Réttur - 01.10.1976, Blaðsíða 27

hér vestur í hafinu að STÓRÞJÓÐ og
heimsveldi og ósigrandi jaðri heimsins.”
(Fegurð himinsins 1940, leturbr. mín).
Og Kristinn lauk greininni um „Grasgarð
forheimskunarinnar" 1940 með þessum spá-
mannlegu orðum: „Næstu ár munu skera úr
því, hvort það verður þjóðin og skáldin, sem
sigra, eða þeir, sem berjast nú hatrammast
bæði gegn þjóðinni og skáldunum" (bls.
204).
Kristni varð að von sinni.
Þjóðin og skáldin sigruðu 1942.
Verkalýðurinn, sem Jóhannes úr Kötlum
hafði eggjað og heitið á, Halldórarnir ort um,
Þórbergur hvatt, — verkalýðurinn, sem
Kommúnista- og Sósíalista-flokkurinn hafði
þjálfað og þroskað í eldi stétta- og þjóðfrels-
isbaráttunnar, reis upp 1942 sjálfum sér og
skáldunum sínum til lausnar undan kúgun-
inni, er báðir voru beittir, og sigraði í skæru-
hernaðinum og kosningahríðunum 1942.
Mér er það enn í minni, er Halldór Lax-
ness hringdi í mig einhverntíma um áramótin
1942—43 og kvaðst ekki lítið hissa, það
hefði verið hringt í sig frá ríkisútvarpinu og
hann beðinn að lesa eina skáldsöguna sína
eftir eigin vali sem framhaldssögu í útvarp-
inu. Hann hafði ekki verið beðinn um að
koma þar síðustu þrjú ár og síðast, er hann
las þar eitthvað upp 1939, hafði verið hent
í hann einhverri smánarborgun, sem hann
bað stúlku þá, er gjaldkeri var, að hirða og
kaupa sér „gott" fyrir. (Halldór varð við
beiðninni, ég hafði fengið það fram í út-
varpsráði, er Sósíalistaflokkurinn eignaðist
þar fulltrúa eftir sigrana 1942 að hann væri
beðinn um þetta. Verkalýðurinn fékk þá
einnig sjálfur að ráða útvarpinu 1. maí).
★
Enginn sigur er eilíft hnoss. Alltaf verður
að berjast til að varðveita ávexti þess, er
vannst, — ætíð að sækja fram á ný til ann-
arra og meiri sigra.
Það er baráttan fyrir sigri málstaðarins
hörð og fórnfrek, sem gerir mennina mikla,
„máttkvar múginn", leiðir fram snillingana,
hreinsar sálirnar, lyftir andanum, — svo not-
að sé orðaval í ætt við Kristins.
Þetta er ekki sagt til að draga úr mikil-
vægi sigranna. Hver sigur skapar nýtt ástand,
nýjar mótsetningar, oft af öðrum toga en fyrr,
líka nýjar hættur.
Eftir sigur verkalýðsins 1942 varð hann
voldug stétt, ekki valdastéttin og er enn ekki
í meðvitund sinni orðinn að fullu sú forustu-
stétt, sem honum ber. Oft var sem einskonar
jafnvægi væri milli aðalstéttanna, verkalýðs
og atvinnurekenda. En atvinnurekendastéttin
naut þess að ríkisvaldið var hennar, einnig
þegar alþýðan gegnum flokk sinn náði
nokkrum tökum á því.
En ríkisvaldið, — hvort sem verkalýður-
inn nær því alveg og getur beitt því til að
byggja undirstöður sósíalismans — eða hann
nær tímabundnum áhrifum á það innan hins
borgaralega þjóðfélags og getur beitt því til
að knýja fram ýmiskonar endurbætur og rétt-
indi sér til handa, — ríkisvaldið felur í sér
hættu við snertingu þess, svo ómissandi sem
það er sem forsenda jafnt umbóta sem end-
anlegra sigra. Það getur smækkað manninn,
afskræmt eða spillt. Það þarf í senn sterka
og góða menn til að standast freistingar þess,
en beita því þó. Þar um má minnast þeirra
orða, er Marx mælti um Lincoln. (Rétmr
1965).
Ðraumur Kristins um sigur í baráttunni
hörðu gegn kúgun þjóðstjórnarafturhaldsins,
vonir hans um snillinga Islands, hafði ræst.
Og hann varð sjálfur höfuðskipuleggjandi
snillinganna. Og síðar meir einnig sagnarit-
ari þessa skeiðs.
Draumur hans — og fleiri — um endan-
227