Morgunblaðið - 09.02.2006, Blaðsíða 40

40 FIMMTUDAGUR 9. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Jón SigurðurPétursson fædd-
ist á Oddsstöðum á
Melrakkasléttu 20.
október 1919. Hann
lést á heimili sínu
mánudaginn 30.
janúar síðastliðinn.
Foreldrar hans
voru Þorbjörg Jóns-
dóttir og Pétur Sig-
geirsson.
Eiginkona Jóns
er Herdís Sigur-
jónsdóttir, f. á
Norðfirði 6. mars
1925. Börn þeirra eru: 1) Magni
Sigurjón Jónsson, f. 1947, maki
Kristín Björnsdóttir, börn Hulda
Brá, Andri Snær og Jón Pétur. 2)
Þorbjörg Jónsdóttir, f. 1948, maki
Jóhannes Kristinsson, börn Aldís
Guðrún, Anna María, Eva Dís og
Elísabet. 3) Borghildur Anna
Jónsdóttir, f. 1951, börn Herdís
Dögg og Auðna Hödd. 4) Pétur
Jónsson, f. 1953, maki Sigrún
Ólafsdóttir, börn Elfa Hlín, Ólaf-
ur Örn, Eyrún Björk og Katla
Rut. 5) Helga Björk Jónsdóttir, f.
1955, maki Daníel Bergur Gísla-
son, börn Ágúst Brynjar, Birgir
Már og Oddný Björk. 6) Áki Ár-
mann Jónsson, f. 1967, maki Alda
Þrastardóttir, börn Hrannar Páll,
Þröstur Elvar og Hildur Ása.
Barnabarnabörn Jóns eru tólf.
Jón lauk námi frá Alþýðuskól-
anum að Laugum 1937, vélvirkj-
anámi frá Iðnskólanum í Reykja-
vík 1942, meira mótorvélstjóra-
prófi 1943. Var vélstjóri hjá SR á
Raufarhöfn, á síldveiðiskipum og
var í siglingum til
Evrópu á stríðsár-
unum. Var vélstjóri
á varðskipunum og
björgunarskipinu
Sæbjörgu til 1957,
hjá Landssíma Ís-
lands 1957–1969 og
hjá Vatnsveitu
Reykjavíkur 1969–
1990. Hann var for-
maður Félags járn-
smíðanema og síðar
einn af forvígis-
mönnum Mótorvél-
stjórafélags Íslands
og Vélstjórafélags Íslands og
vann að sameiningu þeirra. Sat í
stjórn beggja þessara félaga og í
stjórn Farmanna- og fiskimanna-
sambands Íslands. Hann var próf-
dómari við Vélskólann um árabil
og sat í stjórnskipaðri nefnd til að
endurskoða menntun og atvinnu-
réttindi vélstjóra, vann að stofnun
lífeyrissjóðsins Hlífar og var einn
af hvatamönnum og stofnendum
Sparisjóðs vélstjóra. Um tíma for-
maður Þingeyingafélagsins í
Reykjavík. Átti sæti í stjórnum
íþróttafélaga, Sjómannadagsráði,
miðstjórn Framsóknarflokksins
og var í fyrstu miðnefnd Samtaka
hernámsandstæðinga. Hann vann
mikið í þágu AA-samtakanna,
standsetti húsnæði og sinnti skrif-
stofustörfum, sá um tíma um
meðferðarheimilið Víðines og
vann að fangahjálp á vegum
Verndar.
Jón verður jarðsunginn frá
Grafarvogskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 15.
Það er sumar og við sitjum saman
á pallinum við Afa-Borg á Oddsstöð-
um, nyrst á Melrakkasléttu. Sólin
skín, móarnir iða af fugli og mel-
rakkinn liggur í leyni. Fjölskyldu-
faðirinn stendur allt í einu upp og
segir að best sé að drífa sig inn því
fljótlega taki að rigna. Eitthvað virð-
ist það ótrúlegt á þessari stundu og
þegar hann er inntur eftir á hverju
hann byggi veðurspána segir hann
einfaldlega: „Fiskiflugan er hætt að
suða og það er komið annað hljóð í
hrossagaukinn.“ Gamli maðurinn er
á heimavelli en afkomendurnir fávís-
ir ferðamenn í landi forfeðranna.
