Réttur - 01.10.1976, Blaðsíða 11

Verkalýðsstéttin losnar ekki úr viðjum at-
vinnuleysisins fyrr en með hernámsvinnunni
í upphafi síðari heimsstyrjaldarinnar. Bar-
áttuaðstaða verkalýðssamtakanna batnaði þá
til muna. Alþýðusambandið varð hreint
verkalýðssamband árið 1942 og það ár er eitt
mesta sigurár í sögu hreyfingarinnar. I árs-
byrjun setti ríkisstjórnin svonefnd gerðar-
dómslög er lagði bann við kauphækkunum
og verkföllum. Þessi lög braut hreyfingin
á bak aftur með svonefndum „skæruhernaði",
þ.e. með hópsamtökum á vinnustöðum. Um
haustið náðust samningar þegar lögin voru
orðin ómerkilegt pappírsgagn, samningar er
viðurkenndu átta stunda vinnudag á Islandi,
hækkuðu kaupið um nær 50% og samið var
um 12 dága orlof með orlofsfé er nam 4
prósentur af kaupi. — Um þann sigur
segir Eðvarð Sigurðsson í 50 ár aafmælis-
riti Verkamannafél. Dagsbrúnar: „Stærsti
áfangi er náðst hefur í kjarabaráttunni í allri
sögu Dagsbrúnar." — Samhliða þessum sigri
í kjarabaráttunni vinna stjórnmálaflokkar
verkalýðsins, einkum þó vinstri armurinn,
stórsigur í alþingiskosningum er kemur á
valdajafnvægi í íslenskum stéttastjórnmálum
milli verkalýðsflokkanna og borgarastéttar-
innar. — Tveim árum síðar ná þessi and-
stæðu öfl samstöðu um ríkisstjórnarmyndun
er lagði grundvöllinn að nýsköpun íslensks
atvinnulífs, og olli lífskjarabyltingu er bætti
afkomu launastéttanna á eftirstríðsárunum.
Talið er að árið 1947 hafi kaupmáttur tíma-
kaupsins verið 55% meiri en hann var árið
1938. En við það má bæta að árið 1947 var
næg atvinna fyrir alla og komið hafði verið
á allvíðtækum alþýðutryggingum. — Tíma-
bilið 1942—47 var sóknarskeið í sögu ís-
lenskrar verkalýðshreyfingar, en að því loknu
tekur við langvinn varnarbarátta, glíman við
verðbólguna, sem verkalýðsstéttin stendur
enn í. í þeirri baráttu stóð verkalýðs-
hreyfingin höllum fæti, einkurn fram til
1955, enda voru þá erjur kalda stríðsins inn-
an hreyfingarinnar sjálfrar. Erfið og víðtæk
verkföll voru háð t. d. árið 1949, 1951, og
1952. — En 1955 á verkalýðshreyfingin í
sex vikna verkfalli og sigrar: Þá náðist tals-
verð kauphækkun, orlof var lengt í 18 daga
og knúð var fram, að alþingi setti lög um
atvinnuleysistryggingar.
Það var á þessum árum 1950—1955 sem
víðtæk samstaða tók að myndast milli helstu
verkalýðsfélaganna um samflot í kjarasamn-
ingum. Verkföllin 1952 og 1955 eru ef-
laust ein víðtækustu og hörðustu verkföllin í
sögu íslenskrar verkalýðshreyfingarinnar. Þá
voru gerðar tilraunir til að brjóta hreyfing-
una og samstöðuna niður en áþreifanlega
sannaðist það í sex vikna verkfallinu 1955
að samstæða og samstillta hreyfingu er ekki
hægt að beygja.
S.l. tutmgu ár frá 1956—76 hefur það sett
sinn svip á samskipti alþýðuhreyfingarinnar
við atvinnurekendur að ríkisvaldið blandar
sér meir inn í alla samningagerð og hefur
jafnframt beitt valdi sínu til að gera að engu
nýgerða samninga með efnahagsráðstöfunum
er rýra kaupmáttinn aftur.
Frá því Alþýðusambandið var gert að
hreinu verkalýðssambandi og skilið frá Al-
þýðuflokknum 1942 hefur sambandið verið
í reynd heildarsamband íslenskra verkalýðs-
félaga. Það telur nú um 47 þúsund félags-
menn er skiptast í átta landssambönd og 50
verkalýðsfélög með beinni aðild. En mikið
hefur hreyst á 60 árum launafólki í hag:
í stað ótakmarkaðs dagvinnutíma, kaup-
greiðslu í vöruúttekt og réttindaleysis er kom-
inn 8 stunda dagvinna, eftir- og næturvinnu-
greiðslur, ásamt afmörkuðum kaffitíma,
kaupgreiðslu í peningum og ýmsum félags-
legum réttindum.
í stað lítils atvinnuöryggis og snapvinnu
211