Morgunblaðið - 29.01.2006, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 29. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
’Ég er bestur þegar ég spila vel.‘Ólafur Stefánsson, fyrirliði íslenska landsliðsins í
handbolta, eftir sigur á Serbum í fyrsta leik liðsins á
Evrópumeistaramótinu.
’En ég vona svo sannarlega að sá tími sé ínánd að við getum í öruggri vissu fagnað
því að Þjórsárverum sé endanlega borg-
ið.‘Steingrímur J. Sigfússon eftir að Landsvirkjun til-
kynnti að hún hygðist leggja Norðlingaölduveitu til
hliðar að sinni.
’Fólk á Íslandi sem stendur utan við trú-félög hefur ekkert val um hvert sóknar-
gjöld þess fara. Þetta eru 7.000 krónur á
ári sem fara bara sjálfkrafa til Háskóla Ís-
lands, sé viðkomandi ekki skráður í neitt
trúfélag.‘Hope Knútsson, baráttukona sem fluttist frá Banda-
ríkjunum til Íslands fyrir meira en 30 árum. Hún er
formaður Siðmenntar – félags siðrænna húmanista á
Íslandi, sem stendur meðal annars fyrir borgaralegum
fermingum.
’Það er ekki gerður greinarmunur á hvöl-um, þeir eru heilagir hvar sem er í heim-
inum. Svo hlæja menn að heilögum kúm!‘Andstæðingar hvalveiða fóru þess á leit við Vigni
Árnason, verkfræðing í Þýskalandi, að hann þróaði
tæki til að spilla hvalveiðum.
’Númer 19 er meiri prakkari og ekkimjög samviskusamur námsmaður.‘Starfsmaður Panda-rannsóknastofunnar í Kína um
annað tveggja pandadýra sem Kínverjar hyggjast gefa
Taívönum til marks um vinarhug sinn. Dýrin tvö, sem
kölluð eru númer 16 og númer 19, læra þessa dagana þá
mállýsku sem Taívanar nota til að þau geti átt auðvelt
með að aðlagast sínu nýja heimalandi.
’Það er miklu betra að vera uppi núna. Þávar ekkert sjónvarp eða Play Station.
Fátæktin var mikil og ástandið slæmt.
London var hræðileg þá. Hún er miklu
betri núna.‘Barney Clark, sem leikur Oliver Twist í nýrri mynd
Romans Polanskis, var í viðtali við Morgunblaðið og
kvaðst ánægður með að búa í stórborginni.
Ummæli vikunnar
Reuters
Snillings minnst. Maður leggur blóm við gröf tónskáldsins Wolfgangs Amadeusar Mozarts í St.
Marx kirkjugarðinum í Vín á föstudag, en þá voru 250 ár liðin frá því að tónskáldið fæddist.
Mozarts er minnst með ýmsum hætti í Austurríki þessa dagana.
Það spretta blöð með vísum og þjóð-legum fróðleik í hverjum kima ogkrók á heimilinu; þau vaxa á hillum,borðum, stólum og gólfum. Oft hef-ur þeim verið komið fyrir eins og
pottaplöntum í möppum eða kössum – og stöð-
ugt er hlúð að þeim.
Sagnamaðurinn er í miðri frásögn. Hárið úf-
ið eins og hugsanirnar, brosið groddalegt eins
og lýsingarnar og líkaminn lítið eitt boginn;
sögurnar aldrei bein lína.
Stefán Þ. Þorláksson, fyrrverandi mennta-
skólakennari og leiðsögumaður í fleiri en ein-
um skilningi, er að lýsa sagnagáfu sveitunga
síns á æskuslóðum í Þistilfirði, Þorvaldar á
Völlum.
– Hann var fullkomnastur listamanna á
þessu sviði, þeirra sem ég hef kynnst.
– Hvers vegna?
Stefán færir kaffibollann, hallar sér fram á
borðið og lítur til lofts – með fjarrænu bliki.
– Það liggur ekki bara í einu atriði. Ef komu
fram mótbárur við fremur hrikalegri frásögn
Þorvaldar, þá jók hann bara á hana.
Þegar ég var krakki var hann í kaffi hjá móð-
ur minni og sagði frá komu sinni í Flautafell.
