Morgunblaðið - 12.11.2006, Blaðsíða 71

þeim kennd enska og almennt hand-
verk svo þeir gætu unnið fyrir sér í
hinu nýja þjóðfélagi. Þeir voru einn-
ig sendir í vist á heimili hvítra
manna til að læra umgengnisvenjur
„siðaðra manna“. Markmiðið var að
gera þá að fullgildum borgurum
hinna nýju Bandaríkja. Skólinn naut
mikillar virðingar og segir Ólafía að
menn hafi komið langar leiðir til að
skoða hann.
Nemendurnir sem voru á aldr-
inum frá sex ára til þrítugs kölluðu
Pratt „pabba“ og sýnir það vel þá
feðrahyggju sem vestrænir menn
tömdu sér gagnvart frumbyggjum
annarra landa. Þeir litu á frum-
byggja eins og börn sem ekki væru
komin jafn langt og þeir sjálfir í þró-
uninni til siðmenningar og því þyrfti
að koma þeim til þroska. Siðir frum-
byggja voru álitnir barnaskapur eða
villimennska og segir Ólafía til dæm-
is frá því að eitt sinn hafi frú Pratt
vaknað um nótt við ógurlegan há-
vaða. Indíánarnir í skólanum höfðu
farið fram úr rúmum sínum og
„dönsuðu sem óðir væru á döggvotri
flötinni og voru að fagna fullu tungli,
sem skein í heiði“. Frú Pratt fór
fram úr og sagði þeim að „pabba
Pratt“ myndi ekki líka þetta, þeir
ættu að sofa um nætur eins og annað
fólk. Indíánarnir létu þá „sefast“ og
fóru að sofa. Engu að síður bjargaði
framtak manna eins og Pratts her-
foringja mörgum indíánaættbálkn-
um frá tortímingu. Það bætti þeim
hins vegar ekki menningu þeirra og
þjóðskipulag sem þeir glötuðu við
innrás hvítra manna. Innflytjend-
urnir töldu sig hafa „fundið“ þessa
heimsálfu og sú skoðun var útbreidd
að góður indíáni væri dauður indí-
áni. Ólafía var því mjög hrifin af
framtaki Pratts og henni og indíán-
unum í skólanum varð vel til vina.
Pratt herforingi, sem hafði að leið-
arljósi að best væri að fræðast um
hlutina af lifandi mönnum en ekki
bókum, spurði Ólafíu spjörunum úr
um Ísland og kom ekki að tómum
kofanum. Þau sátu löngum stundum
í fjörugum samræðum og Ólafía hef-
ur einnig orðið margs vísari um sögu
og siði Bandaríkjamanna. Hjónin
sóttu kirkju á hverjum sunnudegi en
lítið var rætt um trúmál á heimilinu.
Eitt sinn fór Ólafía með þeim í jarð-
arför „svertingja“ og dáðist að
söngnum og „fagureygðum“ blökku-
konunum, sem sýndu sorg sína og
söknuð af hispursleysi. Skelfilega
heitt var í veðri og svitinn bogaði af
Ólafíu en hún vildi ekki fara úr jarð-
arförinni svo menn héldu ekki „að
[henni] stæði á sama um svert-
ingja“.Ólafía hafði ekki áður kynnst
fólki af öðrum kynþáttum né þeirri
kynþáttahyggju sem getur fylgt
sambúð ólíkra kynþátta. Þessi um-
mæli hennar sýna að hún vildi ekki
að menn héldu að hún liti niður á
blökkumenn enda var það í sam-
ræmi við boðskap kristinnar trúar
um að allir menn væru jafnir fyrir
Guði og í anda kvennabaráttunnar
sem hún hafði háð af krafti. Hún var
samt ekki laus við kynþáttafordóma
og segir til dæmis í endurminn-
ingum sínum að ritgerðirnar sem
indíánarnir skrifuðu á skóla Pratts
væru „hverjum hvítum manni sam-
boðnar“. Yfirburðir hvíta kynstofns-
ins, sem þröngvaði menningu sinni
upp á aðra kynstofna, voru óum-
deildir á þessari tíð.
Takmarkalaus mildi og gæska
Á árunum 1909–1912 bjó Ólafía í
Vaterland, einu fátækasta hverfi
Óslóar og reyndi að rétta konunum
þar hjálpandi hönd.
Ólafía réðst ekki á garðinn þar
sem hann var lægstur. Engin stúlka
var svo vesæl eða ómerkileg að
henni þyrfti ekki að rétta hjálpandi
hönd. Þvert á móti, því vesælli og
syndugri sem hún var, þeim mun
meiri kærleik þurfti að sýna henni.
