Morgunblaðið - 03.08.2006, Page 19

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. ÁGÚST 2006 19
MINNSTAÐUR
Suðurlandsbraut 26
108 Reykjavík
Sími: 510 0000
Fax: 510 0001
besta@besta.is
Brekkustíg 39
260 Njarðvík
Sími: 420 0000
Fax: 420 0001
njardvik@besta.is
Miðás 7
700 Egilsstöðum
Sími 470 0000
Fax: 470 0001
egilsstadir@besta.is
Grundargötu 61
350 Grundarfirði
Sími: 430 0000
Fax: 430 0001
grund@besta.is
Kókosmottur á pallinn
20%
AFSLÁTTUR
ÚT ÁGÚST
Austur-Eyjafjöll | Þess var minnst á
Þorvaldseyri undir Eyjafjöllum um
síðustu helgi að 100 ár eru liðin frá
því Ólafur Pálsson keypti jörðina og
hóf þar búskap. Jörðin hefur síðan
verið í ábúð afkomenda Ólafs. Niðjar
Ólafs og Sigríðar Ólafsdóttur, konu
hans, komu saman á Þorvaldseyri af
þessu tilefni og rifjuðu upp söguna.
Ekki var vel spáð fyrir Ólafi Páls-
syni, bóndasyni frá Svínhaga á
Rangárvöllum, þegar hann réðist í
það stórvirki að kaupa Þorvaldseyri
af Einari Benediktssyni, sýslumanni
og skáldi. Þorvaldseyri þótti vera
með álitlegri jörðum þegar auðmað-
urinn Þorvaldur Bjarnarson seldi
jörðina árið áður og fólk undraðist
áræði Ólafs sem keypti jörðina fyrir
9.000 krónur. Var þetta verð hærra
en áður hafði þekkst en til að standa
straum af afborgunum af henni
þurfti Ólafur 66 ærverð á ári. Þessi
saga er ítarlega rakin í Niðjatali
Ólafs og Sigríðar eftir Guðrúnu Láru
Sveinsdóttur sem gefið var út í tilefni
niðjamótsins.
Eitt vafaatriði í útreikningum
Þorvaldur hafði látið byggja mikið
íbúðarhús á jörðinni og hlöðu sem
talin var eitt stærsta hús hér á landi.
Sagan segir að Þorvaldur hafi mælt
hús Lærða skólans í Reykjavík sem
þá var talið mesta hús ummáls á Ís-
landi og ákveðið að hlaðan skyldi
verða alin lengri og alin breiðari en
skólahúsið. Þegar Ólafur festi kaup á
jörðinni var ekki búið á jörðinni. Ein-
ar Benediktsson lét taka niður stórt
timburhús frá tíð Þorvaldar og flutti
að Stóra-Hofi á Rangárvöllum sem
var sýslumannssetur hans og áform-
aði að gera það sama við hlöðuna.
Þegar til tals kom að Ólafur keypti
jörðina setti hann það skilyrði að
hlaðan yrði að vera með í kaupunum
og í fullri stærð og hafði á orði að
honum þætti Einar hafa gert Eyrina
nógu kollótta með því að flytja burt
timburhúsið góða, þótt hlaðan færi
ekki líka.
Gengið var frá kaupunum sama
daginn og Einar og Ólafur hittust,
20. maí 1906, og Ólafur hóf búskap
strax á fardögum. Fékk hann síðan
afsal fyrir jörðinni 22. júní. Bæði
þessi skjöl eru til á Þorvaldseyri
ásamt fjölda gamalla skjala og muna
og voru til sýnis á hátíðinni um
helgina. Þórður Tómasson, safnvörð-
ur í Skógum, sagði í ávarpi við athöfn
þegar minnisvarði um Ólaf og Sigríði
var afhjúpaður að hann hefði greini-
lega ekki gengið nógu hart fram í
söfnun sinni fyrir byggðasafnið fyrst
allir þessir munir væru enn á bæn-
um.
