Morgunblaðið - 29.01.2006, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. JANÚAR 2006 39
Í lok myndarinnar slítur Avner sig frá öllu sam-
an og sest meira að segja að í Bandaríkjunum
fremur en að snúa aftur til Ísraels.
Brýnar
spurningar
Ekki ber að líta á
myndina München
sem heimildarmynd.
Þar er margt staðfært
og hnikað til. Myndin er síður en svo gallalaus og
á kannski ekki að vera það, en þar er tekið á
spurningum, sem eiga brýnt erindi á okkar tím-
um. Það er engin spurning að Ísraelar hafa frá
upphafi verið umsetnir fjandvinum sínum og það
er ekki auðvelt að taka ákvarðnir undir kring-
umstæðum þegar annars vegar þarf að verja við-
tekin gildi og hins vegar bregðast við kröfunni um
öryggi og að svara fyrir sig. En hvernig eiga lýð-
ræðisríki að bregðast við þegar að þeim er sótt?
Hvað stendur eftir af réttarríkinu þegar slegið er
af kröfum um mannréttindi? Hvernig réttlætir
lýðræðisríki hefndaraðgerðir án dóms og laga?
Hver er tilgangur slíkra aðgerða og hvað segir að
honum verði náð? Hvernig er hægt að verja frelsi
með því að afnema það? Er það í þágu mannrétt-
inda að brjóta gegn þeim? Þola lýðræðisríki að
gera „málamiðlun gagnvart eigin gildum“?
Árásin á Bandaríkin 11. september hrinti af
stað keðju atburða í Bandaríkjunum. Bandaríkja-
menn réðust inn í Afganistan og Írak. Fyrri árás-
in var fremur óumdeild, en öðru máli gegnir um
þá síðari. En Bandaríkjamenn hafa ekki síður
verið gagnrýndir fyrir að láta sér mannréttindi í
léttu rúmi liggja í baráttunni gegn hryðjuverkum.
Pyntingar þeirra á föngum hafa vakið hörð við-
brögð, ekki síst hjá bandamönnum þeirra. George
Bush Bandaríkjaforseti hefur meira að segja
mætt það mikilli andstöðu í þeim efnum úr röðum
eigin flokkssystkina að hann varð að kyngja því að
skrifa undir lög um að Bandaríkjamenn beittu
ekki pyntingum þegar hann sá að hann myndi
ekki einu sinni geta beitt neitunarvaldi vegna
þess að því yrði hnekkt á þingi. Þá hefur Banda-
ríkjastjórn vegið að borgaralegum réttindum
heima fyrir í þágu baráttunnar gegn hryðjuverk-
um og hlotið harða gagnrýni fyrir. Fyrir um hálf-
um mánuði skipulagði bandaríska leyniþjónustan,
CIA, loftárás á Pakistan í því skyni að taka af lífi
þrjá liðsmenn hryðjuverkasamtakanna Al-Qaeda.
18 óbreyttir borgarar létu einnig lífið í árásinni.
Hvernig samræmast slíkar aðgerðir hugmynd-
inni um réttarríkið?
Jonas kallar bók sína um aðgerðirnar gegn
Svarta september „Hefnd“. Samkvæmt frásögn
Der Spiegel kemur orðið hefnd hins vegar hvergi
fyrir í ísraelskum gögnum um aðgerðirnar. Þar er
talað um réttlæti og fyrirbyggjandi aðgerðir, sem
eigi að fæla andstæðingana frá því að halda ódæð-
isverkum sínum áfram. Það sama á við um Banda-
ríkjamenn eftir 11. september. Það er talað um að
hafa hendur í hári ódæðismannanna og að þeir
verði hundeltir, en orðið hefnd kemur ekki fyrir.
Þó er hin undirliggjandi hefnd ekkert síður hvati
en vonin um að hún hafi fyrirbyggjandi áhrif. En
hefur hún það? Morðunum á aröbum í kjölfarið á
því að gíslarnir voru myrtir í München er ávallt
svarað. Háttsettir ísraelskir embættismenn fá
sendar bréfsprengjur, framin eru flugrán, sak-
lausir borgarar stráfelldir á flugvöllum. Blóðið
rennur í stríðum straumum. Að sama skapi má
spyrja hvort öryggi hafi aukist með aðgerðum
Bandaríkjamanna. Er ástandið í Írak til vitnis um
það? Þar eru hryðjuverk svo tíð að þau eru hætt
að teljast fréttnæm. Írak er iðulega lýst sem út-
ungunarstöð hryðjuverkamanna. Hryðjuverkin
hafa færst til, en hefur dregið úr þeim?