Þar þótti þrifnaður ekki nema í meðallagi. Og
ég segi söguna eins og Þorvaldur, svo að þú
heyrir hvað hún er knöpp. Ekki hálfu orði
ofaukið.
Stefán umhverfist í framan þegar hann líkir
eftir Þorvaldi, verður skrækróma og talar
hægt og niður í annað munnvikið, áhersla á
hverju atkvæði:
– Og Sigurbjörg mín, hún bar mér mat.
Lyktin, hún var svo hroðaleg að það snar-
dimmdi í stofunni, hundarnir ældu um-
svifalaust og ruku svo út.
Þá segir mamma: Eitthvað ferðu nú frjáls-
lega með.
Það er rétt hjá þér Þuríður mín, segir Þor-
valdur. Þeir komust aldrei nema út undir gætt-
ina, þar leið yfir þá.
Þessum stílgaldri beitti Þorvaldur oft fyrir
sig og alltaf var orðfærið hnitmiðað.
Að þessum orðum töluðum stendur Stefán
upp til að ná í kaffi. Hann bendir á stofuborðið:
– Heldurðu að þú rýmir ekki fyrir bollanum?
Og blaðamaður ýtir til hliðar Der Spiegel,
sem Stefán sækir visku sína í, dagblöðum, smá-
ritum og lausum blöðum. Þegar Stefán hefur
innbyrt slurk af myrkri, eins og nauðsynlegt er
góðum sagnamönnum, heldur frásögnin áfram:
– Einhvern tíma kom Þorvaldur heim í Sval-
barð og stansaði lengi dags. Þetta var að vetr-
arlagi. Um miðjan dag fer faðir minn að sinna
fénaði en Þorvaldur segir okkur bræðrum sög-
ur inni í stofu. Ég hef verið átta níu ára þegar
þetta var, en bróðir minn nærri þremur árum
yngri. Ekki voru kveikt ljós, þá höfðum við ekki
rafmagn, og Þorvaldur sagði sögur í rökkrinu:
Þá voru tröllin orðin sjaldgæf. Þar bjó risi í
fjalli og hafði ekki séð tröllkerlingu í mörg
hundruð ár þegar hann heyrði af einni í fjalli
eigi alls fjarri. Af því hann var blindur orðinn
og örvasa, þá fékk hann tólf fíleflda karla til að
vísa sér leiðina og ganga undir skaufann. Og
þegar þeir höfðu komið honum á réttan stað, þá
hnykkti hann svo á að þeir hurfu allir í froðunni
og hefur ekki sést eyvi af þeim síðan.
– Voru fleiri sagnamenn á æskuslóðunum?
– Já, þarna voru margir ágætir sagnamenn,
s.s. Arngrímur Jónsson í Hvammi, fæddur og
uppalinn á Hávarðsstöðum í Hvammsheiði. Ég
heyrði hann segja frá því þegar hann var á
heimleið úr kaupstað með sleða. Hann verður
þess var að sleðinn þyngist og þyngist. Og lengi
stillir Arngrímur sig um að líta aftur fyrir sig.
En þegar hann snýr sér við, þá er eins og hann
grunar: Andskotinn situr á sleðanum! Já-á,
hváir Stefán og hlær. Ég er nú hræddur um
það!
– Og hvað gerði Arngrímur? spyr blaðamað-
ur forvitinn.
– Það var ekkert minnst á það. Þegar svona
sögur eru sagðar, þá má aldrei spyrja neins.
Það má ekki hvekkja sögumanninn með því.
– Hvað telur þú mikilvægast fyrir sagna-
menn að hafa í huga þegar þeir segja frá?
– Í fyrsta lagi að hafa glögga yfirsýn, sér-
staklega í fyrstu setningum sögunnar og rifja
upp nöfn. Nöfn eru nauðsynleg í sögum. Þau
auka sannleiksgildi. Ef maður nefnir viðkom-
andi, þá er hann ekki bara einhver og einhver.
Já-á, segir Stefán og skvettir kaffi á andann.
Svo verður að fara varlega með að stigbreyta
það sem ekkert er. Ef þú ert til dæmis félaus,
þá get ég ekki verið félausari en þú. Af því að
þú átt ekki neitt. Þá er félaus farið að merkja
félítill eða eitthvað ótiltekið og hefur enga fasta
merkingu eftir það. Margir lýta frásögnina
með þessu. Oftast er þetta notað í sambandi við
vitlaus, þá er gjarnan sagt: Hinn er þó enn vit-
lausari!
