að halda kröfum
verkamanna niðrl. Gegn slíkum leik
elga verklýðsfélögin eins og við
þekkjum þau engan mótleik: ekk-
ert pólitiskt vald er til, sem getur
hlutast til um gerðir þessa efna-
hagsvalds.
Þótt verkalýður eins lands nái
fullu valdi yfir stjórnkerfl þess, er
hann samt litlu nær, þvi að hann
nær þá aðeins valdi yfir örlitlum
brotum margra óþjóðlegra fyrir-
tækja, en hann getur ekkl lengur
náð yfirráðum yfir neinni sjálf-
stæðri efnahagsheild.
Þessi tvö atriðl, sem nú hafa
verið nefnd, eru að vísu ekki raun-
veruleg nú á dögum, heldur hætta
1 framtíðinnl, þegar vald óþjóðlegu
fyrirtækjanna hefur aukist. En
þessi fyrirtæki ráða þó yfir ýmsum
öðrum vopnum, sem þegar er farið
að beita. Þau hafa nú þegar þann
háttinn á að staðsetja fyrirtæki sín
á svæðum, þar sem verklýðsfélög
257
L