Réttur - 01.10.1976, Blaðsíða 33

og menningar," sem brátt fer að gefa ut eigið
timarit.
Við þetta bætist svo að sem afleiðing af sigri
K.F.I. og samfylkingarstefnunnar 1937 kemur stofn-
un Sósíalistaflokksins I október 1938.
En þótt mikil vinna leggist nú á þá, sem reynst
höfðu Rétti drýgstir til skrifa, gætir þess enn ekki
verulega á árinu 1938, en keyrir hinsvegar um
þverbak 1939, þegar klofningur, Finnagaldur og
þjóðstjórnarofsóknir koma til sögunnar. Fjárhags-
erfiðleikar „Réttar" verða nú miklir, þótt öll ritstörf
við hann væru sjálfboðavinna eins og frá upp-
hafi. Fyrra hefti árgangsins 1939 varð að bíða full-
prentað I þrjá mánuði (ágúst—okt.) af því ekki
var hægt að leysa það út — og meðan skall á
heimsstyrjöld. Það koma aðeins tvö hefti út 1939
og 1940. Hinsvegar er I síðara heftinu 1939 60
síðna grein þar sem ég reyni að skilgreina „Valda-
kerfið á Islandi 1927—39“ eins og greinin heitir,
og með báðum heftunum 1940 hefst „Innlend víð-
sjá" Brynjólfs, sem verður næstu tvo áratugi eins
og Islandssaga stétta- og þjóðfrelsisbaráttunnar,
rituð jafnóðum sem hún gerist. — örlagarikustu
atburðir Islandssögunnar taka einmitt að gerast á
þessum árum.
Það er margt reynt til að leysa vandamál „Réttar".
Með síðara heftinu 1941 tekur Gunnar Benedikts-
son við ritstjórn, hafði hann frá upphafi komið
mikið við sögu „Réttar" og reynst honum hinn
besti rithöfundur. En forustugrein sína i 1. hefti
1942 „Réttvisin á Islandi" verður Gunnar að skrifa
á „Landráðavöllum við Skólavörðustíg, 7.—9.
febrúar 1942". Hann hafði verið dæmdur í hegn-
ingarhúsið fyrir að segja sannleikann í „Nýju
Dagblaði" er hann var ritstjóri þess eftir bannið
á Þjóðviljanum.
Á árunum 1943 og 1944 er svo Sigurður Guð-
mundsson ritstjóri Réttar — og kemur með nýjan
hressandi blæ inn í hið gamla rit og nýja menn,
er skrifa. En svo hrannast verkefnin yfir Sigurð, er
hann verður ritstjóri Þjóðviljans, — og samtimis
taka aðrir stórviðburðir að gerast: lýðveldisstofnun-
in og myndun nýsköpunarstjórnarinnar. Árið 1945
kemur Réttur ekki út og siðar verður að ráði að
við Ásgeir Bl. Magnússon tökum að okkur ritstjórn
„Réttar". Aðstaðan er nú orðin gerbreytt frá þvi
forðum daga, er Réttur var eina tímarit hreyfingar-
innar og ásamt Verklýðsblaðinu aðalboðberi sósíal-
ismans. Það eru risin upp tvö andleg stórveldi
hreyfingarinnar á útgáfusviðinu: „Þjóðviljinn" sem
dagblað, sístækkandi, og Mál og menning, hið
víðfeðma bókmenntafélag með volduga bókaútgáfu
og tímarit — og launaðir menn við hvortveggja.
Samt er enn haldið sama gamla sjálfboðaliðs-
starfinu við „Rétt". Það er reynt í alllöngum og
ýtarlegum greinum að skilgreina og rannsaka or-
sakir og afleiðingar þess, sem er að gerast, lika
hluti og atburði í víðara samhengi. (Þeirrar teg-
undar voru greinar eins og „Aðdragandi lýðveldis-
stofnunarinnar 1944“, þar sem birt voru og skýrð
stuttlega ýms skjöl, er síðar hefur verið lítt á lofti
haldið — „fsland og Amerika", 60 síðna grein,
sem varpar sérstöku Ijósi á ýms fyrirbæri í við-
skiptum þessara tveggja þjóða og „Islensk stóriðja
i þjónustu þjóðarinnar", yfirlit á 100 blaðsiðum um
ákveðinn þátt i efnahagsþróun Islands frá alda-
mótum, m.a. átökin um fossaflið og svo nýsköpun
atvinnulífsins).
En jafnframt var reynt eftir mætti að viðhalda
fornri fjölbreyttni, þótt erfiðara gengi oftar nú en
fyrr. Samt voru skáldin, fyrst og fremst Jóhannes
úr Kötium, en lika Sigurður Róbertsson, Friðjón
Stefánsson og Halldór Stefánsson drjúgir sjálf-
boðaliðar, auk þess sem Ásgeir Bl. Magnússon sá
sifellt um ýmiskonar efni og Brynjólfur annaðist
sína ágætu reglulegu innlendu viðsjá auk stjórn-
málagreina.
FÆRST í AUKANA
VIÐ KALT STRÍÐ OG HERNÁM
Við stórviðburðina 1949—51 færist nýr kraftur
í „Rétt". Auk margra nýrra félaga, er nú koma til,
færist máttur og ægikyngi í þá gömlu. Ræður
Brynjólfs Bjarnasonar frá þessum árum eru með
því rishæsta er frá honum hefur komið: 1) „Það
svar verður munað um ár og aldir" — útvarpsræð-
an frá 28. mars 1949, — og 2) „Við getum unnið
sigur í baráttu við ægilegasta herveldi heims,“
(16. maí 1951) auk allra ágætra „viðsjá-a" hans
frá þessum árum. Og þarna er að finna fræga
ræðu Sigfúsar Sigurhjartarsonar frá 16. maí 1951:
„Vér mótmælum allir". Og auk sagna, greina og
kvæða, frá þeim, sem fyrr var getið, svo sem
Jóhannesar, þá kemur nú til liðs við „Rétt" eitt
unaðslegasta listaskáld aldarinnar, töframaður
orðsins, sem hættirnir fornu og nýju léku á tungu,
og kveður sér nú hljóðs jafnt með magnþrungn-
ustu ádeilukvæðum í fornum hætti („Grafskrift" —
233