Beinir afkomendur fyrsta land-
námsmannsins á þessum stað voru
núna ljósárum frá vitneskjunni sem
þarna birtist. Rigningin lét ekki á
sér standa.
Mörgum árum síðar á ferð um
verndarsvæði indíána í Norður-Am-
eríku verður á veginum menning
sem endurspeglar margt það sem
Jón Sigurður Pétursson reyndi að
koma afkomendum sínum í skilning
um á nyrstu mörkum byggðar á Ís-
landi. Djúpur skilningur og virðing
fyrir náttúrunni og einstaklingnum,
sterk tilfinning fyrir hringrás lífsins.
Tískustefnur eiga þar engan hljóm-
grunn.
Hann var fæddur á þessum stað,
sleit þar barnsskónum og Sléttan
átti alla tíð hug hans allan. Þangað
hélt hann á vorin með sína nánustu í
farteskinu, þangað sem enginn var
óþarfur, hversu smár sem hann þótti
á öðrum vígstöðvum. Fjölskyldan
byggði bústað, lagði vegi, styrkti
brýr, málaði trillurnar Elsku Rut og
Kristínu mína, snyrti Gulldropann
og dáðist að rannsóknarskipinu, sem
var bátur með glerbotni sem hann
smíðaði svo hægt væri að fylgjast
með lífinu í lónum og vötnum. Þarna
mátti veiða, en einungis sér til mat-
ar. Allt sem lífsandann dró átti að
vernda, maðurinn skyldi síst af öllu
taka minkinn sér til fyrirmyndar.
Jafnvel hunangsfluga skyldi borin
út fremur en drepin, skipti engu þótt
hún þakkaði lífgjöfina með stungu.
Skelfingu lostinni rottu var hjálpað
út þar sem hún hafði lokast inni á
salerni, talað við hana af samúð til
þess að draga úr óttaviðbrögðum
hins óboðna gests.
Okkur systkinunum var hann létt-
ur og skemmtilegur faðir, ótrúlega
uppátækjasamur. Hann byggði bú,
setti upp rólur og sandkassa, gekk á
höndum um alla lóð. Fyllti heimilið
af bókum, söng, las og lék við okkur.
Á aðfangadag var venjan að baða
barnahópinn og setja í náttföt um
hádegið, hann tók við okkur úr
baðinu og klippti neglur á tám og
fingrum. Við eyddum lunganum úr
deginum í rúminu, þau eldri lásu
bækur og þau yngri lituðu og
klipptu. Um kvöldið var hann svo
skemmtilegasti Kertasníkir í heimi
sem kom ofan af háaloftinu í fullum
skrúða með skegg. Hann var mjúki
maðurinn áður en hugmyndin um
þann mann var fundin upp, það
þurfti aldrei að óttast refsingu eða
fordæmingu. Heimilisfaðir sem
skildi breyskleika mannanna, tók
því víxlsporum barna sinna eins og
sjálfsögðum hlut.
Foreldrar okkar áttu samleið um
sex áratuga skeið. Þau voru ólík.
Hann ljós, léttur, rómantískur og
dreyminn. Hún dökk, blóðheit,
kjarkmikil og stolt. Bæði viðkvæm,
heiðarleg og réttsýn, höfðu djúpa
samúð með þeim sem minna máttu
sín. En hann kom henni líka sífellt á
óvart með óvæntum uppákomum,
hugdettum, botnlausri kímnigáfu og
gullhömrum. Tók sér leigubíl í
Reykjavík, kom akandi austur á firði
til að fá hana til að giftast sér. Lét
Mikkelsen smíða giftingarhringa
fyrir þau á áttatíu og sex ára afmæl-
isdeginum sínum. Hún sveiaði og hló
að dillunum í honum til síðasta dags.
