Morgunblaðið - 29.01.2006, Blaðsíða 38

38 SUNNUDAGUR 29. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
25. janúar 1976: „Eitt veiga-
mesta atriði fiskverndar og
skynsamlegrar nýtingar fisk-
stofnanna er friðun hrygn-
ingar- og uppeldissvæða.
Miklu varðar að slík frið-
unarsvæði verði virt, bæði af
okkur sjálfum og erlendum
aðilum, sem hér kunna að fá
skammtíma veiðiheimildir
fram yfir lyktir hafrétt-
arráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna. Helztur vinningur út-
færðrar fiskveiðilandhelgi er
að ná markvissri stjórn á
fiskveiðisókninni.“
. . . . . . . . . .
26. janúar 1986: „Ekki er
ólíklegt, að þinghaldið það
sem eftir er vetrar muni bera
þess nokkur merki að sveit-
arstjórnarkosningar fara í
hönd. Vonandi verður það þó
ekki til þess, að mikilvægum
úrlausnarefnum verði ýtt til
hliðar eða um þau fjallað af
ábyrgðarleysi, sem því miður
einkennir stundum málflutn-
ing stjórnmálamanna þegar
skammt er til kosninga.
Kjarasamningar eru einnig
framundan og vafalaust mun
óvissan, sem nú ríkir um
horfur á vinnumarkaði, setja
svip á þingstörfin.
Fyrir þinginu liggja stjórn-
arfrumvörp til laga um sveit-
arstjórnir, Seðlabankann,
Stjórnarráðið og verð-
bréfamiðlun, svo nokkuð sé
nefnt. Ef samkomulag verður
í þingflokkum stjórnarliða
má einnig vænta frumvarpa
til laga um Lánasjóð ís-
lenskra námsmanna, virð-
isaukaskatt, fasteignasölu og
greiðslukort.“
28. janúar 1996: „Þær um-
ræður, sem nú standa yfir um
framtíð vistheimilisins á
Bjargi, eru skýrt dæmi um
þær ógöngur, sem sparnað-
araðgerðir á spítölum eru
komnar í. Á Bjargi búa að
jafnaði 12 til 14 einstaklingar,
sem eiga við geðklofa-
sjúkdóm að stríða, sem er
einn hinn erfiðasti á sviði
geðsýki. Þessir einstaklingar
geta ekki, á þeim tíma sjúk-
dómsins, sem þeir eru vist-
aðir á Bjargi, búið einir og
óstuddir og það er í mörgum
tilvikum til of mikils mælzt,
að fjölskyldur þeirra sjái um
þá [...]
Nú hefur Ríkisspítölum verið
gert að draga verulega úr út-
gjöldum. Að því verki er stað-
ið á þann hátt, að niðurskurð-
inum er skipt niður á hinar
ýmsu deildir, þ.á m. geðdeild
Landspítalans. Á þeirri deild
hefur hvað eftir annað á und-
anförnum árum verið gripið
til lokana vissan hluta ársins
til þess að mæta kröfum um
niðurskurð útgjalda og á sl.
ári lýstu talsmenn deild-
arinnar yfir því, að nið-
urskurðurinn væri kominn
svo langt, að af því stafaði
bein hætta fyrir sjúklinga.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
S
iðferði hefndarinnar er viðfangs-
efni nýjustu kvikmyndar
bandaríska leikstjórans Stev-
ens Spielbergs. Myndin ber
nafnið München og vísar til
þess þegar palestínskir hryðju-
verkamenn réðust inn í Ólymp-
íuþorpið í München á Ólympíu-
leikunum að morgni 5. september árið 1972. Þeir
tóku 11 liðsmenn úr ólympíuliði Ísraels í gíslingu
og kröfðust þess að um 200 palestínskir fangar í
Ísrael yrðu látnir lausir. Að baki árásinni stóð
hópur, sem nefndi sig Svarta september. Gísla-
tökunni lyktaði með blóðbaði tæpum sólarhring
síðar. Allir gíslarnir létu lífið. Þrír hryðjuverka-
mannanna lifðu af.
Árásin á Ólympíuþorpið markaði vatnaskil.