Samningar eða
hjaðningavíg?
Hryðjuverkaöldunni
eftir árásina í Mün-
chen linnti um síðir, en
var það vegna gagnað-
gerða Ísraela? Ekki má gleyma því Ísraelar hafa
einnig setið við samningaborðið eins og friðar-
samkomulag Anwars Sadats og Menachems Beg-
ins 1979 og friðarsamningarnir í Ósló 1993 bera
vitni.
Nú hafa samtök, sem hafa byggt á hryðjuverk-
um, unnið sigur í kosningum til löggjafarþings
Palestínumanna. Hamas hefur tortímingu Ísraels
á stefnuskrá sinni. Samtökin hafa getað fylgt
sinni stefnu eftir án þeirrar ábyrgðar, sem fylgir
því að vera við völd. Nú snýst það við. Ekki má
gleyma því að Hamas bar sigurorð af Fatah-
hreyfingunni, hinum lýðræðislega armi PLO,
Frelsissamtaka Palestínu, sem Yasser Arafat
veitti forystu og byggði til langs tíma ítök sín á of-
beldisverkum.Raunar er fortíð Fatah mun blóð-
ugri en Hamas. Ísraelum fannst erfitt að kyngja
gallinu og Palestínumenn áttu bágt með að stíga
það skref að gangast við því að ætti friður að nást
yrðu Ísrael og Palestína að geta þrifist hlið við
hlið. Engu að síður tókst Bill Clinton Bandaríkja-
forseta að ná Rabin og Arafat saman í Hvíta hús-
inu, þótt síðar hlypi snurða á þráðinn. Nú hóta
Ísraelar og Bandaríkjamenn Hamas einangrun.
Það hlýtur hins vegar að vera ástæða til að velta
því fyrir sér hvort sé vænlegra til árangurs, hefnd
á hefnd ofan eða að ganga að samningaborðinu.
Í lok myndarinnar er Avner sýndur á tali við yf-
irmann sinn úr Mossad, leyniþjónustu Ísraels.
Þeir eru staddir í Brooklyn. Avner spyr hvort
nokkuð hafi unnist, hvort morðin, sem hann
framdi hafi þjónað nokkrum tilgangi. Atriðinu
lýkur á því að myndavélin staðnæmist. Í fjarska
sjást háhýsin á Manhattan og upp úr skaga tví-
buraturnarnir, bein vísun til þess að ofbeldið geti
af sér ofbeldi.
Mynd Spielbergs vekur óneitanlega til um-
hugsunar. Afstaða hans fer ekki á milli mála, en
hann gerir sér hins vegar ekki far um að troða
henni niður um kokið á áhorfendum. Í viðtalinu í
Der Spiegel segist hann skoða heiminn, sem börn
hans alist upp í, og blasi við honum myrkur geti
hann ekki gert gleðimyndir. „Með aldrinum finn
ég fyrir byrði ábyrgðarinnar, sem fylgir jafn-
áhrifamiklu verkfæri og kvikmyndagerð. Nú vil
ég frekar segja sögur, sem hafa raunverulega
merkingu.“
George Jonas, höfundur bókarinnar, sem áður
er getið og mynd Spielbergs byggir á, segir í
grein í kanadíska vikuritinu Mclean’s frá því þeg-
ar hann sá myndina: „Eftir að sýningin hefst segir
einhver við mig að Spielberg ætti ekki að fá Óskar
fyrir að leysa ekki vandamál Mið-Austurlanda.
Ég er sammála, Spielberg ætti að fá Óskar fyrir
að gera München, áræðna Hollywood-mynd. Fyr-
ir að leysa ekki vandamál Mið-Austurlanda ætti
hann að fá friðarverðlaun Nóbels eins og allir hin-
ir.“
Hryðjuverkin í
München kölluðu á
viðbrögð Ísraela. Í
mynd Spielbergs er
Golda Meir, sem þá
var forsætisráð-
herra Ísraels, látin
segja: „Hver sið-
menning kemur allt-
af aftur að þeim
punkti að hún verð-
ur að gera mála-
miðlun gagnvart
eigin gildum.“
Laugardagur 28. janúar
AP
Palestínskur hryðjuverkamaður stendur á svölunum fyrir utan íbúðina þar sem ísraelska
ólympíuliðið var í gíslingu á Ólympíuleikunum í München 5. september 1972.
Tvíburaturnarnir, World Trade Center, standa í ljósum logum 11. september 2001.