Sigríður Ólafsdóttir, heimasæta á
Þorvaldseyri, afhjúpaði minnisvarð-
ann. Í áletrun er sagt frá kaupum
jarðarinnar og síðan: „Ólafur hafði
keypt höfuðból fyrir miðjan dag
handa sjálfum sér og niðjum sínum
um ófyrirsjáanlega framtíð.“
Ólafur réðist ekki í þessi kaup al-
veg fyrirhyggjulaust. Hann sagði
síðar Sigurði Einarssyni í Holti, höf-
undi bókarinnar Íslenskir bænda-
höfðingjar, að hann hefði vakað heila
nótt og reiknað dæmið til enda. Um
morguninn var hann kominn með
niðurstöðurnar og einungis eitt vafa-
atriði í útreikningunum. Hann vant-
aði bústýru því hann vildi ekki leggja
út í að kaupa stórbú og reka það með
ráðskonum. Konu sem hann treysti
yrði hann að fá til búsforráða. Ekki
var hann lengi að leysa þann vanda.
Fljótlega eftir kaupin mun Ólafur
hafa hitt Sigríði Ólafsdóttur frá
Lágafelli við Þverá og spurt hana
hvort hún gæti komið til sín sem
ráðskona um sumarið. Hún svaraði
því til að það gæti hún, en það yrði þá
að vera til frambúðar. Giftust þau um
haustið.
Hver ættliður bætt jörðina
Ólafur byggði upp jörðina á næstu
árum svo þar varð fljótt stórbýli á
ný. Sonur hans, Eggert Ólafsson, tók
síðar við búskap og hélt uppbygg-
ingu áfram og síðan Ólafur Eggerts-
son, sonur hans og núverandi ábú-
andi, með sama hætti. Jörðin er því í
höndum þriðja ættliðar.
„Þetta hefur verið ævintýri frá
fyrsta degi. Mikil vinna hefur alla tíð
fylgt þessari jörð en hver ættliður
hefur lagt sitt besta fram til að gera
jörðina enn betri,“ segir Ólafur Egg-
ertsson þegar rætt er við hann á
þessum tímamótum. Hann segir að
framfarir og framsýni í fóðuröflun
hafi verið undirstaða þess hversu
fljótt Ólafur afi hans náði að kljúfa
kaupin á jörðinni og efnast og rækt-
un og fóðuröflun hafi alla tíð verið
megin undirstaða búskaparins á Þor-
valdseyri.
Ólafur leggur einnig áherslu á hlut
kvennanna. Ef Sigríðar ömmu hans,
Ingibjargar Ólafsson, móður hans,
og Guðnýjar Jónínu Valberg, konu
hans, hefði ekki notið væri sjálfsagt
öðruvísi umhorfs á Þorvaldseyri.
Mikil ábyrgð
Ólafur og fjölskylda hans reka eitt
helsta stórbýli landsins á Þorvalds-
eyri. Þar er stórt kúabú með mjólk-
urframleiðslu og nautakjötsfram-
leiðslu og kornrækt en Ólafur og
Eggert faðir hans eru meðal helstu
brautryðjenda á því sviði.
„Ég veit að það er mikil ábyrgð
lögð á mig að hafa ábúð á þessari
jörð. Ég hugsa málið þannig að ég sé
með jörðina að láni,“ segir Ólafur
þegar fiskað er eftir viðhorfum hans
til jarðarinnar í ljósi þessarar ein-
stæðu sögu. Hann rifjar upp að afi
hans hafi gert jörðina að ættaróðali
og afhent syni sínum og hann sjálfur
síðan tekið við henni af föður sínum.
„Í þessu ljósi er erfitt að meta þetta
til verðs. Ég gæti sjálfsagt selt kvót-
ann fyrir hundrað milljónir og fengið
peninga fyrir vélar og land. En ég
get ekki séð hvernig einn ættliður
getur gert það,“ segir Ólafur og bæt-
ir því við að hann gæti ekki hugsað
sér að sjá jörðina í annarra manna
höndum og kannski drabbast niður. Í
því sambandi er ekki komist hjá því
að nefna umhverfið. Þorvaldseyri er
undir Austur-Eyjafjöllum og Eyja-
fjallajökull gnæfir yfir bæinn. Þeir
eru ófáir ferðamennirnir sem stoppa
á þjóðveginum til að taka ljósmyndir
af reisulegum og snyrtilegum bæ í
þessu stórbrotna umhverfi.
