Morgunblaðið - 03.03.2006, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. MARS 2006 33
Á síðustu árum hefur nokkuð boriðá því að skuldir sem tengjastvafasömum viðskiptum hafa ver-ið innheimtar með óhefð-
bundnum aðferðum. Ofbeldismenn hafa
verið fengnir til slíkra verka og þeir gengið í
skrokk á skuldurum, ógnað
þeim hrottalega og hótað þeim
sjálfum og/eða skylduliði
þeirra hinu versta. Óhugn-
anleg aðferð slíkra manna er
að hóta skuldaranum því að
hans nánustu verði fyrir ein-
hvers konar velferðarmissi ef
krafan greiðist ekki umyrða-
laust. Allir eru sammála um
að bregðast verði hart við
slíku, en enginn veit hve mikil
brögð eru að slíku háttalagi,
því að ástæða er til að ætla að
mjög mörg slík tilvik séu aldr-
ei kærð.
En það eru fleiri sem ógna
fólki með velferðarmissi ef
kröfur greiðast ekki. Á hverju
ári er nokkur fjöldi manna
dæmdur til mjög hárra sekt-
argreiðslna vegna þess að
svokallaðir vörslufjárskattar
hafa ekki verið greiddir á
réttum tíma. Ef hlutafélag
lendir þeirri stöðu að geta
ekki af einhverjum ástæðum
greitt slíkan skatt á réttum
gjalddaga er viðkomandi
stjórnandi þess orðinn uppvís
að refsiverðri háttsemi – bara
sú staðreynd að skatturinn
greiðist ekki á gjalddaga þýð-
ir að háttsemin er refsiverð.
Fjölmörg dæmi eru um að
fyrirtæki geti ekki greitt slík-
an skatt vegna þess að viðskiptamenn
þeirra standa ekki í skilum. Enginn grein-
armunur er gerður á því hvort vanskil á
skattinum stafa af því að kröfur tapast eða
þau stafa af því að stjórnendur viðkomandi
fyrirtækis dragi sér féð. Og hér koma hand-
rukkarar ríkisins til skjalanna.
Fyrirsvarsmenn fyrirtækis sem er í van-
skilum með vörslufjárskattinn eru kallaðir
til formlegrar skýrslugjafar hjá skattrann-
sóknarstjóra ríkisins. Sú skýrslutaka er af-
ar sérstök. Þar eru þeir spurðir eftir fyr-
irfram hönnuðu spurningarferli hvers
vegna þeir hafi ekki borgað skattinn. Hvort
sem menn svara því til að það hafi verið
vegna fjárskorts eða einhverra annarra
ástæðna fylgir sú spurning hver hafi tekið
ákvörðun um að skila ekki peningunum til
innheimtu ríkissjóðs, hvort sem þeir pen-
ingar komu nokkurn tíma inn í kassann eða
ekki. Síðan er farið yfir það hver staðan sé
hjá innheimtumanni og hvað þurfi að gera
til að komast hjá frekari eftirmálum. Til
þess er bara ein leið – að viðkomandi stjórn-
endur borgi skattinn sjálfir þó svo að þeir
séu ekki skuldarar sjálfir.
Og af hverju skyldu þeir nú eiga að borga
skattinn, ef þeir hafa ekki sjálfir notað pen-
ingana? Jú, það er af því að annars fá þeir
a.m.k. tvöfalda skattskuldina í sekt og ein-
hverra mánaða fangelsi sem vararefsingu,
auk alls sakarkostnaðar og að fá allt klabbið
fært inn á sakavottorðið sitt.
