Morgunblaðið - 12.11.2006, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 12. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
foreldrar og börn
miklum vanda vegna skorts á
umönnunarúrræðum í þessum ald-
urshópi. Auðvitað bitnar það á
börnunum.“
Halldór segir ASÍ vilja lengja í
fæðingarorlofinu en jafnframt þurfi
að auka þjónustu samfélagsins við
barnafólk þegar út á vinnumark-
aðinn er komið.
Hvað eru lífsgæði?
En það er ekki nóg að skapa hlut-
lægar aðstæður, það þarf líka að
skapa rétt viðhorf. Halldór segir
mikilvægt að fólk velti fyrir sér
spurningunni: Hvað eru lífsgæði?
„Eru lífsgæði fyrst og fremst fólgin
í efnislegum hlutum eða eru þau
kannski frekar fólgin í samvistum
með okkar nánustu? Það er kannski
banalt að taka svona til orða en er
þetta samt ekki málið? Afar okkar
og ömmur komu út úr moldarkof-
unum og allar götur síðan hefur
þjóðin verið upptekin af því að njóta
allra þeirra efnislegu gæða sem
lengi vel voru ekki til staðar. Þar
höfum við aftur á móti almennt séð
náð ákveðnum endamörkum og
maður elur þá von í brjósti að yngri
kynslóðirnar vakni til vitundar um
það. Mér finnst ég þegar sjá þess
ákveðin merki. Hitt er annað mál að
skólakerfið hefur að mörgu leyti
lagað sig vel að félagslegu hlutverki
sínu og við snúum ekki aftur til þess
tíma þegar stórfjölskyldan sá um
uppeldi barna frá fæðingu til full-
orðinsára. Það er einfaldlega liðin
tíð. Hlutverk okkar og komandi
kynslóða er að finna jafnvægið.
Hinn gullna meðalveg.“
Halldór segir það áhyggjuefni að
þátttaka barna í íþróttum og frí-
stundanámi sé í auknum mæli að
verða háð efnahag. „Það er dýrt að
stunda íþróttir. Greiða þarf æf-
ingagjöld, sækja mót í öðrum lands-
hlutum og festa kaup á búnaði af
ýmsu tagi. Þetta getur hlaupið á
tugum þúsunda. Sama gildir um
tónlistarnám. Svo þarf að keyra
börnin og sækja þau. Allt kostar
þetta peninga og er farið að hafa
áhrif á möguleika barna sem búa
við lakan efnahag til að taka þátt.“
Enn er ónefnt mál sem Halldór
segir verða fyrirferðarmikið á
næstu árum og misserum, ör fjölg-
un fjölskyldna af erlendum uppruna
á Íslandi. „Þar eru allskonar úr-
lausnarefni sem kalla á sérstaka
skoðun og lausnir. Þetta snýst um
menningu, tungumál, efnahag,
stöðu barnanna í samfélaginu og
ýmislegt fleira og maður hefur
óneitanlega af því áhyggjur að
þarna gætu skapast aðstæður sem
eru ennþá fjandsamlegri börnunum
en þær sem fyrir eru. Ekki það að
fólk vilji ekki gera vel við börnin
sín, aðstæðurnar eru bara svo ólíkar
því sem við eigum að venjast. Svo
dæmi sé tekið er viðhorf til vinnu
ungmenna allt annað í sumum af
þessum menningarheimum en hér.
Þar er lífið bara vinna og fram-
færsla sama hvort þú ert barn eða
fullorðinn.“
Getum búið til
barnvænna samfélag
Enda þótt ýmislegt megi betur
fara er Halldór sannfærður um að
Íslendingar hafi burði til að skapa
hér barnvænna samfélag í nánustu
framtíð. „Við eigum betri möguleika
á því en flestar aðrar þjóðir að ná
þessu markmiði. Hér er engin
rótgróin menningarleg mismunun
vegna stéttarskiptingar og við höf-
um náð hér ákveðnum efnislegum
markmiðum sem við höfum mögu-
leika á að láta alla njóta góðs af.
Það kallar að vísu á svolítið breytta
hugsun, bæði á vinnumarkaði og í
samfélaginu öllu. Það er engin laun-
ung á því að við í verkalýðshreyf-
ingunni viljum líta til þeirrar sam-
félagsgerðar sem byggð hefur verið



  





 









 

  
 



















   

 ! ""
 
 




 









  # 
$

%



$
&
'  
( 
)(
**(
+ 
 ",-
.