Mildi hennar og gæska átti sér eng-
in takmörk þegar stúlkurnar hennar
voru annars vegar og hún bað Guð
heitt og innilega um að hjálpa sér að
hjálpa þeim. Hún gaf starfi sínu
nafnið „Boðun vonarinnar“ en stúlk-
urnar kölluðu hana stundum æð-
arfuglinn því eins og hann reytti hún
fiðrið af eigin brjósti til að hlúa að
þeim.
Starf Ólafíu útheimti frumkvæði
því það þýddi lítið að sitja heima og
bíða eftir að hinir hjálparþurfi
kæmu til hennar. Í Vaterland var
hún ekki feimin við fólk, þar þekkti
enginn hana sem fósturdóttur Þor-
bjargar ljósmóður á Skólavörðu-
stígnum eða fröken Ólafíu. Hverfið
var í raun eins og eyja í borginni,
þangað fór enginn að ástæðulausu
og fólkið sem bjó þar átti ekki erindi
upp á Karl Jóhann eða í fínni hverfi
bæjarins. Þetta skuggahverfi hafði
skilgreind landamæri og þarna
fannst henni hún vera örugg. Á
nóttu sem degi þræddi hún göturnar
og leitaði uppi stúlkurnar, og fólk
varð fljótlega vant því að sjá þessa
lágvöxnu konu með ljósið og góð-
mennskuna í augunum stika yfir
pollana. Engum datt í hug að snerta
hár á höfði hennar og haft er eftir
lögreglumönnum sem störfuðu í
hverfinu að hvorki harðsvíraðasta
bófa né versta drykkjuræfli hefði
dottið í hug að ráðast á hana þar sem
hún var ein á ferli um niðdimmar
nætur.
Til þess var tekið að hvar sem hún
fór bar hún með sér ró og öryggi
sem vakti virðingu, og engar barði
hún „trúboðsbumbur“ eins og Helge
Refsum, lögreglumaður í Vaterland
og síðar dómari í Bergen, orðaði
það. Trúin var henni forsenda tilver-
unnar og gaf henni kjarkinn en hún
hefur samkvæmt þessu haldið henni
fyrir sig þar til hún taldi viðmæl-
anda sinn reiðubúinn að taka á móti
kærleika Krists. Refsum segir að
augum Ólafíu hafi enginn getað
gleymt, þau hafi verið „gáfuleg, mild
og máttug“ og brennt sig inn í vit-
und þeirra sem kynntust henni.
Stundum mátti sjá hana burðast
með vatnsfötur upp Akersbakken og
gamla konu sem hún var að hjálpa
við vatnsburðinn staulast á eftir
henni í hálkunni. Öðrum stundum
mátti sjá hana leiða heim útúrdrukk-
inn fjölskylduföður og forða honum
þannig frá handtöku fyrir ölvun á al-
mannafæri. Hún vildi öllum hjálpa.
© CORBIS
Frænkur Ólafía og fóstra hennar og
frænka, ljósmóðirin Þorbjörg
Sveinsdóttir, sem var frænka Ein-
ars Benediktssonar skálds.
© CORBIS
Hátíðarbúningur Ólafía á yngri ár-
um en framan af ævinni klæddist
hún hátíðarbúningi íslenskra
kvenna þegar hún kom fram.
Ólafía – Ævisaga Ólafíu Jóhanns-
dóttur er 539 blaðsíður og gefin
út af JPV útgáfu
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. NÓVEMBER 2006 71
Gísli
Eiríkur
Helgi
Oddur*
*fyrir okkur hin
ÍS
L
E
N
S
K
A
/S
IA
.I
S
/N
A
T
33
63
9
11
/0
6
www.bifrost.is imíSsenragroB113 0003334
08:15 Eiríkur Bergmann Einarsson, forstöðumaður Evrópu-
fræðaseturs Háskólans á Bifröst kynnir nýja ritgerð:
Verktakinn í Brussel
08:35 Marius Vahl, sérfræðingur í málefnum EFTA ríkjanna
hjá CEPS stofnuninni (Center for European Policy
Studies)í Brussel: Double democratic deficit influence
of the EEA on democracy in Iceland and Norway.
09:15 Pallborðsumræður og spurningar úr sal
Katrín Jakobsdóttir, bókmenntafræðingur
Kristrún Heimisdóttir, lögfræðingur
Bjarni Már Gylfason, hagfræðingur Samtaka iðnaðarins
Ögmundur Jónasson, formaður stjórnar Evrópu-
fræðaseturs
Aðgangur er ókeypis og allir eru velkomnir
Grand Hótel Reykjavík, miðvikudaginn 15. nóvember
kl. 08:15-10 í salnum Háteigi
Evrópusamvinnan
og lýðræðið
Morgunfundur Evrópufræðaseturs á Bifröst,
í samstarfi við Samtök atvinnulífsins, BSRB, ASÍ
og Samtök iðnaðarins
smáauglýsingar mbl.is