Hann greip hana frá pottunum í eld-
húsinu og saman svifu þau dansandi
og syngjandi inn húsið með blik í
auga og bros á vör undir dynjandi
tónlist úr útvarpinu.
Svo þurfti líka að bjarga heimin-
um. Á tímabili hélt móðir okkar því
fram að ekki væri til það félag í
Reykjavík sem hann teldi ekki í sín-
um verkahring að halda á floti. Á því
æviskeiði fór meiri tími í launalausa
vinnu samfélaginu til hagsbóta en
daglaunavinnuna sem hélt heimilinu
gangandi. Leiftrandi ræða fyrir
fyrsta maí niðri í bæ var vitsmuna-
lega núllstillt með yngri börnin sem
áheyrendur, það sem við gátum ekki
auðveldlega endursagt þegar frum-
flutningur fór fram inni í stofu var
miskunnarlaust umorðað og fært í
betri búning. Allir áttu að geta skilið
það sem um var rætt. Okkur af-
kvæmum hans var innrætt að eng-
inn ætti að fylgja skoðunum feðra
sinna umhugsunarlaust, hvort sem
um var að ræða stjórnmál eða trúar-
skoðanir heldur fylgja eigin sann-
færingu og ekki hræðast að fara
ótroðnar slóðir í leitinni að sannleik-
anum. Hann var harður andstæðing-
ur vopnaðra átaka í heiminum og
alltaf tilbúinn að leggja þeim lið sem
stóðu höllum fæti meðal mannanna.
Þar stóðu foreldrar okkar saman
sem einn maður. Þau vissu bæði af
eigin reynslu að lífið er ekki alltaf
eintómur dans á rósum. Aldrei var
svo þröngt í litla húsinu að ekki
mætti bæta þar einum við.
Það voru dimmir dagar í lok jan-
úar þegar faðir okkar lá banaleguna
heima í Teigagerði. Regnvotar rúð-
urnar eins og tárvott andlit, ýlfur
vindsins sem harmakvein. Það lægði
þegar leið á nóttina. Undir morgun
tók hann síðustu andartökin og
kvaddi hljóðlega, eins og til þess að
varast að vekja ekki ástina sína sem
lá honum við hlið. Konuna sem hann
þreyttist aldrei á að segja öllum sem
heyra vildu og hinum líka að væri
fegursta kona í heimi. Ástarsam-
band þeirra var einstakt, reyndist
aflið sem fleytti þeim gegnum þykkt
og þunnt og minningin um það
hjálpar okkur öllum að sættast við
örlögin.
Dagurinn reis heiðskír, bjartur og
fagur eins og hann var sjálfur. Litla
rauða húsið fylltist af sorg og sökn-
uðu, húsið sem hann byggði eigin
hendi meira en hálfri öld áður. Börn-
in, tengdabörnin, barnabörnin og
barnabarnabörnin streymdu inn.
Húskveðja haldin að gömlum ís-
lenskum sveitasið. Genginn var
maður sem skildi eftir sig mikinn
mannauð og markaði djúp spor í
huga þeirra sem urðu honum sam-
ferða á lífsleiðinni.
Starfsfólki Karitas og þeim fjöl-
mörgu sem lögðu foreldrum okkar
lið síðustu vikur og mánuði færum
við hjartans þakkir.
Magni Sigurjón, Þorbjörg,
Borghildur Anna, Pétur,
Helga Björk og Áki Ármann.
Elskulegur tengdafaðir minn er
látinn. Þótt vitað væri í hvað stefndi
var mjög sárt þegar kallið kom og
minningin ein varð eftir.
Jón gamli, eins og hann kallaði
sjálfan sig svo oft eða afi í Afaborg
eins og hann var oftast kallaður á
mínu heimili, var einstakur maður.
