Réttur - 01.01.1976, Blaðsíða 54

og þess sem fólk finnur brenna á baki sér. Af
þessu stafar pólitisk viðkvæmni: sérhverri róttækri
andstöðu er lýst sem ógnun við lýðræði, þingræði
og við „hreyfinguna".
I lok þesarar berorðu greinar segir að þær end-
urbætur á aðstöðu fólks á vinnustað sem vænta
megi i kjölfar lagafrumvarps og fyrir viljayfirlýs-
ingar verkalýðssamtaka eigi að spretta fram úr ein-
lægum pólitiskum vilja til að umbreyta tilveruskil-
yrðum fólks í grundvallaratriðum. Þetta eigi að vera
miklu meira en aðlögun að nýrri tækni. Til þess
þarf að setja sér nákvæmari og innihaldsrikari
markmið en unnt er að koma fyrir í lagagreinum
eða í álitsgerðum opinberra nefnda. Það ætti td.
að setja fram ákveðnar mælitölur um það, hvernig
bæta skal andrúmsloft á vinnustað þannig að fólk
þurfi ekki að taka sér veikindafri vegna raunveru-
legs sjúkleika. Svo segir hann raunar dálitið meira,
en rétt er að fresta því um stund og snúa sér að
öðru, koma svo aftur að þessari kvöldblaðshug-
leiðingu síðar.
Meðákvörðunarréttur
í atvinnulífinu
Ríkisstjórn Svíþjóðar með jafnaðarmannaflokkinn
og alþýðusambandið á bakvið sig stefnir að þvi
að lögfesta ákvæði um skerðingu á vinnustaðar-
stjórn atvinnurekenda frá og með næstu áramót-
um. Löggjöf um þetta efni hefur lengi verið í und-
irbúningi, um hana hefur verið ályktað í stjórnmála-
félögum og verkalýðsfélögum og ótal nefndir hafa
fjallað um málið, bæði að hálfu samtaka og hins
opinbera. 19. janúar í vetur kynnti sænski vinnu-
málaráðherrann fullbúið frumvarp til „laga um með-
ákvörðunarrétt í atvinnulífinu", en svo heitir mikill
bálkur um samtaka- og samningsrétt launafólks, um
kjarasamninga og sættir í vinnudeilum. Er þarna
steypt saman í eitt eldri lögum um þessi atriði og
býsna ítarlega kveðið á um hlutina eins og sést af
lengdinni einni, lögin eru prentuð á 450 síðum!
Mest nýjung þykir að 32. grein frumvarpsins,
en þar segir að verkalýðsfélag eða starfsmanna-
hópur geti krafist sérstaks samnings um með-
ákvörðunarrétt til hliðar við kjarasamninginn sjálf-
an. Meðákvörðunarrétturinn tekur til mála sem
snerta verkstjórn og skiptingu verkefna, ráðningu
og uppsögn starfsmanna, svo og „um reksturinn
að öðru leyti".
Svo vill til að eldri ákvæði um þetta voru einnig
í 32. grein, þó að vísu hvergi i landslögum heldur
í félagslögum sænska atvinnurekendasambandsins.
Þau hafa hingaðtil verið mótandi um samskipti
verkalýðs og atvinnurekenda að þessu leyti, og
eru þau stutt og laggóð: „I almennum kjarasamn-
ingum skal kveða á um, að vinnuveitandinn hafi
rétt til að ráða starfsmenn og segja þeim upp eftir
eigin vild og hann hafi einnig einhliða rétt til verk-
stjórnar og skiptingar verkefna". Þetta hefur staðið
óbreytt í rétt 70 ár: árið 1906 keypti sænska al-
þýðusambandið viðurkenningu atvinnurekenda á
rétti verkamanna til eigin samtaka gegn því að
sætta sig við þessi ákvæði um alræði atvinnurek-
enda á vinnustað. Nú loks, að 70 árum liðnum og
eftir 40 ára ríkisstjórn jafnaðarmanna, þykir kom-
inn tími til að innleiða einhverskonar „samsteypu-
stjórn" i málefnum vinnustaða og fyrirtækja.
Ákvæði lagafrumvarpsins um meðákvörðunarrétt
nær undantekningarlaust til allra launþega, hvort
sem þeir vinna hjá stórum atvinnurekendum eða
smáum, og er sama hvers eðlis atvinnureksturinn
er. Tilaðmynda eru verslanir, viðskiptabankar og
tryggingarfélög ekki undanskilin, og raunar ekki
heldur fyrirtæki og stofnanir hins opinbera, svo
sem útvarp, seðlabanki, háskólar eða sjúkrahús.
Hinsvegar er gert ráð fyrir því að sett verði sérstök
túlkandi ákvæði um það hvernig með skuli fara,
þegar meðákvörðunarréttur starfsfólks í opinberri
stofnun rekst á valdssvið hinnar pólitísku yfirstjórn-
ar hennar. Þvi að auðvitað er það ekki ætlunin —
segja sænskir jafnaðarmenn — að vinnustaðarlýð-
ræðið byggi pólitísku lýðræði út.
Launþegar eiga að geta látið að sér kveða í öll-
um þeim málum sem snerta sambúð þeirra við at-
vinnurekendur, og það er verkalýðsfélagsins að
krefjast samnings um meðákvörðun. Verði ekki
samkomulag milli aðila um gerð slíks samnings,
getur verkalýðsfélagið gripið til allra venjulegra
aðgerða við að knýja fram samning, þar á meðal
verkfalls, enda þótt kjarasamningur sé i gildi gagn-
vart atvinnurekandanum. Nú kemur upp deila um
túlkun á samningi um meðákvörðunarrétt milli
aðila, og gildir þá skilningur verkalýðsfélagsins
uns vinnudómstóll hefur kveðið upp úrskurð. Því
aðeins að sérstakar ástæður séu fyrir hendi eða
neyðarástand nýtur atvinnurekandi forréttinda um
túlkun á samningsákvæðum. Sé túlkunarforréttinum
54