.
.





           

 

   
         
! !" # $ /
./.
./.
./
./
/
/
/
 "%!&'( Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
» Þurfum við endilega
að vinna svona of-
boðslega mikið og vera
svona virk í ýmsu starfi
fyrir utan heimilið? Á
heildina litið höfum við
það gott efnahagslega
og margir eru í aðstöðu
til að draga úr vinnu ef
viljinn er fyrir hendi.
S
ú var tíðin að íslenskar mæður voru
upp til hópa heimavinnandi. Er líða
tók á tuttugustu öldina jókst at-
vinnuþátttaka þeirra jafnt og þétt
og nú er hún löngu orðin almenn og
sjálfsögð. Viðmælendur Morgunblaðsins eru á
einu máli um að það sé ekki valkostur að
hverfa aftur til þeirrar samfélagsgerðar þegar
mamma eða jafnvel amma vann heima og tók á
móti börnunum þegar þau komu heim úr skól-
anum. Það sé einfaldlega liðin tíð.
„Konur mega alls ekki fá samviskubit yfir
því að vinna launaða vinnu utan heimilis,“ seg-
ir Fanný Gunnarsdóttir formaður Jafnrétt-
isráðs. „Ég skil samt konur sem hugsa þannig
og þar komum við að óásættanlegum launa-
mun kynjanna. Ef foreldrum finnst þeir þurfa
að taka ákvörðun um að annað foreldrið
minnki við sig vinnu er ég hrædd um að í lang-
flestum tilfellum komi það í hlut konunnar þar
sem hún er með að jafnaði lægri laun. Í okkar
samfélagi bera ungar barnafjölskyldur oftast
þungar fjárhagsskuldbindingar og því er
dæmið reiknað á þennan hátt. En svona meg-
um við ekki setja þetta upp. Það yrði mikið
bakslag í jafnréttisbaráttuna ef konur færu
undir þessum formerkjum af vinnumarkaði.
En gleymum því ekki að foreldrar, mæður
jafnt sem feður, vilja geta átt það val að sinna
börnum og uppeldi um lengri eða skemmri
tíma.“
Í aldir báru íslenskar mæður hitann og
þungan af barnauppeldi og sú ábyrgðartilfinn-
ing hverfur ekki eins og hendi sé veifað. Fanný
tekur undir það en bendir á að það sé fagn-
aðarefni að feður séu orðnir virkari þátttak-
endur í uppeldi og umönnun barna sinna.
„Börn eiga bæði mæður og feður og í nútíma-
samfélagi þykir okkur eðlilegt að foreldrar
deili ábyrgðinni. Þess vegna voru lögin um
fæðingarorlof feðra mikil framför. Þau hafa
fært feður nær börnum sínum. Þegar ég var
lítil hefði karlmaður á gangi með barnavagn
vakið mikla athygli og fengið samúð. „Aum-
ingja maðurinn ætli konan hans sé veik?“ Þar
sem ég þekki til hefur aðkoma feðra að námi
og skólagöngu barna líka aukist verulega. Ef
faðir mætti hér áður á foreldrafund hlaut kon-
an hans að liggja á sæng eða a.m.k. vera „lög-
lega“ afsökuð. Í dag þykir þetta sjálfsagt mál.
Sem betur fer.“
Deila þarf ábyrgðinni á heimilinu
Gísli Hrafn Atlason mannfræðingur segir að
Íslendingar séu enn að bregðast við aukinni at-
vinnuþátttöku kvenna. „Þá er ég að tala um
heimilið, það hefur ekki gengið eftir sem
skyldi að bæði kynin sinni því. Það hvílir enn
að verulegu leyti á konunum enda þótt karl-
arnir séu hægt og bítandi að axla meiri
ábyrgð. Feðraorlofslögin hafa hjálpað til hvað
þetta varðar enda þótt þau dugi ekki til ein og
sér.“
Í þessu samhengi segir Gísli Hrafn áberandi