Forsagan
Það er gömul saga og ný, að þeir sem
setja saman lagafrumvörp um tekjuöflun
ríkisins hafa mjög ríka tilhneigingu til að
hafa innheimtuúrræði ríkisins eins öflug og
frekast er unnt. Fyrr á öldum voru skatt-
kröfurnar kallaðar „konungskröfur“ og
gengu fyrir öllum öðrum kröfum. Þannig
var það líka hér á landi fram eftir 20. öld-
inni, að skattkröfur ríkisins voru forgangs-
kröfur og þess vegna oft lítið eftir handa
hinum ef skuldarinn varð ógjaldfær. Það
var ekki fyrr en með lögum nr. 32/1974 að
forgangsréttur skattkrafna ríkisins var af-
numinn, en í greinargerð með frumvarpi til
þeirra laga var sérstaklega áréttað að ekki
þætti við hæfi að ríkið stæði þannig framar
öðrum kröfuhöfum.
Þegar lög um virðisaukaskatt nr. 50/1988
voru sett var þetta viðhorf til skattkrafna
ríkisins eitthvað farið að dofna, því að þar
voru sett ákvæði um að kröfur vegna van-
greidds virðisaukaskatts skyldu ganga
framar öllum öðrum kröfum á hendur við-
komandi skuldara og gilti þá einu hvort
eignir hefðu verið veðsettar. Enginn tók eft-
ir þessu á Alþingi þegar lögin voru sett, en
stjórnendur ýmissa bankastofnana rumsk-
uðu þegar á þetta var bent á opinberum
vettvangi eftir að lögin höfðu verið sett.
Þessi staða þýddi það að þeir voru ekki
tryggir með lánin sín þó að þau væru tryggð
með 1. veðrétti í ágætlega verðmætum fast-
eignum – enginn gat vitað hvað hægt væri
að safna upp mikilli skuld í virðisauka-
skattskerfinu. Núverandi forseti Alþingis
flutti frumvarp til laga um breytingu á þess-
um óskapnaði, og það var lögfest áður en
virðisaukaskattslögin komu til fram-
kvæmda.
En varðhundar ríkisins brugðu þá á ann-
að ráð og hafa knúið fram ótrú-
lega hörð og ósanngjörn við-
urlagaákvæði inn í lögin um
virðisaukaskatt, sem í mörgum
tilvikum hafa leitt til þess að
menn hafa verið dæmdir til
hærri sektargreiðslna en þeir
eiga nokkurn tíma möguleika á
að greiða, án þess þó að því sé
svo mikið sem haldið fram að
þeir hafi sjálfir haft nokkurn
hag af því sem þeir eru sak-
felldir fyrir eða haft ásetning
til að hlunnfara nokkurn mann.
Lagabreyting í desember
Í desember sl. var gerð
nokkur lagfæring á refsi-
ákvæðum laganna um virð-
isaukaskatt. Einar K. Guð-
finnsson sjávarútvegsráðherra
hafði á nokkrum þingum verið
fyrsti flutningsmaður laga-
frumvarpa sem miðuðu að úr-
bótum á þessum reglum en þau
ekki fengist afgreidd. Þing-
mannafrumvarp sem Sigurður
Kári Kristjánsson alþing-
ismaður var fyrsti flutnings-
maður að fékkst loks afgreitt í
desembermánuði, en þá hafði
því reyndar verið breytt tals-
vert í meðförum þingsins.
Lagabreytingin er vissulega
mikils virði, en gengur þó
hvergi nærri nógu langt. Þar
var slakað á lágmarksrefsingunni þannig að
ekki er lengur skilyrðislaust skylt að sekta
viðkomandi um tvöfalda skattupphæðina að
lágmarki eins og áður var, en sú tilslökun er
þó bundin teygjanlegum skilyrðum sem
dómstólar eiga eftir að móta í framkvæmd.