Það er heldur ekki sama hvernig sagan er
sögð; áherslur og hraði verður að vera í sam-
ræmi við söguna. Það sér maður hjá góðum
ljóðskáldum, t.d. Stefáni frá Hvítadal, hvað þau
hafa gott vald á hraða í ljóðunum. Einar Bene-
diktsson skarar fram úr hvað þetta varðar eins
og í öðru sem snýr að ljóðagerð. Það sést að
hann hefur kunnað að segja frá; það er að jafn-
aði einhver styrkur í frásögn Einars sem mað-
ur finnur ekki hjá öðrum.
– Þú varst kennari í Menntaskólanum á
Akureyri í marga áratugi; sagnagáfan hefur
nýst þér í kennslunni.
– Já, og svo fór ég líka með ljóð. Mér finnst
nauðsynlegt að bregða út af þessu eilífa hjakki
í kennslunni. Maður má vara sig á því að gera
ekki nemendur bæði blinda og heyrnarlausa
með sífelldu sífri.
Stefán er ekki bundinn einum stað í tilver-
unni; hann er margra staða. Og skoðanir hans á
þeim oft óvæntar.
– Skagfirðingar eru komnir frá Jórdaníu,
segir hann íbygginn.
– Nú?
– Þegar ég var við nám í Stuttgart kynntist
ég manni frá Jórdaníu, sem sagði mér frá því
hvernig sitt heimafólk skemmti sér. Þá sjaldan
haldin eru böll þá er það gert á vallgrónu landi.
Sett er upp indjánatjald og inni fyrir dansar
múgurinn eða klifrar upp súluna og lætur sig
detta niður. En úti fyrir standa gamlingjarnir,
drekka brennivín gagnstætt kóraninum og
segja frá horfnum góðhestum; ýmist það eða
stökkva á bak og þeysa um grundina og sitja þá
ýmsir öfugt.
Nú kom ég á samkomu á Vallabökkum og
allt var nákvæmlega eins og maðurinn frá
Jórdaníu hafði lýst því, en ekki svipað neinu
samkomuhaldi sem ég hef séð hér á landi.
Þjóðlegur áhugi Stefáns spannar breitt svið
og nær einnig til matargerðar – um það sann-
færist hver sá sem lítur í matarkistur hans.
– Ég fékk í haust 50 kjamma austan frá
Kópaskeri sem endast þó ekki út árið. En mér
finnst ekkert varið í svið nema af feitu fé, og
stóru.
– En hvað finnst þér um grænmeti?
– Ég er búinn að vera í Hveragerði.
– Áttu sögu af Þorvaldi í lokin?
– Nú var almennur sveitafundur á Svalbarði,
segir Stefán og frásögnin hefst þegar. Hjörtur
hreppstjóri var fundarstjóri og spyr viðstadda
samkvæmt föstu ritúali um veikindi í búfé.
Menn þegja allir. Svo hann spyr aftur, hvort
það hafi virkilega ekki orðið vart neinna veik-
inda í búfé.
Ojú, ekki er nú laust við það, segir Þorvald-
ur. Það gekk ær hjá mér í túninu í haust. Hana
tók að blása upp dag frá degi. Þangað til ég
kem út einn morguninn, þá liggur hún þar dauð
og strekkir limi til lofts. Ég fór út og spretti á
kviðinn á henni. Þar flaut út vökvi, sem fyllti
þrjá kjagga og tvær blikkfötur.
Sjálfsagt er þetta nú frjálslega frá sagt, segir
hreppstjórinn.
Þorvaldur stundi við, leit í gólfið og sagði
lágt: Það fór mikið niður!
Stefán tekur stutta kúnstpásu, eins og í virð-
ingarskyni við Þorvald, og segir að lokum:
– Eins og ég hef sagt, þarna er hámark
snilldarinnar.
Aldrei spyrja
sögumanninn neins
VIÐMANNINNMÆLT
Pétur Blöndal ræðir við
Stefán Þ. Þorláksson
Morgunblaðið/Pétur Blöndal
STEFÁN Þ. ÞORLÁKSSON
Tólf fílefldir karlar vísuðu honum leiðina og gengu undir skaufann.