Jón var umfram allt Sléttunnar
maður og mikill náttúruunnandi,
hann var vitur, víðlesinn og með
djúpa lífssýn, hreinskilinn, hógvær
og hjartahlýr með innilega og góða
nærveru. Jón var einnig fjallmynd-
arlegur, virðulegur og mikill söng-
og gleðimaður, alltaf tilbúinn að
bjóða Dísu sinni upp í dans, og hvað
var enda fallegra en að sjá þau tvö
svífandi um í sæluvímu hvort heldur
sem var á eldhúsgólfinu í Teigó eða í
Afaborg á Sléttu. Hann var sterkur
og mikill persónuleiki – sterkur í
vilja og verki alveg fram á síðasta
dag. Afi Jón var reffilegur kall en
samt alltaf eitthvað svo krúttlegur
með axlaböndin sín og bylgjurnar í
hárinu. Langflottastur var hann þó í
Afaborginni sinni í gúmmítúttunum,
Álafossúlpunni og með derhúfuna,
sannkallað barn náttúrunnar.
Nú er sléttuunginn okkar floginn.
Floginn inn í draumalandið sitt sem
leiðir hann til „landsins fjalla heiða
þar sem angar blómabreiða við blíð-
an fuglasöng“.
Elsku Jón minn, ég veit að
Draumalandið þitt hefur tekið vel á
móti þér og að nú líður þér vel. Hvíl í
friði, elsku vinur, og takk fyrir allar
góðu stundirnar og alla þá hlýju sem
þú sýndir mér og mínum.
Þín tengdadóttir,
Alda Þrastardóttir.
Er ég leit inn í svefnherbergið í
Teigagerðinu árla morguns þann 30.
janúar mætti mér falleg sjón. Jón
tengdafaðir minn nýskilinn við og
Dísa sofandi við hlið hans. Ekki er
hægt að hugsa sér fallegra andlát en
að sofna út af í rúminu sínu með eig-
inkonu sína sér við hlið? Ég kynntist
Jóni fyrir u.þ.b. 35 árum er ég og
Pétur sonur hans fórum að draga
okkur saman. Fljótlega fór ég að
venja komur mínar í Teigagerði 1
þar sem ég fann frá fyrstu stundu að
ég var velkomin. Á þessum árum var
heimilið barnmargt og oft handa-
gangur í öskjunni, en alltaf var pláss
fyrir gesti og gangandi. Í byrjun vin-
skapar okkar Jóns var ég oft æði
vandræðaleg, því við hittumst iðu-
lega í eldhúsinu árla morguns. Jón
nýkominn á fætur en ég að skjótast
heim til mín. Aldrei fann ég þó fyrir
því að honum þætti það athugavert
að hitta mig á þessum tíma sólar-
hrings. Við gátum rétt eins verið að
spjalla saman í boði eða úti á götu.
Fljótlega áttaði ég mig á því að eitt
af einkennum hans var fordómaleysi
gagnvart öðrum og að hann leyfði
fólki að vera það sjálft og njóta sín.
Hann var fyrsti maðurinn sem ég
hitti sem hallmælti aldrei öðrum.
Það var því ekki erfitt að bera virð-
ingu fyrir honum. Á sínum tíma
fannst mér þetta nánast sem vitrun
og hef reynt að hafa þessi lífsviðhorf
hans að leiðarljósi síðan. Jón myndi
ekki vilja að skrifuð væri um hann
einhver lofræða. Hann sóttist ekki
eftir vegtyllum eða skjalli. Safnaði
ekki að sér veraldlegum auði eða
hlutum. Nema þegar kom að ein-
hverju fallegu handa Dísu sinni. Þá
var ekki sparað því ekkert var of
gott fyrir hana. Reyndar var hann
veikur fyrir verkfærum og vélum.
Notagildið lá ekki alltaf ljóst fyrir,
það gat hugsanlega verið þörf fyrir
einmitt þetta áhald í framtíðinni.
Öllu var vel við haldið og skipulega
uppraðað. Þetta voru gullin hans og
var honum því meinilla við ef ein-
hverjir fóru óboðnir í bílskúrinn. Jón
var mjög verklaginn og útsjónar-
samur. Fór sínar eigin leiðir, stund-
um sérvitur. Á tímabili notaði hann
ýmiss konar límbönd og teygjur til
viðgerða og var því lengi vel kall-
aður Johnny Tape innan fjölskyld-
unnar.