Æskilegt væri að það kæmi fyrir almenn-
ingssjónir hvernig sumir embættismenn
hins opinbera upplifðu þessar breyting-
artillögur og reyndu með kjafti og klóm að
berjast gegn því að þær yrðu að lögum. Í
þessu greinarkorni eru auðvitað engin tök á
að rekja þá sögu til neinnar hlítar, ég læt
hér nægja að vitna til skriflegrar umsagnar
skattrannsóknarstjóra ríkisins sem lagðist
eindregið gegn lagabreytingunni. Hann
lauk bréfi sínu með þessum orðum:
„Með vísan til þess sem fyrr er rakið
verður að telja frumvarpið, eins og það ligg-
ur nú fyrir, stórvarasamt og líklegt til að
draga úr skilvirkni innheimtu á virð-
isaukaskatti og ríkissjóðs (sic). Þá yrði með
því einnig horfinn sá hvati sem nú er fyrir
hendi að firra ríkissjóð tjóni með upp-
greiðslum vanskila eftir að málarekstur
hefst en það er sífellt algengara að svo ger-
ist … Skattrannsóknarstjóri ríkisins varar
alvarlega við samþykkt frumvarpsins
óbreyttu.“
Lokaorð
Hér að framan hef ég að mestu ein-
skorðað mig við umfjöllun um virð-
isaukaskatt, en hið sama á við um reglur
varðandi innheimtu á staðgreiðslu op-
inberra gjalda. Ég tel rétt að hér komi fram
að ég er um þessar mundir verjandi manns
sem ákærður hefur verið fyrir brot á þeim
reglum sem hér eru gerðar að umtalsefni.
Ég vona að enginn skilji orð mín svo að ég
vilji koma þeim mönnum undan hæfilegum
viðurlögum sem draga sér virðisaukaskatt
eða aðra fjármuni í eigin þágu og stunda það
sem stundum er kallað kennitöluflakk eða
annað slíkt. Ég er eindregið fylgjandi því að
hart sé tekið á slíku. Það er hins vegar með
öllu óþolandi að horfa upp á það að rík-
issjóður féfletti menn með þeim hætti sem
virðisaukaskattslögin kveða á um í tilvikum
þar sem fjárhagsvandi kemur í veg fyrir að
menn geti staðið í skilum – vandi sem ekki
varð við ráðið og engum er hægt að kenna
um. Þær reglur sem hér gilda eru, þrátt fyr-
ir þá breytingu sem á þeim var gerð í des-
ember síðastliðnum, ekki betri en reglur
fyrri alda um skuldafangelsi – sumpart eru
þessar reglur verri, því að þær leiða til þess
menn eru barðir áfram til að borga skuldir
sem þeir skulda ekki sjálfir.
Ég sé lítinn mun á því hvort velferð-
armissi sé hótað vegna fíkniefnaskuldar eða
vegna þess að lögaðili hefur ekki getað stað-
ið skil á virðisaukaskatti.
Handrukkarar ríkisins
Eftir Ragnar Halldór Hall
Ragnar Halldór Hall
’Enginn grein-armunur er
gerður á því
hvort vanskil á
skattinum stafa
af því að kröfur
tapast eða þau
stafa af því að
stjórnendur við-
komandi fyr-
irtækis dragi sér
féð.‘
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
gjaldflokk fjöl-
jótt staðreyna hve
örn veggjöld Hval-
ef hún brygði sér af
grannríkin og notaði
irki þar sem inn-
tugjöld. Í Noregi
nheimt veggjöld á 47
g, gjaldskyldar leiðir
ir). Ellen þyrfti alls
samkvæmt gjald-
bílar) fyrir pallbílinn
fnvirði 4.700 króna
Hæsta veggjald fyr-
Noregi (undir 3,5
vegar jafnvirði tæp-
Og færi hún yfir
í Danmörku væri
linn jafnvirði 6.300
0 króna ef hún æki
kyldubíl!
yndar ekki einu
yrir landsteinana til
ð Spölur er ekki ey-
málum pallbíla.
mis með Herjólfi til
ð fyrir bílinn hennar
mkvæmt upplýs-
ferjunnar, en fyrir
f að greiða 1.800
rja ferð. Stærð-
armörkin í Herjólfi eru reyndar 5
metrar en bíll Ellenar væri skráður
um borð á metragjaldi sem kennt er
við rútur í gjaldskrá skipsins.