Hún var upphaf hryðjuverka á Vesturlöndum eft-
ir seinni heimsstyrjöldina. Að vissu leyti má bera
árásina saman við hryðjuverkin í Bandaríkjunum
11. september 1972. Báðar þessar árásir skóku
heiminn. Í báðum tilfellum var heimurinn vakinn
með ofbeldi og blóðsúthellingum. Ólympíuleik-
arnir voru í beinni útsendingu og myndirnar frá
München brenndu sig inn í vitund fólks líkt og
myndirnar af tvíburaturnunum, World Trade
Center, á Manhattan í ljósum logum. Þjóðverjar
höfðu ætlað að nota Ólympíuleikana til að sýna
hversu friðsamir þeir væru og hve mikið vatn
hefði runnið til sjávar frá tímum þriðja ríkisins.
Þeir gengu svo langt í því að öryggisgæsla við Ól-
ympíuþorpið var nánast engin. Í þokkabót mis-
heppnaðist tilraunin til að frelsa gíslana hrapal-
lega og með skelfilegum afleiðingum. Ekki bætti
það ímynd Þjóðverja þegar þeir létu hryðjuverka-
mennina þrjá, sem voru handteknir, lausa eftir að
þýskri farþegaflugvél hafði verið rænt í Mið-
Austurlöndum. Sú saga hefur verið lífseig að flug-
ránið hafi verið sett á svið til þess að Þjóðverjar
gætu losnað við hryðjuverkamennina úr sinni
vörslu.
Hefndin étur
innan frá
Kvikmynd Spielbergs
fjallar hins vegar ekki
um atburðina í
München í september
1972 nema að hluta. Hún fjallar einkum um eft-
irleikinn – hóp manna, sem Ísraelar sendu út af
örkinni til þess að myrða þá, sem stóðu á bak við
gíslatökuna í München. Í myndinni tekur Spiel-
berg á erfiðu og viðkvæmu máli með aðferðum
Hollywood og útkoman er ólík öllu öðru, sem frá
honum hefur komið. Í Lista Schindlers fjallaði
hann reyndar um helför gyðinga með eftirminni-
legum hætti, en ekki umdeildum. München er
gerólík henni. Myndin er hrá og þvert á fáguð
vinnubrögð leikstjóra, sem hingað til hefur verið
þekktur fyrir fullkomnunaráráttu í myndum sín-
um. Gagnrýnandi Der Spiegel segir að hún minni
um margt á harðsoðnar kvikmyndir áttunda ára-
tugarins, myndir á borð við French Connection,
en kvikmyndagerð Spielbergs hafi hingað til verið
í beinni andstöðu við þann skóla kvikmynda.
Kvikmyndin München er enginn hetjuóður. Of-
beldið er sýnt í návígi og dregið mun afdráttar-
lausari dráttum en hingað til í myndum leikstjór-
ans. Í myndinni er sýnt hvernig hefndin étur þá,
sem hefna, smátt og smátt innan frá, uns þeir
undir lokin spyrja sig hvers þeir séu bættari, hvað
hafi unnist. Persónur og leikendur eru hvorki
gerðir að englum né djöflum og ef til vill er það ein
ástæða þess hversu umtöluð og umdeild myndin
hefur verið.
Mynd Spielbergs hefur hlotið misjafna dóma
gagnrýnenda, en þeir hafa margir farið um hana
mjög lofsamlegum orðum. En hún hefur einnig
vakið mjög hörð viðbrögð. Ráðist hefur verið á
Spielberg fyrir að leggja að jöfnu ódæðisverk
hryðjuverkamannanna og svar Ísraela. Árásirnar
hafa verið persónulegar. Leikstjórinn hefur verið
kallaður blindur friðarsinni og svikari við málstað
Ísraels. Í arabaheiminum hefur hann hins vegar
verið vændur um að draga taum Ísraels og gera
lítið úr málstað Palestínumanna.
