Morgunblaðið - 18.10.2006, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 18. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
AÐ UNDANFÖRNU hef ég í tví-
gang reynt að opna augu lesenda
Morgunblaðsins fyrir vandamál-
unum sem fylgja því að reyna að
finna persónulegum
Guði stað í heimsmynd
raunvísindanna. Þar
hef ég lagt áherslu á
tvennt: 1. Það er
grundvallarmunur á
afstöðu helstu tals-
manna vithönn-
unartilgátunnar og
þeirra sem aðhyllast
hefðbundin sköp-
unarvísindi, s.k. bók-
stafstrúarmanna, til
þróunar lífsins á jörð-
inni. 2. Ef opnað er fyr-
ir möguleikann á að
Guð geti unnið í efnisheiminum í
gegnum lögmál skammtafræðinnar
fellur gagnrýni á vithönnunartilgát-
una um sjálfa sig. Jafnharðan hefur
sr. Kristinn Jens Sigurþórsson gert
þennan málflutning minn tor-
tryggilegan með dylgjum og ósann-
indum. Af þessum sökum hyggst ég
nú enn einu sinni reyna að skýra mál
mitt.
Þann 23. febrúar s.l. birtist í Le
Monde greinin „Í átt að for-
dómalausum raunvísindum“ sem
undirrituð var af hópi franskra og
bandarískra raunvísindamanna. Þar
benda þeir á að andstæðingar vit-
hönnunar hafi gert tilgátuna tor-
tryggilega með því blanda sköp-
unarsinnum saman við þá „sem
styðja þróunarkenninguna heilshug-
ar en aðhyllast aðrar tilgátur um or-
sakir hennar“ en þær sem almennt
eru viðurkenndar. Af þessum sökum
telja þeir að einungis ætti að nota
hugtakið „sköpunarsinni“ til á lýsa
þeim sem „hafna því að allar meg-
ingerðir lífs á jörðinni séu komnar
frá sameiginlegum forföður og sem
hafna því að þróun hafi breytt upp-
runalegu lífsformunum í lífverur
dagsins í dag“. Ef ekki er gætt að
þessari aðgreinungu „væri hægt að
lýsa öllum gyðingum, múslimum,
kristnum einstaklingum og trúuðum
raunvísindamönnum sem sköp-
unarsinnum vegna trúar þeirra á
skapandi afl“, sbr. fyrirlestur dr.
Einars Sigurbjörnssonar „Kristin
sköpunartrú“ (2003) þar sem fram
koma hugmyndir sem eiga margt
sameiginlegt með vithönnun.
Einn þessara einstaklinga er
bandaríski eðlisfræðiprófessorinn
Lothar Schäfer. Auk þess að aðhyll-
ast vithönnunartilgát-
una er Schäfer í hópi
þeirra fræðimanna sem
trúa því að hinn per-
sónulegi Guð eingyð-
istrúarbragðanna geti
notað skammtafræðina
til þess að vinna með
efnisheiminn án þess
að „brjóta“ náttúrulög-
málin. Í fyrirlestrinum
„Darwinism and In-
telligent Design in a
Quantum Universe“,
sem Schäfer flutti við
Háskólann í New
Brunswick árið 2000, hélt hann því
til að mynda fram að „þeir sem halda
fram vithönnunartilgátunni geti átt
von á því að hugtök þeirra séu ekk-
ert annað en hugvitsamlegar lýs-
ingar á skammtaeðli alheimsins“.
Schäfer útfærir þessar hug-
myndir nánar í glænýrri grein sem
nefnist „Quantum Reality and the
Consciousness of the Universe“ og
birtist í nýjasta hefti tímaritsins Zy-
gon. Í niðurlagi greinarinnar kemst
hann að þeirri niðurstöðu að „eðli
skammtatilverunnar sé grundvöllur
fyrir talsverða von um að líf með
merkingu og tilgang sé ekki í mót-
sögn við hina raunvísindalegu hugs-
un. Skammtafyrirbærin hafa aftur
opnað upp alheiminn; vélhyggjuhluti
tilverunnar [þ.e. viðfangsefni hefð-
bundinna raunvísindanna] er ein-
ungis ysta lag einhvers dýpra og
breiðara sem getur innihaldið hið
andlega, og trúin á persónulegan
Guð er ekki í mótsögn við hlutlæg
raunvísindi“. Ennfremur segir hann
að „uppástungan um að flókin regla
[þ.e. lífverur] spretti upp af sýndar-
skammtaeðli alheimsins sé hófsöm
tilgáta. Ekkert kemur í veg fyrir að
þessi sýndar-regla hafi Skapara“.