Gjaldskrá Hvalfjarðarganga er að
innri uppbyggingu lík því sem gerist
og gengur erlendis. Munurinn er
helst sá að gjaldheimtan er sann-
arlega hófsamari og einfaldari en í
mörgum sambærilegum göngum.
Þannig er ekki miðað við þyngd eða
hæð ökutækja hjá Speli og ekki er
innheimt sérstaklega vegna vagna
(fellihýsa, hjólhýsa, tjaldvagna og
hestakerra) sem eru innan við 750 kg
að þyngd. Algengt er hins vegar að
innheimta sérstaklega fyrir slíka
vagna erlendis.
Ellen spyr reyndar hvort tengitæki
séu viktuð sérstaklega í gjaldhliðinu.
Svar: Nei, þess gerist ekki þörf því
vagnar (kerrur) eru skráning-
arskyldir við 750 kg markið og þar
með fer ekki milli mála hvað er
gjaldskylt og hvað ekki. Tjaldvagnar
og hjólhýsi eru hins vegar skráð.
Þessi tengitæki eru yfirleitt innan
750 kg markanna en ef vafi leikur
þar á er auðvelt að afla upplýsinga á
staðnum úr ökutækjaskrá.
Auðvitað er það síður en svo sjálf-
sagt mál að láta vagna fylgja bílum
ókeypis eins og tíðkast hefur í Hval-
fjarðargöngum alla tíð. Það skal þá
upplýst að gefnu tilefni að þáverandi
Umferðarráð óskaði eftir að Spölur
innheimti ekki gjald fyrir óskráða
vagna (innan við 750 kg þyngd) og
félagið varð fúslega við því.
Pallbíll er ekki „fjölskyldubíll“
Flest er afstætt í henni veröld, þar
á meðal hvenær gjöld fyrir þjónustu
megi teljast „eðlileg“. Eitt er samt
víst: Það er bæði fráleitt og
ósanngjarnt að kenna veggjald
Hvalfjarðarganga við okur.
Veggjaldið var upphaflega ákveðið í
samráði við lánveitendur fram-
kvæmdanna og miðað við að lán
Spalar yrðu greidd upp 2018. Umferð
í göngunum er mun meiri en ráð var
fyrir gert og tekjur þar af leiðandi
meiri, sem að óbreyttu hefði þýtt að
félagið hefði orðið skuldlaust árið
2013.
Við endurfjármögnun félagsins á
síðasta ári var hins vegar ákveðið að
nota svigrúm sem auknar tekjur
skapa til að lækka veggjald allra við-
skiptavina okkar og miða áfram við
að borga upp skuldir félagsins 2018.
Veggjald áskrifenda ferða í flokki I
lækkuðu mest eða um 38% og fóru
niður í 270 krónur fyrir eina ferð.
Ráðamenn Spalar vildu beinlínis láta
langstærsta viðskiptavinahóp sinn
njóta góðs gengis í rekstrinum,
einkum þá sem fara um göngin nær
daglega vegna vinnu eða skóla. Veg-
gjöld í gjaldflokkum II og III hafa
sömuleiðis lækkað verulega frá upp-
hafi, bæði í krónum talið og að raun-
gildi. Þau eru í hæsta máta sann-
gjörn og þola allan samanburð við
hliðstæð veggjöld erlendis fyrir stór
ökutæki.
Fordinn hennar Ellenar sætir
eðlilegri gjaldheimtu í Hvalfjarð-
argöngum. Hann er ekki fjöl-
skyldubíll í neinum skilningi laga og
reglna. Það er kjarni málsins.
urgjald
nnar Ellenar
ri gjaldheimtu í
göngum. Hann
kyldubíll í nein-
laga og
Höfundur er stjórnarformaður Spalar.
það liggur engin ákvörðun fyrir í þessum efnum.
