Morgunblaðið - 06.04.2006, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 6. APRÍL 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í
slenskar grunnskólastúlk-
ur hafa lítinn áhuga á að
verða vísindamenn, og
skólabræður þeirra hafa
lítið meiri áhuga á því.
Þetta kemur alveg greinilega
fram í könnun sem gerð var fyrir
nokkrum árum og sagt er frá í
Rannísblaðinu 30. mars síðastlið-
inn. Þessar fréttir voru svo sem
ekki óvæntar, fyrir ekki löngu síð-
an sagði fréttavefur breska rík-
isútvarpsins frá því að þarlend
grunnskólabörn hefðu ekki mik-
inn áhuga á að helga sig vísind-
unum.
Það er reyndar fleira sem ís-
lensk og bresk grunnskólabörn
eiga sameiginlegt í afstöðunni til
vísinda. Til dæmis hafa börn í
báðum löndum þá ímynd af vís-
indamönnum að þeir séu „utan við
sig og nördalegir“. Það má því
ætla að prófessor Vandráður við-
utan, góðvinur Tinna, lifi enn
góðu lífi í hugum íslenskra og
breskra skólabarna.
Það kemur ekki fram í grein-
inni í Rannísblaðinu hvort ís-
lenskir vísindamenn hafi ein-
hverjar áhyggjur af þessu, en í
fréttum BBC var haft eftir þar-
lendum starfsbræðrum þeirra að
þetta væri mikið áhyggjuefni. Það
hefur reyndar líka komið fram, að
í Bretlandi hafa menn áhyggjur af
því hversu fáir nemendur leggja
stund á raungreinar, og þá sér-
staklega eðlisfræði.
Nú má gerast svolítið raunvís-
indalegur og velta því fyrir sér
hvort eitthvert orsakasamhengi
sé milli ímyndar vísindamanna
meðal grunnskólabarna og lítils
áhuga barnanna á að leggja raun-
vísindi fyrir sig. Börnin – bæði á
Íslandi og Bretlandi – töldu að
starf vísindamannanna skipti
miklu máli fyrir samfélagið allt,
en það dugði ekki til.
Eitt af því sem fram kom hjá ís-
lensku börnunum var sú hug-
mynd að „vísindamaður“ sé karl-
maður í hvítum slopp. Skyldi
þetta vera ein ástæða þess að
stúlkur eru síður líklegar til að
verða vísindamenn. Eigum við að
fara að tala um vísindakonur,
þegar það á við, rétt eins og farið
er að tala um þingkonur? Ef ég
man rétt gildir það sama um
stúlkur í Bretlandi og á Íslandi,
að þær eru ólíklegri en strákar til
að hafa áhuga á að gerast vís-
indamenn, og þar skiptir orðið
(„scientist“) engu máli þar sem
það er kynlaust. Líklega er skýr-
ingin því flóknari.
Bresku vísindamennirnir, sem
hafa áhyggjur af þessari þróun
mála þar í landi, telja að ein
helsta ástæðan fyrir því hvernig
komið er sé sú, að kennsla í raun-
vísindagreinum í grunnskólum sé
einfaldlega ekki nógu góð. Það
vanti til dæmis kennara með
menntun í þeim greinum sem
kenndar eru. Of mikil áhersla sé
lögð á að kennarar hafi kenn-
aramenntun.
Í greininni í Rannísblaðinu, þar
sem fjallað er um rannsókn sem
Kristján Ketill Stefánsson,
kennslufræðinemi í Ósló, gerði, er
látið að því liggja að skortur á
sjálfstrausti til að takast á við
raunvísindi sé helsta ástæðan fyr-
ir því að íslensk skólabörn geta
ekki hugsað sér að verða vís-
indamenn. Stelpurnar hafa þá lík-
lega minna sjálfstraust en strák-
arnir, ef þessar niðurstöður eru
lagðar saman við þær sem áður
voru nefndar, að stelpur séu ólík-
legri en strákar til að vilja verða
vísindamenn.
En líklega er ástæðan enn
flóknari. Því er haldið fram, að
stúlkur séu jafnan fyrri til að öðl-
ast félagsþroska en drengir og að
þær séu félagslega meðvitaðri en
þeir. Kennarar hafa sagt frá
dæmum um að stelpur beinlínis
þykist heimskari en þær eru til
þess að forðast að fá á sig nörda-
stimpil. Nördar eiga nefnilega
erfitt með að falla inn í jafn-
ingjahópa. Það er eiginlega part-
ur af skilgreiningunni á „nörd“ að
hann á fáa vini, einfaldlega vegna
þess að aðrir krakkar skilja hann
ekki. Og flestum krökkum –
kannski stelpum sérstaklega –
finnst mest um vert að eiga vini.