Það er ekki hægt að minnast hans
án þess að tala um glæsi- og snyrti-
mennið Jón. Það var sama hvað
hann tók sér fyrir hendur, hvort sem
það var að mála Elsku Rut eða vitja
um silung, alltaf var hann hreinn og
strokinn. Hann hélt því fram að
hann væri „sjálfhreinsandi“ og bað-
ferðir til óþurftar. Öll eigum við
skemmtilegar minningar um tilfær-
ingarnar þegar Jón fór í bað í Afa-
borg. Fram á síðasta dag var hann
vel greiddur og snyrtur.
Það eru 34 ár síðan ég kom fyrst á
Sléttuna. Þá tókum við Pétur það að
okkur að keyra verðandi Óðalsjeppa
norður í Oddstaði. Komum í niða-
myrkri og norðangarra. Sléttan tók
kuldalega á móti okkur, en þrátt fyr-
ir það hef ég farið þangað á hverju
ári síðan. Fyrst í Oddstaði og seinna
í Afa-Borg. Samveran við Jón og
Dísu ásamt ættingjum og vinum hef-
ur verið fastur og ómissandi hluti af
tilveru minni allan þennan tíma. Jón
var mikið náttúrubarn. Hann kenndi
mér og mínum börnum að bera virð-
ingu fyrir henni. Að hlusta, horfa,
skynja og vera hljóður í návist henn-
ar. Fuglarnir áttu heima á Sléttunni,
en mannfólkið gestir þeirra. T.d.
urðum við að ganga varlega um
Borgina þegar þrösturinn var þar
með unga, ekki hlaupa á pallinum
þegar rjúpan var með hreiður undir
bústaðnum, loka útihurðinni varlega
vegna máríuerlunnar sem átti heima
í skyggninu og alls ekki mátti fara
um kríuvarpið þegar kalt var í veðri.
Í mörg ár skrifaði Jón dagbók um
merkilega viðburði sem tengdust
Afa-borg. Hvort sem um var að
ræða aflatölur, skotveiði, heimsókn-
ir, vegagerð eða viðgerðir. Hins veg-
ar voru „kvennastörfin“ ekki færð til
bókar þrátt fyrir ítrekaðar óskir
okkar kvennanna.
Ég vil að lokum þakka Jóni fyrir
samfylgdina, stuðninginn og vænt-
umþykjuna sem hann sýndi mér alla
tíð og hvað hann var börnunum mín-
um góð og jákvæð fyrirmynd.
Sigrún Ólafsdóttir.
Afi Jón, eða afi í Teigó, eins og
hann var oft kallaður, fæddist á
Oddsstöðum á Melrakkasléttu árið
1919. Hann settist að í Reykjavík á
fullorðinsárum með Herdísi ömmu
minni og þau byggðu sér fallegt lítið
hús í Teigagerði þar sem ég síðar
bjó þegar ég var lítil. Afi brá sér í
mörg gervi um ævina, öll jafn áhuga-
verð. Á jólunum klæddi hann sig í
jólasveinabúninginn uppi á lofti og
kom niður stigann með gjafirnar,
okkur öllum til mikillar skemmtun-
ar. Á sumrin var hann Oddur land-
námsmaður, ævintýrabarnið á slétt-
unni þar sem náttúran ræður
ríkjum. Þess á milli sagði hann okk-
ur frumsamda brandara sem voru
hver öðrum skemmtilegri. Gleggsta
dæmið um það var þegar ég sótti
hann og ömmu ekki alls fyrir löngu
og sjö ára dóttir mín kom hlaupandi
inn í eldhús með vinkonur sínar og
sagði: Þetta er afi minn sem er svo
rosalega fyndinn, og sagði því næst:
„Afi, segðu eitthvað,“ meðan vinkon-
urnar stóðu gapandi hjá og biðu and-
aktugar eftir að afi „segði eitthvað“.
En hann var líka góður ráðgjafi og
gat hlustað af alvöru ef svo bar við.