Skilningur
þýðir ekki
fyrirgefningu
Í nýjasta tölublaði
vikuritsins Der Spieg-
el er fjallað um mynd-
ina í löngu máli og
meðal annars rætt við
Spielberg. „Þeir sem
skrifa svona nokkuð eru sem betur fer lítill, en
reyndar mjög hávær minnihlutahópur,“ segir
Spielberg við Der Spiegel. „Mér finnst sorglegt
hversu einhliða og kreddufestir margir harðlínu-
mennirnir á hægri vængnum hér í Bandaríkjun-
um eru. Guði sé lof að fólk, sem er mér mikilvægt,
lítur München allt öðrum augum. Frjálslyndir
bandarískir gyðingar til dæmis, en einnig nokkr-
ar fjölskyldur fórnarlambanna í Ísrael. Þær hafa
gert boðskap myndarinnar að sínum eigin.“
Spielberg segir að það sé fráleitt að halda því
fram að hann leggi Ísraelana, sem sendir voru til
höfuðs hryðjuverkamönnunum, að jöfnu við
hryðjuverkamennina: „Þessir gagnrýnendur láta
eins og við höfum engan siðferðilegan áttavita.
Auðvitað er það slæmur, fyrirlitlegur glæpur þeg-
ar gíslar eru teknir eins og í München þar sem
fólk var myrt. En það er ekki verið að afsaka
verknaðinn þegar spurt er hvað bjó að baki hjá
gerendunum og sýnt er að þeir séu einnig ein-
staklingar með fjölskyldu og sögu. Maður sam-
þykkir ekki morð ef maður vill skilja bakgrunn
þess. Skilningur þýðir ekki fyrirgefningu. Skiln-
ingur kemur ekkert veikleika við, hann er hug-
rökk og sterk afstaða.“
Spielberg segir að mynd sín eigi ekki að vera
áróðurspési eða skrípamynd. Fyrir honum vaki
ekki að sýna eina vídd, hann vilji ekki veita einföld
svör við flóknum spurningum. Þegar hann er
spurður hvort vandinn liggi ekki einmitt í því að
málefni Mið-Austurlanda séu svo flókin að það sé
ekki einu sinni hægt að nálgast þau í margslung-
inni tæplega þriggja klukkustunda kvikmynd
svarar hann því til að hann setji sig ekki á svo há-
an hest að hann þykist geta lagt fram friðaráætl-
un. „En á maður þess vegna að láta hinum miklu
einföldunarsinnum sviðið eftir? Öfgasinnuðu gyð-
ingunum og öfgasinnuðu Palestínumönnunum,
sem til þessa dags líta á öll tilbrigði samnings-
lausnar í Austurlöndum nær sem einhvers konar
svik? Þegja til að verða ekki fyrir leiðindum?“
Nafn myndarinnar, München, hefur marg-
slungnar vísanir. Það er alls ekki gefið að nafn
borgarinnar kalli fyrst fram í hugann hryðjuverk-
in 1972. Það er ekkert síður tengt eftirgjöfinni við
nasista í aðdraganda heimsstyrjaldarinnar síðari.
Þar funduðu Hitler og Chamberlain og sá síð-
arnefndi kom af fundinum eftir að hafa látið und-
an kröfum Þjóðverja með fyrirheit um „frið á okk-
ar tímum“ á vörum.
Málamiðlun
gagnvart eigin
gildum
Hryðjuverkin í
München kölluðu á
viðbrögð Ísraela. Í
mynd Spielbergs er
Golda Meir, sem þá
var forsætisráðherra
Ísraels, látin segja: „Hver siðmenning kemur allt-
af aftur að þeim punkti að hún verður að gera
málamiðlun gagnvart eigin gildum.“ Þessi setning
er skáldskapur, en í ísraelska þinginu, Knesset, í
lok september 1972 lýsti hún markmiðum sínum:
„Hvar sem tilræði eru undirbúin, hvar sem fólk
leggur á ráðin um að myrða gyðinga og Ísraela –
þar verðum við að láta til skarar skríða.“
Meir ákvað að láta til skarar skríða gegn þeim,
sem stóðu að baki hryðjuverkinu í München.