Það er í þeirra augum mikilvæg-
ara en að vinna einhver afrek, og
lykillinn að hamingjunni. Sumir
krakkar hafa sagt eftir á, að í
barnaskóla skipti vinirnir mestu –
á efri skólastigum fari námið að
verða meira um vert.
Þess vegna langar grunn-
skólakrakkana ekki til að verða
vísindamenn, jafnvel þótt þeim
finnist starf vísindamanna mik-
ilvægt. Vísindamenn hafa nefni-
lega enn þá ímynd að þeir séu
nördar. Þeir eru Vandráður við-
utan.
Þetta er slæmt af tveim ástæð-
um. Í fyrsta lagi vegna þess að
þetta er á misskilningi byggt. Vís-
indamenn eru ekki meira viðutan
en gengur og gerist. Ímyndin er
röng. Í öðru lagi vegna þess að
þetta dregur úr möguleikum
krakkanna á að öðlast þekkingu
og skilning sem þau gætu vel öðl-
ast án þess að verða þar með að
nördum. Vísindaleg þekking er
öllum aðgengileg – ekki bara ein-
hverjum „snillingum“.
Og þarna dúkkaði svo ef til vill
upp toppur á borgarísjakanum
sem þetta mál er: Rómantíska
hugmyndin um snillinginn –
mann sem af innsæi sínu og náð-
argáfu getur fundið svör við
stórum spurningum – lifir enn
góðu lífi í fjölmiðlum og afþrey-
ingarefni. Það þarf að drepa
þennan snilling. Eða öllu heldur,
það þarf að útrýma þessari róm-
antísku dellu.
Hvernig er hægt að fara að því?
Það sem þyrfti fyrst og fremst að
breytast er sú hugsun að vís-
indamenn séu gáfaðri en annað
fólk. Þá myndi nördastimpillinn
um leið hverfa af vísindamönnum
og krökkum gæti farið að finnast
óhætt að hugsa sér að verða vís-
indamaður. Þetta myndi ekki að-
eins létta krökkunum lífið, þetta
myndi líka auka veg vísindanna.
Vandráður
viðutan
Það sem þyrfti fyrst og fremst að breytast
er sú hugsun að vísindamenn
séu gáfaðri en annað fólk. Þá myndi
nördastimpillinn um leið hverfa
af vísindamönnum.
BLOGG: kga.blog.is
VIÐHORF
Kristján G. Arngrímsson
kga@mbl.is
ÞAÐ er óhugnanleg árátta úr-
tölumanna og kyrrstöðumanna að
ráðast sífellt á athafnamenn, menn
sem eru driffjöðrin í atvinnulífi
þjóðarinnar, menn sem skapa leik-
gleði og opna nýja
möguleika og nýjar
víddir. Gott dæmi er
hvernig menn í
heimabyggð Magn-
úsar Kristinssonar,
útgerðarmanns í Vest-
mannaeyjum og at-
hafnamanns á Evr-
ópumælikvarða, eru
sífellt að naggast í
honum, ala á tor-
tryggni og óvissu, en
svo geta þeir ekki
leynt því að naggið
byggist fyrst og
fremst á öfund og metnaðarleysi til
árangurs.
Ragnar Óskarsson, fyrrverandi
bæjarfulltrúi í Vestmannaeyjum og
pólitískur áskrifandi í stjórn Spari-
sjóðs Vestmannaeyja, ræðst á
Magnús Kristinsson í Morg-
unblaðinu fyrir skömmu með
ómenguðum slúðurhreim Gróu á
Leiti og gerir því skóna að Magnús
hafi ekki metnað fyrir hönd Vest-
mannaeyja og að hann sé að leika
sér með „vestmanneyskt“ fjármagn
til fjárfestinga í ýmsum áttum.
Þessi árás Ragnars kemur í kjölfar
árásar Lúðvíks Bergvinssonar, al-
þingismanns og bæjarfulltrúa í
Vestmannaeyjum, á Magnús á síð-
asta ári þar sem hann réðst mjög
lágkúrulega og ómálefnalega á
Magnús, líklega vegna þess að
Lúðvík hefur aldrei þolað eðlilega
gagnrýni, enda telur hann sig haf-
inn yfir venjulegt fólk í skjóli
„ótrúlegrar þekkingar á lagatúlk-
unum og því sem er rétt og rangt“.
