Réttur - 01.10.1976, Blaðsíða 10

var erfitt ár fyrir alþýðu til sjávar og sveita,
verðbólga fyrri heimsstyrjaldarinnar rýrði
mjög kaupmátt tímakaupsins og verkafólk
fann að aðeins með samtakamættinum væri
hægt að bæta kjörin og verjast frekara arð-
ráni. Það vantaði heldur ekki menn á þess-
um tíma er „reyndu að æsa verkamenn til
stéttarígs". Við stofnun ASI komu við sögu
menn eins og Olafur Friðriksson, Jónas Jóns-
son frá Hriflu, Ottó N. Þorláksson og Jón
Baldvinsson. Aður en það herrans ár 1916
rann á enda höfðu verkalýðssamtökin komið
bærilegu skipulagi á samtökin, haldið fyrsta
reglulega þing ASI, tekið þátt í bæjarstjórn-
arkosningum og landkjöri. Þannig var fyrir
sextíu árum bundinn endi á bernskuskeið
verkalýðshreyfingarinnar sem staðið hafði frá
1887 og stofnað hafði verið heildarsamband,
þar sem hugsjónir verkalýðsins um sósíal-
isma og hagsmunabarátta verkalýðsstéttar-
innar mynda eina órofa heild.
Næstu árin fram að heimskreppunni verð-
ur það hlutskipti verkalýðshreyfingarinnar
að reyna að halda í við dýrtíðina og hindra
kauplækkunartilraunir á verðhjöðnunarskeið-
um. Þá var á þessum árum sleitulaust unnið
að því að fá atvinnurekendur til að viður-
kenna samningsrétt verkalýðsfélaganna. I
réttindabarátmnni vinnur verkalýðshreyfing-
in á þessu tímabili sína fyrstu sigra: sett eru
vökulög á togurunum í ársbyrjun 1922,
prentarar fá viðurkenndan 8 stunda vinnu-
dag og verkalýðsfélög fá viðurkenndan rétt
verkafólks til að fá sumarfrí. Þá vex jafn-
framt þeim kenningum fylgi að alþýða
manna eigi rétt á alþýðutryggingum. Það
voru 7 verkalýðsfélög með um 650 félags-
menn, er stofnuðu ASI árið 1916, en árið
1930 voru þau orðin 28 með um 8000 fé-
lagsmenn.
Arið 1930 er örlagaríkt ár í sögu íslenskr-
ar verkalýðshreyfingar. Það ár dynur heims-
kreppan með öllum sínum þunga á íslensk-
um launastéttum. Samdráttur alls atvinnulífs,
geigvænlegt atvinnuleysi, harðnandi stétta-
átök, innbyrðis hjaðningavíg stjórnmálaarma
verkalýðshreyfingarinnar og ógn fasismans
erlendis eru einkenni tímabilsins fram að
síðari heimsstyrjöld. Árið 1931 er talið að
meðaltekjur verkamanna hafi verið um 1800
krónur, en framfærslukostnaður 5 manna
fjölskyldu var þá 4.187 krónur. Arið 1932
er eflaust harðasta árið í sögu íslenskrar
stéttabaráttu. I Reykjavík voru á sjötta
hundrað atvinnulausir menn. Á vegum bæj-
ar var rekin svonefnd atvinnubótavinna. I
henni voru um 200 manns, sem fengu vinnu
í 1—3 vikur á mánuði, og fengu níu krón-
ur í kaup fyrir sex klukkustunda vinnu. Bæj-
arstjórnarmeirihlutinn lagði til í nóvember
að tímakaupið yrði lækkað í atvinnubóta-
vinnunni. — Þessu mótmælm verkalýðssam-
tökin og kom til átaka við Góðtemplarahús-
ið, er telja verður hörðusm átök milli verka-
lýðs og lögreglu. Þann dag bar verkalýðurinn
sigur úr býmm í viðureigninni og borgara-
stéttin óttaðist að í kjölfar þess að lögreglan
væri brotin á bak afmr, myndi fylgja valda-
taka verkalýðsins, slíkur var byltingarótti í
þá daga.
A ámnum 1932—35 rak hvert verkfallið
annað um land allt, en jafnframt geysa harð-
ar innbyrðis deilur stjórnmálasamtakanna
milli kommúnista annars vegar og Alþýðu-
flokksmanna hins vegar. Athyglisvert er á
þessum ámm hve víðfeðm kjarabaráttan er,
hún nær inn á flest svið þjóðfélagsins, inn í
skólana og í bókmenntum áramgsins endur-
speglast vel stéttabaráttan, einkum þó í verk-
um Halldórs Laxness. Jafnframt því má full-
yrða, að aldrei hefur íslensk verkalýðshreyf-
ing verið sér jafn vel meðvitandi um al-
þjóðahyggju verkalýðsstéttarinnar eins og á
kreppuámnum.
210