Það ætti nú að vera ljóst að náin
tengsl eru á milli talsmanna vithönn-
unartilgátunnar og þeirra sem vilja
finna persónulegum Guði stað innan
skammtafræðinnar. Guðfræðingar
hafa einnig notað skammtafræðina
til þess að sýna fram á „sannleika“
kraftaverkanna sem lýst er í Biblí-
unni, t.d. meinta upprisu Jesú, sbr.
greinina „Quantum Theory and the
Resurrection of Jesus“ (Anders S.
Tune, 2004), sem birtist í tímaritinu
Dialog: A Journal of Theology (sjá
hvar.is).
Þessi notkun á skammtafræðinni
hefur verið harðlega gagnrýnd af
eðlisfræðingum og heimspekingum,
meira að segja af þeim sem virðast
trúa á Guð. Í þessu sambandi bendi
ég áhugasömum á fjórar greinar um
þetta efni sem birtust í sept-
emberhefti tímaritsins Zygon árið
2000 og greinina „Schrödinger’s Cat
and Divine Action“ (Robert J.
Brecha, 2002), sem einnig birtist í
Zygon (sjá hvar.is). Í stað þess að
reyna finna persónulegum Guði stað
innan heimsmyndar raunvísindanna
ættu þeir sem endilega vilja halda í
átrúnaðinn auðveldlega að geta tek-
ið undir með einum af höfundum áð-
urnefndra greina sem eftir gagnrýni
á þessa misnotkun á skammtafæð-
inni segir að „það sé fátækleg guðs-
hugmynd sem felur í sér að hann sé
bundinn af eigin lögmálum“, enda er
alls ekki nauðsynlegt að mati eðl-
isfræðiprófessorsins að binda mögu-
leika Guðs til þess að hafa áhrif á til-
veruna við lögmál
skammtafræðinnar. Hinn meinti
Guð Biblíunnar á að geta gert hvað
sem er hvenær sem hann vill, hvort
sem um er að ræða svör hans við
bænum einstaklinganna eða afskipti
af upphafi og þróun lífsins og fram-
gangi alheimsins, enda segir biskup
Íslands að „þegar trúin grípur um
hönd Guðs, þá eru engin takmörk
fyrir því sem getur gerst“. Ótrú-
verðugar trúarhugmyndir eiga því
ekkert erindi inn í heimsmynd raun-
vísindanna!
„Upprisa“ Jesú, vithönnun
og skammtafræði
Steindór J. Erlingsson fjallar
um trúmál, vithönnun og
skammtafræði
» Ótrúverðugar trúar-hugmyndir eiga því
ekkert erindi inn í
heimsmynd raunvísind-
anna!
Steindór J. Erlingsson
Höfundur er vísindasagnfræðingur.
RAGNAR Halldór Blöndal,
starfsmaður Body Shop (hér eftir
skammstafað BS), ber
mér á brýn að ég fari
með staðlausa stafi í
Morgunblaðinu þann
7. október. Í grein
minni, sem um ræðir,
fjallaði ég um og
gagnrýndi nýlegan
samruna BS við risa-
samsteypuna L’Oreal/
Nestlé, þar sem ég
hef hingað til talið
viðmið og gildi þess-
ara fyrirtækja ósam-
ræmanleg. Að fyr-
irtæki sem byggt
hefur verið upp kringum hugsjónir
mannúðar- og náttúruverndarmála
skuli ganga til liðs við fyrirtæki
sem vægast sagt eru þekkt fyrir
annað, þykir mér ekkert minna en
svik við almenna neytendur, sem
auk þess verða sjálfir að afla sér
upplýsinga um eignarhaldsskiptin.
Mér er ekki kunnugt um hvort
Ragnar mistúlkar fyrri skrif mín
vísvitandi eða skilur einfaldlega
ekki hvað ég á við, en hvort sem
kann að vera, er mér í mun að fyr-
irbyggja allan misskilning sem af
þessu gæti hafa sprottið.
Mér þykir fyrst og fremst und-
arlegt að skilja megi af skrifum
Ragnars, að ég sé ein um að
hneykslast á samruna BS við
L’Oreal/Nestlé. Hið rétta er að
málið hefur verið afar
umdeilt víða um heim
undanfarin misseri og
fyrir áhugasama getur
leitarvélin www.go-
ogle.com bent á ótal
tengla á umræður og
greinar.
Fullyrðir Ragnar í
grein sinni að BS
stundi ekki tilraunir á
dýrum, og virðist hon-
um ennfremur þykja
sú staðreynd varpa
ljósi á „dómgreind-
arleysi“ undirritaðrar.