Sumir halda að það sé nóg að geta
bablað á bók, en auðvitað á það að
vera hlutverk stjórnmálamanna að
fá athafnamenn og fólk almennt til
liðs við jákvæða þróun, hvetja til
leikgleði og framþróunar góðra
mála í stað þess að níða skóinn í sí-
fellu af þeim sem síst skyldi, því
það er almenn regla að fók gefst
upp á að starfa í neikvæðu og leið-
inlegu umhverfi.
Ragnar virðist vera lokaður fyrir
því að það er skynsamlegt að
dreifa áhættunni þeg-
ar vel gengur, setja
eggin í fleiri körfur,
því ekkert er öruggt í
þessum heimi og hvað
viðkemur slúðri Ragn-
ars um trausta og
framsækna útgerð
Magnúsar ætti honum
að vera í lófa lagið að
fá staðfest að Magnús
hefur sífellt aukið
kvóta útgerðar sinnar
þrátt fyrir sífelldar
skerðingar stjórn-
valda. Útgerðarmenn í
Vestmannaeyjum hafa staðið vel
vaktina í að halda kvótahefð Vest-
mannaeyja innan Eyja, en allt frá
upphafi kvótakerfisins fyrir um 20
árum hafa Vestmannaeyjar verið
stærsta verstöð landsins með bol-
fiskafla og uppsjávarveiði eins og
Vestmannaeyjar hafa verið í 100
ár. Þetta er að þakka útgerð-
armönnum í Vestmannaeyjum sem
hafa metnað fyrir hönd Vest-
mannaeyja og auðvitað metnað fyr-
ir eigin árangri. Um langt árabil
hafa Vestmannaeyjar og Reykjavík
keppst um fyrsta sætið, en Eyjar
hafa nánast alltaf verið í fyrsta
sæti vegna mikils uppsjávarafla. Í
bolfiskinum var það þannig á síð-
asta ári ári að 9% af bolfiskkvót-
anum heyrðu til útgerða í Vest-
mannaeyjum, en 9,8 % til
Reykjavíkur, eða um 32 þús. tonn
af bolfiski, en í þiðja sæti var Ak-
ureyri með um 8% og Vestfirðir
með um 6%. Þegar litið er yfir
aflamagn í byggðum landsins síð-
ustu 50 ár er ótrúlega lítil breyting
á meðalafla til langs tíma, þótt
auðvitað séu markverðar breyt-
ingar af ýmsum ástæðum.
Ragnar Óskarsson er um margt
vænsti drengur, en hann er fastur
í gamla sovétinu og þar var enginn
árangur, bara afturför, og Lúðvík
er fastur í sjálfum sér án árangurs
fyrir það fólk sem hann á að vera
að vinna fyrir og svo eru þessir
piltar að rotta sig saman og
tryggja pólitísk sæti sín og hlunn-
indaruður, með því að ráðast á at-
hafnamennina og hampa í staðinn
mönnum sem eru í sjálfu sér eins
og gleymdar minningar vegna þess
að þeir hafa aldrei skilað árangri.
Menn eiga að gleðjast yfir vel-
gengni annarra og hvetja athafna-
menn til dáða í stað þess að reyna
að gera allt leiðinlegt og ómerki-
legt. Magnús Kristinsson hefur
alltaf verið hispurslaus og bein-
skeyttur, en hann reiknar líka með
að það sé gagnkvæmt án þess að
vera mannskemmandi.
Athafnamenn eins og annað fólk
eiga að hafa starfsumhverfi sem er
skemmtilegt, annað gengur ein-
faldlega ekki upp til lengdar, en
þegar menn eru stútfullir af sjálf-
um sér og úreltum fordómum, þá
er illt í efni. Menn skulu ekki
gleyma að útgerðir á Íslandi eru
ekki almennt á verðbréfamarkaði
vegna þess að sá markaður hefur
ekki áhuga á slorinu og telur
áhættuna of mikla. Þeim mun
meiri ástæða er til að hvetja út-
gerðarmenn landsins til dáða.
Magnús Kristinsson er heill og
fastur fyrir eins og Heimaklettur
en vonandi fara grútarsprauturnar
að læra mannasiði og vera svolítið
skemmtilegir.
Úrtölunaggar sem
nærast á leiðindum
Árni Johnsen skrifar um
málefni Vestmannaeyja ’… ala á tortryggni ogóvissu, en geta svo ekki
leynt því að naggið bygg-
ist fyrst og fremst á öf-
und og metnaðarleysi til
árangurs.‘
Árni Johnsen
Höfundur er stjórnmálamaður,
blaða- og tónlistarmaður.