Ekki er annað að sjá en ættin
muni áfram sitja þessa jörð í náinni
framtíð því Ólafur er á besta aldri og
tvö barna þeirra Guðnýjar, Páll Egg-
ert og Þuríður Vala, vinna að bú-
skapnum ásamt Atla E. Óskarssyni,
manni Þuríðar. Tvær yngri dætur
þeirra eru í námi. Þá eiga Þuríður og
Atli tvo unga syni. „Það verður að
koma í ljós hvað gerist í framtíðinni.
Landbúnaðarpólitíkin getur breyst
og aðstæður fjölskyldunnar,“ segir
Ólafur.
Rafstöð, vagn og vélar
Um 130 manns komu á niðjamótið
um helgina og segir Ólafur að það
hafi heppnast mjög vel. Rafstöðin á
Þorvaldseyri var meðal þess sem
gestirnir höfðu gaman af að skoða.
Ólafur Pálsson virkjaði 1928 og náði
ákveðnu forskoti við uppbyggingu
jarðarinnar með því. Eggert stækk-
aði virkjunina og Ólafur endurnýjaði
hana fyrir nokkrum árum og boraði
eftir heitu vatni. Nú selur hann raf-
magn inn á landskerfið, auk þess
sem nóg orka er fyrir alla starfsemi á
jörðinni.
Í tilefni hátíðarinnar lét Ólafur
smíða heyvagn eins og Ólafur afi
hans tók í notkun fljótlega eftir að
hann hóf búskap á Eyri. Var hann
notaður til að flytja laust hey beint
inn í hlöðu í stað þess að sæta hey og
binda. Tók hann upp þessi vinnu-
brögð mörgum áratugum á undan
nágrönnum sínum, til mikils vinnu-
sparnaðar og aukinna afkasta. Hest-
ur var settur fyrir nýja vagninn nú
um helgina og fljótlega varð hann að-
al farartæki barnanna á niðjamótinu.
Vélar leystu hestaflið af hólmi í
búskapartíð Eggerts. Fyrsta drátt-
arvélin, Farmal A, kom 1946 og hún
er enn í fullu fjöri.
Spunavél var í eina þrjá áratugi
notuð á efri hæð íbúðarhússins á
Þorvaldseyri og kom fólk úr allri
sveitinni til að spinna. Hún hefur
verið varðveitt og var gangsett af
þessu tilefni fyrir utan sitt gamla að-
setur á Þorvaldseyri.
Hugsa sem svo að ég
sé með jörðina að láni
Heima Systkinin frá Þorvaldseyri, f.v. Jórunn, Ólafur, Þorleifur og Sigur-
sveinn Eggertsbörn, voru öll heima á Þorvaldseyri um helgina.
Ljósmynd/Þorleifur Eggertsson
Framsýni Rafstöðin er lifandi minnismerki um framsýni og
dugnað Ólafs Pálssonar á Þorvaldseyri og afkomenda hans.
100 ár Mikið var um dýrðir á Þorvaldseyri í tilefni þess að
100 ár eru liðin frá því Ólafur Pálsson keypti jörðina. Þar var
meðal annars sýning á sögulegum skjölum og munum.
Virðing Minnisvarði um Ólaf og Sigríði hefur verið settur upp
í miðjum garðinum á Þorvaldseyri. Séra Halldór Gunnarsson
blessaði hann að viðstöddum fjölda niðja þeirra hjóna.
Eftir Helga Bjarnason
helgi@mbl.is
Þess var minnst á Þorvaldseyri að 100 ár eru liðin frá því ættfaðirinn keypti jörðina
LANDIÐ