Ég tel það engu skipta í þessu
samhengi hvort BS standi fyrir
slíkum tilraunum. Ég vil aðeins
koma á framfæri þeirri uppgötvun
minni að fyrirtækið er nú í eigu
L’Oreal, sem aftur er að einum
fjórða í eigu Nestlé. Ragnar kann-
ast við þá staðreynd upp að því
marki að BS hafi „samþykkt yf-
irtökusamning“. Nestlé minnist
hann ekki á, og lái honum hver
sem vill. Ég hef hvorki haldið því
fram að dýratilraunir eigi sér stað
í húsakynnum BS eða í þeirra
nafni, enda var víst skilyrði fyrir
„samþykki yfirtökusamningsins“ að
þeim yrði hlíft við slíkum skítverk-
um. Hitt er einnig staðreynd, að
L’Oréal höfðu hvergi skuldbundið
sig til að hvika frá stefnu sinni
varðandi dýratilraunir, þegar geng-
ið var frá samningum við BS.
Einnig hefur Anita Roddick, stofn-
andi BS, verið gagnrýnin á L’Oreal
og ámóta fyrirtæki gegnum tíðina
og hafnaði t.a.m. samruna við fyr-
irtækið Lush árið 2001 þar sem
henni þótti, að sögn, stefna þeirra
ekki nógu sterk siðferðislega.
Samningar hennar við L’Oreal hafa
aftur verið sagðir bera siðleysi
vitni, m.a. af Ruth Rosselson hjá
tímaritinu Ethical Consumer.
Snyrtivörutilraunir á dýrum eru
nú bannaðar í þremur Evr-
ópuríkjum; Bretlandi, Belgíu og
Hollandi, og fyrir löggjafarþingi
Evrópusambandsins liggur frum-
varp þess efnis að algert bann við
slíku taki gildi árið 2008. Rík-
isstjórn Frakklands hefur þó
staðið í vegi fyrir frumvarpinu og
heft framgang þess, og eru hags-
munir L’Oreal taldir nátengdir
andstöðu þeirra.
PETA-samtökin segjast binda
vonir sínar við að stefna BS muni
hafa áhrif til hins betra á L’Oreal.
Ég myndi vissulega fagna slíkum
lyktum og vildi geta sagst bjart-
sýn á þær, en get það ekki að svo
stöddu. L’Oreal hefur nýverið
kynnt þá stefnu sína að hætta til-
raunum á dýrum á næstu 20 ár-
um, og er einfaldlega svo marg-
falt stærra fyrirtæki en BS að
áhrifakenningin verður að teljast
hæpin.
Því má bæta við að „Á móti
dýratilraunum“, slagorðið gamla
og góða, er reyndar ekki jafngam-
alt fyrirtækinu sjálfu. Árið 1989
kvað dómstóll í Vestur-Þýskalandi
upp úr um það að BS hefði mark-
aðssett vörur sínar þar í landi
með misvísandi auglýsingum, og
fyrirtækinu í kjölfarið gert skylt
að breyta þáverandi einkunn-
arorðum sínum, sem fram að því
höfðu verið „Við gerum ekki til-
raunir á dýrum (hvorki til fram-
leiðslu hráefnis né endanlegrar
vöru)“. Voru rök dómstólsins þau,
að snyrtivöruframleiðendur sem
styddust við niðurstöður úr dýra-
tilraunum annarra fyrirtækja og
nytu góðs af þeim, eins og BS
sannanlega gerði, gætu ekki firrt
sig ábyrgð á slíku með þessum
hætti. Það skal þó í heiðri haft að
síðan árið 1990 hefur BS stefnt að
bragarbót á hráefnavali sínu, sem
Ragnar bendir einmitt á. Það er
gott út af fyrir sig en að mínu viti
fjarri kjarna málsins, auk þess
sem mér þykja einkunnarorðin
endurskoðuðu óþægilega óljós.
Að sniðganga vörur ofan-
greindra fyrirtækja er mín per-
sónulega afstaða og val, byggð á
ofangreindum staðreyndum, og
vilji einhver gera athugasemdir
þætti mér áhugavert að heyra
þær. Dæmi annars hver fyrir sig,
því það er fjarri mér að ætla öðr-
um sömu skoðanir eða hugsjónir
og mínar eigin.
Að lokum tek ég fram, að ég
dreg ekki heilindi forráðamanna
BS á Íslandi í efa og þykir leitt,
hafi einhver tekið því á þann veg,
en fyrirtækið er ekki íslenskt og
því full ástæða til að líta á málið í
stærra samhengi.
Enn um málefni dýra og neytenda
Erla Elíasdóttir svarar grein
Ragnars Halldórs Blöndal » Snyrtivörutilraunir ádýrum eru nú bann-
aðar í þremur Evr-
ópuríkjum; Bretlandi,
Belgíu og Hollandi, og
fyrir löggjafarþingi
Evrópusambandsins
liggur frumvarp þess
efnis að algert bann við
slíku taki gildi árið 2008.