Þau voru ófá skiptin sem ég leitaði
til hans þegar eitthvað bjátaði á, og
hann brást mér aldrei. Mér þótti svo
innilega vænt um hann að það kom
einhvern veginn ekki annað til
greina en að skíra fyrsta barnið mitt
í höfuðið á honum og það var ekki lít-
il gleðin hjá mér að geta gefið hon-
um alnafna eftir alla þá ást sem hann
hafði sýnt mér um ævina. Afi Jón
var mjög barnelskur maður og eftir
að við barnabörnin fæddumst hélt
hann alltaf upp á afmælið sitt inni í
stofu með okkur. Amma sá ævinlega
um eldamennsku á heimilinu en á af-
mælinu bannaði afi henni að baka.
Hann sá um allan undirbúning sjálf-
ur og neitaði gjöfum fyrir sjálfan sig
en keypti alltaf litla pakka handa
hverju og einu okkar og setti hjá
diskinum. Fullorðnum var meinaður
aðgangur í afmælið og við trúðum
svo heitt á þeirri stundu að við vær-
um afskaplegar litlar, en mikilvægar
persónur. En mikilvægasta mann-
eskjan í hans lífi, án efa, var þó
amma Dísa. Þau voru alltaf óaðskilj-
anleg og minntu mig á tvær himin-
sólir þegar þau sungu og dönsuðu
um eldhúsgólfið. Mér er einna minn-
isstæðast lagið Dalakofinn sem hann
söng oft og hækkaði alltaf tóninn
stríðnislega þegar hann söng „er
sælt að vera fátækur, elsku Dísa
mín“. Hann var með einstaklega
góða söngrödd og kenndi mér að
meta það tjáningarform. Það lag
sem minnir mig þó helst á þau er
lagið Dagný. Mér verður alltaf hugs-
að til þeirra þegur þau hittust fyrst á
Melrakkasléttu, amma þá 16 ára í
sveit á Leirhöfn og sá þennan gull-
fallega unga mann. Því finnst mér
sem ég verði að ljúka þessari kveðju
með erindi úr laginu Dagný.
Er sumarið kom yfir sæinn
og sólskinið ljómaði um bæinn
og vafði sér heiminn að hjarta,
ég hitti þig, ástin mín bjarta.
(Tómas Guðmundsson.)
Ég kveð yndislegan afa minn og
mun varðveita minningu hans um
ókomna tíð.
Herdís Dögg.
„Þá ertu komin hálfa leið,“ sagði
hann þegar ég reifaði hugmyndir
mínar um að festa kaup á landskika.
„Til að vera alvöru manneskja þarf
hver maður að eiga hús, land, bát og
byssu“. Gamli höfðinginn af slétt-
unni hafði sín eigin gildi.
Jón Sigurður Pétursson, afi minn,
fæddist á Oddsstöðum á Melrakka-
sléttu á haustdögum 1919. Þangað
leitaði hugurinn alltaf og þar þekkti
hann hverja þúfu. Þar var landið
hans, bátarnir og lónin og þangað
hélt hann þegar snjóa leysti. Sextíu
ár í höfuðborginni dugðu honum
ekki til að flytja í bæinn.
Húsið hans var samt í Reykjavík,
hjá konunni sem hann elskaði svo
heitt að hann átti þá ósk heitasta að
giftast henni aftur og aftur. Húsið
reisti hann sjálfur og tók grunninn
að því með handaflinu einu, en skófl-
an sem hann notaði til verksins er
enn í notkun.
Í litla rauða húsinu ólu þau upp
sex börn. Sem eignuðust börn. Svo
eignuðust sum þeirra barna sín eigin
börn og alltaf tók litla rauða húsið
við. Þaðan vildi húsbóndinn aldrei
fara meðan hann lifði. Og það gerði
hann heldur ekki.
Tveimur vikum áður en hann dó
þurfti húsfreyjan að bregða sér af
bæ. Þegar hann frétti að hún hefði
JÓN SIGURÐUR
PÉTURSSON