Ahron Jariv, ráðgjafi hennar í baráttunni gegn
hryðjuverkum, sagði síðar í viðtali við BBC að
hún hefði hikað við, en að lokum hefði hann getað
sannfært hana um réttmæti þessarar aðgerðar.
Blaðamaðurinn George Jonas skrifaði bókina
„Hefnd“, sem mynd Spielbergs byggist á að miklu
leyti, og kom hún út 1982. Heimildarmaður hans
nýtur nafnleyndar og hefur heimildaöflun við
gerð bókarinnar verið gagnrýnd. Hafa komið
fram efasemdir, meðal annars í The New York
Times, um að ýmislegt í henni fáist staðist. Sögu-
hetja bókarinnar og myndarinnar, Avner, fyllist
smám saman efasemdum um verkefni sitt og það
sama á við um suma samstarfsmanna hans. Ísr-
aelsk stjórnvöld fá hópinn til starfa, en það kemur
skýrt fram að hann sé á eigin vegum og stjórnvöld
muni ekki kannast við neitt fari eitthvað úrskeið-
is. Hópurinn er upp á sjálfan sig kominn og engan
annan. Enginn lýsir yfir ábyrgð á banatilræðum
hópsins gegn aröbum í Evrópu í kjölfarið á gísla-
tökunni í München.
Eftir því sem líkunum fjölgar verður efinn
áleitnari og Avner fer að spyrja sjálfan sig spurn-
inga um fórnarlömbin, þar á meðal hvaða sann-
anir hafi legið fyrir um sekt þeirra. Á hvaða for-
sendum þær manneskjur, sem hann hafi tekið af
lífi, hafi verið dæmdar til dauða. Hvort morð á
einum liðsmanni hryðjuverkasamtakanna leiði
ekki aðeins til þess að harðsvíraðri hryðjuverka-
maður fylli skarð hans. Í myndinni eru bæði Avn-
er og félagar og andstæðingar þeirra gerðir
mannlegir. Þeir eru af holdi og blóði, eiga fjöl-
skyldur, konur og börn. Einn liðsmanna Avners
laumar sér inn á heimili eins fórnarlambsins,
Mahmouds Hamsharis, og þykist vera blaðamað-
ur. Hann fær að heyra ræðu um það að allir tali
um fórnarlömb hryðjuverkamannanna í Mün-
chen, en enginn nefni alla Palestínumennina, sem
fallið hafi vegna aðgerða Ísraela. Það muni hins
vegar breytast. Hamshari setur aðgerðir Palest-
ínumanna fram sem svar við blóðsúthellingum
Ísraela og bendir á að 200 manns hafi fallið í val-
inn í loftárás þeirra eftir gíslatökuna án þess að
heimurinn hafi grátið.
GLÍMAN VIÐ ÞÝÐINGARNAR
Í Lesbók Morgunblaðsins var í gærhaldið áfram umfjöllun um stöðuíslenzkrar tungu og sjónum í
þetta sinn beint að þýðingum.
Greinarhöfundum í Lesbók, þeim
Gauta Kristmannssyni, bókmennta- og
þýðingafræðingi, og Ástráði Eysteins-
syni, prófessor í bókmenntafræði, ber
saman um að vandaðar þýðingar séu
ein forsenda þess að tryggja framtíð
íslenzkrar tungu. Gauti orðar það svo
að við eigum í raun samskipti við okkur
sjálf í athöfninni að þýða, „hin fram-
andi menning verður hluti af okkur við
þýðinguna, hin erlenda menning fær á
sig þann búning sem við búum henni
og sest að með margvíslegum hætti
inni í okkar menningu og sjálfi þar
með“. Og Gauti bendir á að hin erlendu
áhrif þýðingarinnar séu oftast nær
æskileg og umbeðin, stafi af því að ein-
hver gloppa sé í okkar menningu sem
kallar á að sé fyllt með því bezta eða
athyglisverðasta, sem erlendis er að fá.
Ástráður Eysteinsson tekur enn
dýpra í árinni og segir: „En ég tel
hinsvegar fullvíst að ekki aðeins ís-
lensk málrækt heldur örlög íslenskrar
tungu yfirleitt velti á þýðingum. Á
meðan tungan hrærist verður heims-
mynd Íslendinga jafnframt háð þýð-
ingum, því miðlunar- og sköpunarstarfi
sem fram fer á mótum tungumála og
þar með á skilum menningarheima.