Það liggur heldur ekki fyrir ákvörðun um það að
stækka eitthvað annað álver. Þar af leiðandi höf-
um við heldur ekki forsendur til að taka tillit til
þess í okkar útreikningum og okkar langtíma-
áætlunum.“
Árni sagði ennfremur að það væri stefna rík-
isstjórnarinnar og Sjálfstæðisflokksins að nýta
auðlindir landsins. Að því væri unnið eftir því sem
kostur væri. Ákvarðanir yrði hins vegar að taka á
eðlilegan hátt.
Magnús Þór Hafsteinsson, þingmaður Frjáls-
lynda flokksins, sagði að ítrekað klúður stjórn-
valda á undanförnum árum hefði brotið niður
byggðirnar og því hefðu Húsvíkingar og Norð-
lendingar eðlilega fagnað þegar talað væri um að
kanna möguleika á að reisa álver við Húsavík.
„Fólk verður jú að hafa vinnu,“ sagði hann en
bætti því við að það væri umhugsunarvert að Ís-
lendingar létu útlendinga ráða ferðinni í stóriðju.
„Hvar eru allir íslensku fjárfestarnir með alla
sína milljarða, sem eru núna í útrás? Hvers vegna
fjárfesta þeir ekki í álverum hér á landi?“
r
i
a
i
a
r
í
dagskrárumræðu um stóriðjustefnu ríkisstjórnar
svík og nýtt álver á
allt að 2.500 ný störf
thöfnin í New York hafi verið dapurleg
Morgunblaðið/Ómar
STÆKKUN álvers Alcans í Straumsvík og
bygging nýs álvers Alcoa á Húsavík mun
sprengja kvóta Kyoto-bókunarinnar og setja
skuldbindingar Íslands í hættu, að sögn Árna
Finnssonar formanns Náttúruverndarsamtaka
Íslands.
Skuldbindingar Íslands samkvæmt Kyoto-
bókuninni verða í hættu ef álver Alcans í
Straumsvík verður stækkað og ef byggt verður
nýtt álver Alcoa á Húsavík. Þessar fram-
kvæmdir verða þess valdandi að útstreymi
koltvísýrings á Íslandi verður ríflega fjórðungi
meira heldur en kvóti landsins leyfir, sam-
kvæmt upplýsingum frá Árna. Samkvæmt hinu
íslenska ákvæði Kyoto-bókunarinnar fyrir stór-
iðju er heimilt að auka útstreymi koltvísýrings
um 1.600 þúsund tonn á ári, á árunum 2008–
2012, en að sögn Árna verður endanleg aukn-
ing útstreymis 2.380 þúsund tonn á ári með
stækkun Alcans og nýju álveri Alcoa. „Stjórn-
völd eru því að skuldbinda sig til að afla frek-
ari undanþága frá skuldbindingum Íslands um
að fara ekki yfir þessi 1.600 þúsund tonn á
ári,“ segir Árni.
Samkvæmt upplýsingum Árna eru afleið-
ingar fyrirhugaðra stóriðjuframkvæmda ekki
einungis þessar. Með stækkun álversins í
Straumsvík og byggingu álvers á Húsavík tel-
ur Árni að magn flúorkolefna (PFC), sem
myndast við álframleiðslu, gæti orðið það hátt
að hin almenna skuldbinding Íslands um að
auka ekki útstreymi um meira en 10% gæti
verið í hættu.
Árni telur að velja þurfi annaðhvort stækk-
un álvers Alcans í Straumsvík eða bygginu nýs
álvers Alcoa á Húsavík. „Meira að segja stækk-
unin í Straumsvík er í það brattasta því loka-
talan yrði sextánhundruð og fimmtíu þúsund
tonn. Álverið á Húsavík myndi vera nær því að
sleppa,“ segir Árni.
Telja stóriðjufram-
kvæmdir sprengja
kvóta Kyoto-
bókunarinnar