að hærra hlutfall kvenna bregðist við barn-
eignum með því að draga úr vinnu. „Í könnun
á áhrifum barneigna á útivinnandi fólk sem
gerð var í vor svöruðu 57% kvenna því til að
þær hefðu þurft að minnka við sig vinnu en
einungis 19% karla.“
Þegar spurt var hvort fólk hefði þurft að
auka við sig vinnu út af auknum útgjöldum í
kjölfar barneigna svöruðu 23% kvenna játandi
og 36% karla.
Gísli Hrafn segir viðhorf til þess að báðir
foreldrar sinni launaðri vinnu hafa breyst mik-
ið á skömmum tíma. Þegar spurt var að því ár-
ið 1995 hvort væri heppilegra að annað eða
bæði foreldri ynnu launaða vinnu svöruðu að-
eins 39% aðspurðra því til að betra væri að
bæði gerðu það. Í dag er þetta hlutfall komið
upp í 75% meðal barnafólks.
„Það hefur því orðið hröð breyting á hug-
myndum okkar um það hvernig við viljum
hafa hlutina burtséð frá því hvernig þeir eru í
raun og veru. Almenningsálitið styður altént
það fyrirkomulag að báðir foreldrar vinni utan
heimilisins,“ segir Gísli Hrafn.
Hann telur það ekki valkost hjá meginþorra
þjóðarinnar að annað foreldrið láti af launaðri
vinnu til að sinna börnum sínum betur.
„Efnameira fólk getur eflaust leyft sér það
en almennt séð lít ég ekki á þetta sem valkost.
Boginn er hátt spenntur hjá mörgum, hvar
sem borið er niður í stétt, og flestum heimilum
veitir ekki af tveimur fyrirvinnum. Ég hef tal-
að við margt fólk á undanförnum misserum í
tengslum við rannsóknir mínar og m.a. hitt
fólk sem ekki hefur haft efni á að taka sér frí í
háa herrans tíð. Svo má heldur ekki gleyma
því að menntunarstig þjóðarinnar er hátt, hjá
báðum kynjum, og það er metnaðarmál hjá
flestum að vera í launaðri vinnu.“
Þurfum að nálgast norræna módelið
Halldór Grönvold, aðstoðarframkvæmda-
stjóri ASÍ, segir það samfélagslegt úrlausn-
arefni að skapa foreldrum aðstæður til að
verja meiri tíma með börnum sínum og málið
verði ekki leyst með því að annað foreldrið
hætti að vinna utan heimilisins. „Eins og við
vitum voru konur langt fram eftir síðustu öld
upp til hópa heimavinnandi og hafa fyrir vikið
eflaust meira samviskubit yfir fjarveru sinni
frá heimilinu en karlar. Það er hins vegar al-
veg fráleit lausn að konur hverfi af vinnu-
markaði. Í mínum huga er alveg klárt að góð
réttindi foreldra í fæðingarorlofi og góð þjón-
usta samfélagsins við barnafólk er ein af
grundvallarástæðum þess hvað konur hafa
náð langt í jafnréttisbaráttunni á hinum Norð-
urlöndunum. Réttindi þeirra á vinnumarkaði
eru klárlega öflugasta tækið í jafnréttisbarátt-
unni og með því að draga þar í land værum við
augljóslega að fara í öfuga átt. Þvert á móti
þurfum við að ganga ennþá lengra í þessu efni,
nálgast norræna módelið meira. Markmið okk-
ar á að vera að stúlkur njóti í framtíðinni jafn-
réttis við drengi í uppvexti og í atvinnulífinu á
fullorðinsárum.“
Ekki valkostur að annað
foreldri hætti að vinna úti
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Liðin tíð „Konur mega alls ekki fá samviskubit yfir því að vinna launaða vinnu.“