Morgunblaðið - 29.01.2006, Blaðsíða 40

40 SUNNUDAGUR 29. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Við Íslendingar höfumsungið lögin hans Johnny Cash lengur enflesta grunar, eða hverkannast ekki við að hafa
raulað þessar línur úr einu vinsæl-
asta og lífseigasta lagi Hauks Mort-
hens:
Hulda spann og hjartað brann,
aldrei fann hún unnustann.
Hér er að sjálfsögðu komin I Walk
the Line, ein þekktasta ballaða Cash
og dægurtónlistarinnar og vel við
hæfi að myndin dregur nafn af
henni. Hún naut ómældra vinsælda
hér sem annars staðar, heyrist enn
af og til og er eitt af sígildum lögum
eins af okkar dáðustu söngvurum.
Djúp rödd og dökk föt
Vörumerki Johnny Cash var
dimm, djúp og myrk barítonrödd og
hrafnsvartur fatnaður, „allt frá hatti
ofan í skó“. Hann var aldrei lagviss-
astur manna, slíkt skipti engu máli
þegar Cash átti í hlut. Þeir sem heill-
uðust af söngvaranum og hófstilltum
gítarslættinum, vissu að aðeins
þannig átti hann að hljóma. Flutn-
ingurinn var algjörlega sér á báti, ei-
lítið frábrugðinn Nashville og hefð-
bundnu rokki; Han ríkti eins og
langsjóaður kapteinn á sínum eigin
útsæ.
Cash hafði geysileg áhrif á sam-
ferðamenn sína og kom víða við,
söng kántrí, rokk, blús, gospel, allt
með sínu einstaka nefi. Hann kom
fram á sjónarsviðið á sama tíma og
rokkið, steig fyrstu alvöru skrefin
hjá Sun-útgáfunni, ásamt Elvis
Presley, Carl Perkins, Ray Orbison
og Jerry Lee Lewis.
Cash er fædddur og uppalinn Ark-
ansasbúi, sonur bónda sem barðist
jafnan í bökkum. Alþýðutónlist á sér
djúpar rætur í Suðurríkjunum og
Cash var innan við fermingu þegar
hann byrjaði að semja eigin lög.
Hann flutti til Detroit um miðja öld-
ina og vann um tíma við bílaiðnaðinn,
eða þangað til Kóreustríðið skall á.
Cash gekk í flugherinn, eignaðist
fyrsta gítarinn og hélt áfram laga-
smíðinni þegar tími gafst til. Hann
kvaddi herinn með sæmd árið 1954,
flutti til Memphis og giftist æsku-
unnustunni. Á kvöldin þeyttist hann
vítt og breitt ásamt bassa- og gít-
arleikara.
Frá Sun til Columbia
Árið 1955 fór að rofa til á tónlist-
arbrautinni. Sam Phillips gaf honum
tækifæri hjá hinu sögufræga Sun
Records og Cash hljóðritaði Cry,
Cry, Cry; fyrsta smellinn sinn af
rösklega 100. Ári síðar bætti hann
um betur með Folsom Prison Blues,
síðan var röðin komin að fyrsta lag-
inu sem flaug alla leið í toppsætið; I
Walk the Line.
Næstu árin naut Cash sívaxandi
velgengni, samdi lög sem komust
langt og spilaði með hljómsveit sinni
í Grand Ole Opry, virtustu hljóm-
leikahöll Nashvilleborgar. Andstætt
hinum litríku kántrímönnum mætti
Cash á sviðið, íklæddur svörtum
jakkafötum, sem síðan varð einkenn-
isklæðnaður söngvarans, sem fékk
fljótlega viðurnefnið fræga, The
Man in Black.
1958 kom stæsti smellurinn til
þessa, Ballad of a Teenage Queen,
sem var í 10 vikur í efsta sætinu.
Gospeltónlistin stóð Cash jafnan
nærri, en var í litlum metum hjá Sun
og Phillips. Cash sneri sér til Col-
umbia 1958 og var hjá fyrirtækinu
lungann af starfsferlinum. Cash
ruddi frá sér topplögum en ánetjað-
ist um þetta leyti amfetamíni sem
hann notaði óspart til að sligast ekki
undan ofboðslegu vinnuálagi; hann
var á sviðinu 300 kvöld á ári á þessu
tímabili. Neyslan jókst hrikalega ár-
ið 1961, tveimur árum síðar var hann
sigldur í algjört strand, norður í
New York. Fjölskyldan flúin á braut
og hann átti í útistöðum við lögin.
Cash og Carter
Nú var komið til kasta June Cart-
er, hún var komin af „kántríaðlin-
um“, var sjálf góð söngkona og laga-
smiður. Cash hljóðritaði eitt þeirra,
Ring of Fire og það var í sjö vikur í
efsta sætinu. En Adam var ekki
lengi í Paradís, Cash sökk aftur nið-
ur á botninn. Konan skildi við hann
og Cash hröklaðist til Nashville.
Sjálfseyðingarhvötin tók öll völd,
Cash var seinþreyttur við að brjóta
allar brýr að baki sér. Þá kom June
til hjálpar og ásamt vinum þeirra
náði hún Cash úr greipum eiturlyfja-
djöfulsins og hin heittrúaða June
frelsaði að lokum Svartklædda
manninn. Þau giftust 1968 og ferill
söngvarans tók aftur fjörkipp og
naut fyrri virðingar sem stóð óslitið
til dauðadags, 35 árum síðar.
Árið 1968 var breska poppbylgjan,
með Bítlana í fararbroddi, búin að
leggja undir sig dægurtónlistar-
heiminn, þá kom Sá svartklæddi með
„fangelsisalbúmin“ góðu; At Folsom
Prison (’68) og Johnny Cash at San
Quentin (’69), og gerði allt vitlaust.
Hann var orðin poppstjarna sem átti
eftir að láta mikið að sér kveða en
Bítlarnir lögðu upp laupana.
Næstu árin lék Cash í kvikmynd-
um og söng með Bob Dylan og fleira
góðu fólki, þó einkum konu sinni og
saman ferðuðust þau um Bandaríkin
til að berjast fyrir málstað frum-
byggja landsins. Cash átti af og til
smelli sem fóru á og upp undir topp-
inn.
Á níunda áratugnum fór að halla
undan fæti hvað vinsældirnar snerti,
Cash brást við með því að stofna The
Highwaymen ásamt þremur öðrum
goðsögnum úr kántríheiminum; Kris
Johnny Cash (1932–2003) var einn fremsti alþýðusöngvari síðustu aldar, goðsögn með
kraftmikinn og persónulegan stíl. Það fór aldrei á milli mála hver var á ferð þegar Cash
brýndi raustina. Um hann var gerð myndin Walk the Line, sem verður frumsýnd hér-
lendis um næstu helgi. Hún sópaði til sín helstu Golden Globe-verðlaununum á dögunum
og kemur örugglega við sögu þegar Óskarsverðlaunatilnefningarnar verða kynntar á
morgun. Sæbjörn Valdimarsson fjallar um kvikmyndina og litskrúðugt líf söngvarans,
sem auðkenndist af miklum sveiflum, hæðum og lægðum.
Söngvari í svörtum fötum
June Carter og Johnny Cash.