Þetta er ekki bara fyrirhöfn og erfiði,
eins og einhverjir kunna að halda, því
þarna er deigla og frjómagn. Á mörk-
unum er margt hugsað og sú hugsun er
send í nýju orðalagi inn í tungumál
sem aldrei verður bein spegilmynd
nokkurs annars tungumáls.
Íslenskan verður að vera öflugt þýð-
ingamál, vilji hún á annað borð eiga sér
vænlega framtíð.“
Þetta er hverju orði sannara. Ef Ís-
lendingar gefast upp á þýðingum,
spara sér fyrirhöfnina við að vanda til
þeirra eins og kostur er, ýta frá sér
„glímunni við að orða merkilegar hugs-
anir á íslensku“ eins og Guðrún Helga-
dóttir og Ingólfur Guðnason orðuðu
það í greinargerð með frumvarpi sínu
um þýðingarsjóð fyrir 25 árum, verður
íslenzk tunga fátækari, veikari fyrir,
ónothæf sem tæki til að lýsa nútíman-
um með sífellt flóknari tækni og fjöl-
breytilegri hugsun.
Því miður eru þess alltof mörg dæmi
í okkar daglega amstri að við sleppum
því að þýða erlend orð eða texta. Í
hraða viðskiptalífsins er ekki hugsað
um að þýða skjöl eða tölvupóst fyrir ís-
lenzka starfsmenn útrásarfyrirtækja,
heldur látið gott heita að vinnutungu-
mál fyrirtækisins sé enska. Í íslenzk-
um háskólum er sumt nám eingöngu á
ensku. Afleiðingin er sú að samræður
Íslendinga, sem námið stunda, sín á
milli eru stundum á einhverju furðu-
legu hrognamáli, sem er hvorki ís-
lenzka né enska. Mörg fyrirtæki vinna
með tölvubúnað sem er sérhæfður og
hefur ekki þótt svara kostnaði að þýða.
Þeir, sem vinna með framleiðslukerfi
Morgunblaðsins, standa sjálfa sig oft
að því að tala sín á milli enskuskotna
mállýzku, sem enginn myndi skilja ut-
an blaðsins.
En svona hefur þetta reyndar
löngum verið. Í nýútkominni ævisögu
Hannesar Hafstein eftir Guðjón Frið-
riksson verður höfundur t.d. iðulega að
þýða fjöldamörg orð í texta einkabréfa
skáldsins og ráðherrans; svo útbíuð
eru þau í dönskuslettum. Þó á Hannes
sumar fallegustu ljóðaþýðingar, sem
hafa verið ortar á íslenzku. Menn hafa
leyft sér að sletta í óformlegum sam-
skiptum, en leitazt við að vanda það,
sem á að koma fyrir almennings sjónir.
Hættan er sú að einn daginn vitum við
ekki lengur hvernig á að orða hugsun
okkar á íslenzku.
Lesbókin fór fram á að stjórnmála-
flokkarnir lýstu afstöðu sinni til þýð-
inga. Samstaða virðist ríkja þeirra á
meðal um „skyldu stjórnvalda í menn-
ingarmálum að efla þýðingarstarf“
eins og það er orðað í umsögn Sam-
fylkingarinnar. Athygli vekur að í um-
sögn Sjálfstæðisflokksins, sem fer nú
með ráðuneyti mennta- og menningar-
mála, kemur fram að áform séu um að
kanna möguleika á heildarlöggjöf um
stuðning ríkisins við bókmenntir og
stofna bókmenntamiðstöð, sem taki við
núverandi verkefnum Menningarsjóðs,
Bókmenntakynningarsjóðs og Þýð-
ingasjóðs. Markmiðið sé að efla stuðn-
ing við þýðingar og útgáfu vandaðra
rita á íslenzku, svo og þýðingu ís-
lenzkra bókmennta og kynningu þeirra
erlendis. Þetta eru áform sem ber að
fagna.