Erla Elíasdóttir
Höfundur stundar háskólanám.
RÉTTINDABARÁTTA launa-
fólks á Íslandi á sér langa sögu og
merkilega. Framan af var barist fyr-
ir grundvallarréttindum eins og rétt-
inum til að semja saman um kaup og
kjör sem fram á síðustu öld var ekki
sjálfgefinn. Mikið hefur áunnist. Svo
mikið að farið er að fyrnast yfir til-
urð þeirra réttinda sem öllum þykja
sjálfsögð.
Staðan
Í heild er staða
launafólks á Íslandi
góð. Hér hefur oftast
ríkt sátt um þróun
vinnumarkaðarins og
samstarf verkalýðs-
hreyfingar, stjórn-
valda og samtaka at-
vinnurekenda verið
sæmilegt ef ekki gott á
köflum. Þessir hópar
hafa deilt ábyrgð á
vinnumarkaðnum m.a.
hvað varðar rétt-
arstöðu sjúks launa-
fólks, öryrkja og aldr-
aðra. Verkalýðshreyfingin fórnaði í
lok sjötta áratugarins verulegum
kaupkröfum til að setja á stofn al-
mennt lífeyriskerfi fyrir launafólk.
Það átak byggði upp eitt sterkasta
ellilífeyriskerfi í heimi. Á svipuðum
tíma var lagt í öfluga uppbyggingu
íbúðarhúsnæðis fyrir launafólk. Í
sameiginlegu átaki tókst síðan að
brjóta verðbólguna á bak aftur í
byrjun níunda áratugarins og
tryggja vaxandi kaupmátt ráðstöf-
unartekna. Þrátt fyrir þetta eru
verkefnin framundan næg. Hnatt-
væðingunni og opnum vinnumarkaði
fylgja miklar áskoranir. Á íslenskum
vinnumarkaði hefur gætt tilhneig-
ingar til þess að grafa undan um-
sömdum leikreglum og kjörum í
skjóli einkavæðingar á almannaþjón-
ustu, þjónustusamninga við fyr-
irtæki staðsett utan Íslands og í
fyrsta sinn um langt skeið er launa-
fólk sett í harða varnarbaráttu.
Framtíðin
Á undanförnum árum hefur veru-
lega dregið í sundur milli hinna efna-
meiri og hinna efnaminni. Hags-
munir viðskiptalífsins, ekki alls
atvinnulífsins, hafa verið settir ofar
hagsmunum launafólks. Nú er svo
komið að jafnræði í aðgangi að
menntun, heilbrigðisþjónustu, menn-
ingu og frístundum er ógnað. Það
jafnræði er grundvallarforsenda
þess að viðhalda jöfnuði
í samfélaginu og halli
þar á, bitnar það á þeim
kynslóðum sem eru að
vaxa úr grasi. Stór hóp-
ur erlends launafólks
hefur sest hér að og er
kominn til að vera.
Hann er sá hópur sem
lægst hefur launin, oft
þungar framfærslu-
skyldur og skert tæki-
færi. Hagsmunagæsla
fyrir hann er mikilvæg,
ekki einasta fyrir hann
sjálfan heldur allt
launafólk á Íslandi. Það lím sem áður
límdi stéttir þessa lands saman hefur
þornað og þarfnast endurnýjunar.
Við þurfum að gera átak í því að loka
öllum glufum í réttindakerfi launa-
fólks og vera tilbúin til þess að mæta
framtíðinni sem ein heild en ekki
sundruð þjóð. Það þarfnast kjarks,
einhverra fórna en mun til lengdar
duga best til þess að viðhalda jöfnuði
og samstöðu innan samfélagsins. Það
er verk að vinna.
Ég tel að Samfylkingunni sé best
treystandi til þess að vinna þau í sátt
við allt samfélagið. Ég hvet þig ein-
dregið til þess að taka þátt í próf-
kjöri Samfylkingarinnar í Suðvest-
urkjördæmi 4.11 næstkomandi og
leggja þitt af mörkum til að móta
sterkan og frambærilegan framboðs-
lista í kjördæminu. Ég vil taka 2.–3.
sætið á þeim lista og óska eftir
stuðningi þínum.
Skilyrði jafnaðar
og réttlætis
Magnús M. Norðdahl skrifar
um réttindi launafólks
Magnús M. Norðdahl
» Það lím sem áðurlímdi stéttir þessa
lands saman hefur þorn-
að og þarfnast end-
urnýjunar.
Höfundur er lögfræðingur ASÍ og
býður sig fram í 2.–3. sæti á fram-
boðslista Samfylkingarinnar í SV-
kjördæmi.
TENGLAR
..............................................
www.mn.is