Á RÁÐSTEFNU um EES-
samninginn á vegum lagadeildar
Háskóla Íslands á föstudaginn lýsti
utanríkisráðherra því yfir að ekki
sé hægt að fá aðlaganir eða und-
anþágur frá meginreglum Evrópu-
sambandsins. Annaðhvort hafa ráð-
gjafar ráðherrans ekki unnið
heimavinnuna sína eða
að utanríkisráðherra
telur það henta póli-
tískum hagsmunum
sínum um þessar
mundir að benda ekki
á reynslu annarra
þjóða í þessu sam-
bandi.
Nærtækasta dæmið
er aðildarsamningur
Möltu frá árinu 2003.
Malta er eyþjóð með
svipaðan íbúafjölda og
við Íslendingar með
efnahagskerfi sem
skiptir litlu máli í heildarhag ESB.
Maltverjar náðu yfir 70 und-
anþágum eða aðlögunarskilmálum
frá meginreglum ESB, sumum
þeirra varanlegum. Þar má til
dæmis nefna kaup erlendra aðila á
landi á Möltu en það hlýtur að telj-
ast merkileg niðurstaða því það
gengur í berhögg við grundvall-
arreglur fjórfrelsisins svokallaða.
Í 299. grein aðalsáttmála ESB
eru sérstök ákvæði um útkjálka
sambandsins, fjarlæg og afskekkt
úthéruð. Þessi ákvæði eru hluti af
grundvallarreglum ESB, og þau
eru hvorki túlkanir né undanþágur.
Þarna falla undir meðal annars
Azoreyjar, Kanaríeyjar og Ma-
deira. Þessi ákvæði veita þessum
svæðum verulega sérstöðu að ýmsu
leyti, þ. á m. á sviði landbúnaðar,
fiskveiða o.fl. Þessi ákvæði sýna að
sérstakt og víðtækt tillit til stað-
hátta og atvinnuhagsmuna á sér
stoð í grundvallarreglum ESB, án
þess að um sérstaka túlkun, und-
anþágu eða tíma-
bundna aðlögun sé að
ræða.
Þar að auki er vert
að benda á grein III
220 sem er víðtækt
sérstöðuákvæði um
norðurslóðir. Í við-
aukatillögum við
stjórnarskrár-
frumvarp ESB var bú-
ið að samþykkja þá
viðbót við III 220 að
ákvæðið geti tekið til
heilla þjóðríkja, ekki
aðeins héraða. Vert er
að benda fólki á bæklinginn : http://
www.eurooppa-tiedotus.fi/doc/en/
publications en þar er fjallað um
Álandseyjar og sérstöðu og sérrétt-
indi Álendinga innan ESB. Þar er
merkilegur texti sem vert er fyrir
Íslendinga að kynna sér.
Samningaviðræður eru til þess
gerðar að samningsaðilar nái fram í
þeim ásættanlegum markmiðum.
Ef svo væri ekki þá gæti ESB sent
þeim löndum sem sækja um aðild
staðlaðan aðildarpakka sem löndin
þyrftu að samþykkja þegjandi og
hljóðalaust. Þannig gerast hins
vegar kaupin á eyrinni ekki því
hvert ríki setur fram kröfur sem
það telur varða grundvallarhags-
muni síns ríkis og Evrópusam-
bandið kemur með kröfur á móti.
Svo mætast menn á miðri leið eins
og gengur og gerist í frjálsum
samningum. Ef Danir hefðu á sín-
um tíma ákveðið að ekki væri hægt
að semja um sérreglur varðandi
kaup útlendinga á sumarbústaða-
landi í Danmörku, Austurrík-
ismenn að ekki væri hægt að fá sér-
reglur varðandi landbúnað í
fjallahéruðum Týról og Finnar að
ekki væri hægt að styrkja bændur í
norðurhéruðum landsins þá hefðu
þessar varanlegu undanþágur frá
lagabálki ESB aldrei orðið að veru-
leika.
Íslendingar eiga ekki að benda út
í loftið eftir einhverjum „und-
anþágum“. Við eigum að benda á
texta sem þegar liggja fyrir og
samninga og sérákvæði sem þegar
hafa tekið gildi. Við munum þurfa
annað orðalag og aðrar áherslur, en
fyrirmyndir og fordæmi eru þegar
fyrir hendi.
Sérstaða Íslands og ESB
Andrés Pétursson
fjallar um sérstöðu Íslands
við inngöngu í ESB ’Við munum þurfa annaðorðalag og aðrar
áherslur, en fyrirmyndir
og fordæmi eru þegar
fyrir hendi. ‘
Andrés Pétursson
Höfundur er formaður
Evrópusamtakanna.