Réttur - 01.10.1976, Blaðsíða 25

Draumurinn sem rættist
Mál og menning hefur hafið útgáfu á úrvali úr ritum Kristins E. Andréssonar. Er nú
fyrsta bindi komið út: Um íslenskar bókmenntir. Ritgerðir I. 282 bls. — Sigfús Daða-
son hefur séð um útgáfuna og valið vel að vonum- Eru í þessu bindi ýmsar ritgerðir frá
árunum 1926 til 1946. Þó er reynt að láta þær sem minnst rekast á bókmenntasögu
Kristins: íslenskar nútímabókmenntir 1918—1948.
Hér er um auðugan garð að gresja: hinar
snjöllu skilgreiningar hans á skáldunum allt
frá Jónasi Hallgrímssyni til Steins Steinars.
Þarna er tvinnuð saman sú heita innlifun,
sem einkenndi Kristinn í svo ríkum mæli,
og marxistisk skarpskyggni í skilgreiningu
þjóðfélagsaðstæðna og áhrifa þeirra, hvort
sem um er að ræða Matthías Jochumsson,
Þorstein Erlingsson, Guðmund á Sandi eða
Einar Benediktsson. Og þarna er að finna
mikið af þeim skrifum Kristins, er kynntu
og skýrðu Halldór Laxness og aðra „rauða
penna" fyrir þjóðinni — og sjálf reiknings-
skilin við það afmrhald sem ætlaði þá að
þagga niður í þeim og brjóta hreyfingu þeirra
og verkalýðsins á bak aftur, greinin góða:
„Grasgarður forheimskunarinnar".
En framar öllu vakna þó við lestur þessa
safns, einkum fyrstu innfjálgu ritgerðanna
frá Hvítárbakka og Hafnarfirði (1923—27),
spurningin: En hvað um Kristinn sjálfan,
æskudraumana og vonirnar — og feril hins
fullorðna manns? Látum oss hugleiða það.
★
Kristin Andrésson dreymdi ungan hvers við
Islendingar þörfnuðumst: „Við þurfum að
eignast snilling er hrist geti hversdagsfjötr-
ana af þjóðinni, feykt burtu rykinu af sál-
unum, hrifið oss lengra á leið." (I „Brot úr
ræðu um snillinga," flutt 1927, bls. 17).
Hann dreymdi stóra drauma fyrir Islands
hönd. „Hvað sjáið þið því til fyrirstöðu að
við getum eignast snilling á borð við
Goethe?" (sama stað). Draumur hans um
Islendinga sem „stórþjóð" á sviði andans er
orsök ástar hans, innlifunar og skilnings á
andlegu skyldmenni hans, Einari Benedikts-
syni, uppreisnarskáldinu, sem gaf íslenskri
alþýðu byltingarljóðið, en auðvaldið lagði
síðan „fjötra á frelsisþrá 'og framsækni"
hans. Og Kristin dreymdi um að verkalýðs-
stéttin muni „brjóta fjötra þess valds, er hefti
flug hans, og bera óskina, Einar Benedikts-
son, frelsið, fram til sigurs." Svo mælti hann
í erindi því, er hann átti að flytja í ríkis-
útvarpinu 1934 um Einar Ben. sjötugan, en
225