Morgunblaðið - 12.11.2006, Side 70

70 SUNNUDAGUR 12. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
bókarkafli
Ólafía Jóhannsdóttir varð þjóðkunn
í Noregi fyrir störf meðal fátækra,
vændiskvenna og drykkjumanna.
Það er napurt en lognkyrrt kvöldí Ósló haustið 2003. Í almenn-
ingsgarði við Akersána hefur ofurlít-
ill hópur fólks safnast saman og tek-
ið sér stöðu fyrir framan brjóstmynd
af konu á peysufötum. Fólkið er
komið til að minnast hennar og hef-
ur kveikt á kyndlum sem flökta í
andvaranum og gera myrkrið hlýtt
og bjart. Hvor sínum megin við
brjóstmyndina standa ungar stúlkur
og halda á fánum Íslands og Noregs.
Þar er líka kór og þegar söngstjór-
inn sveiflar tónsprotanum hljómar
„Ísland ögrum skorið“ í kyndil-
bjartri nóttinni. Hópurinn tekur
undir. Þá gengur fram Vigdís Finn-
bogadóttir, fyrrverandi forseti Ís-
lands, og leggur blómsveig að fót-
stalli styttunnar. Hún gerir kross-
mark yfir nafnið á stallinum og
þjóðsöngvar Íslands og Noregs eru
sungnir.
Svo sígur hópurinn með kyndlana
af stað og myndar ljósaband sem
þræðir sig eftir bökkum Akers-
árinnar í átt að Jakobskirkjunni
nokkru ofar. Þar skal sett á svið
leikrit Guðrúnar Ásmundsdóttur um
konuna á stallinum. Við brú yfir ána
stöðvar vegfarandi göngumann og
spyr hvað um sé að vera. „Við göng-
um í minningu Ólafíu Jóhanns-
dóttur“ er svarað. Það er spurn í
augum vegfarandans, hver var hún?
Eins og fuglinn fljúgandi
Ólafía Jóhannsdóttir fæddist 1863
á Mosfelli. Þegar hún var á öðru ári
var henni komið í fóstur hjá Sigríði
og Ólafi Stephensen í Viðey og þar
þótti henni gott að vera. Sá atburður
sem hér segir frá hefur líklega átt
sér stað þegar hún var fjögurra ára.
Hún var stödd úti á túni í Viðey og
sá hvíta fugla fljúga í loftinu. Allt í
einu langaði hana til að geta flogið
eins og þeir og þar sem þeir voru
hvítir þá datt henni í hug að ef hún
væri sjálf hvít gæti hún líka flogið.
Hún ákvað því að gera sig hvíta. En
það var ekki nóg, henni fannst hin
börnin líka þurfa að verða hvít. Hún
brá því á það ráð að fá þau með sér
að kvörninni sem var full af mjöli, og
mökuðu börnin á sig mjölinu. Þau
urðu öll snjóhvít en fengu að sjálf-
sögðu snuprur fyrir og Ólafía tiltal
hjá frúnni sinni. Sigríður útskýrði
fyrir Ólafíu að fuglarnir gætu flogið
af því að Guð hefði gefið þeim vængi
en að mannfólkið gæti aldrei flogið
meðan það væri á jörðinni. Ef menn-
irnir ástunduðu gott og dyggðugt líf-
erni gæfi Guð þeim aftur á móti
mjallhvít föt og vængi þegar þeir
dæju og þá gætu þeir flogið hvert
sem þeir vildu.
Þessi atburður er eins og nokkurs
konar uppdráttur af ævi Ólafíu. Sem
barn þráði hún að lyfta sér upp af
jörðinni og fljúga eins og fuglarnir.
Þegar hún óx úr grasi leitaði hugur
hennar í hæðir, hvort sem það voru
hæðir hugsjónanna, sem hún barðist
fyrir, eða í hæðirnar til Guðs. Hún
lét veraldlega hluti aldrei aftra sér
og þráaðist við að láta jörðina binda
sig fasta með viðteknum skoðunum
eða áhyggjum. Þess í stað fór hún á
flug með orðum sínum og störfum.
Flug fuglanna taldi hún stafa af hvít-
um lit þeirra en í vestrænni menn-
ingu er hvíti liturinn tákn hreinleik-
ans og hins vammlausa. Hann er
andstæða þess sem talið er óhreint
og svart eins og syndin. Ólafía
reyndi alla tíð að útrýma „óhrein-
indum“ eins og misrétti, eymd og
áfengisböli, og lagði kapp á að verða
vammlaus og „hvít“ sjálf. En það
varð henni aldrei nóg að hún sjálf
væri „hvít“. Hún vildi að aðrir yrðu
það líka, og ekki bara börnin í Viðey.
En, eins og frúin hennar benti henni
á, þá getur aðeins Guð gert mennina
hvíta og gefið þeim vængi. Og til
hans leitaði hún á endanum, gerðist
hans góða barn og reyndi að vinna
verkin hans á jörðinni.
Fulltrúi íslenskra kvenna
Ólafía varð fyrst kvenna til að
sitja þjóðmálafund sem kjörinn
fulltrúi. Það var á Þingvöllum sum-
arið 1895.
Þingvallafundir voru „alþjóðar-
fundir“ og þótti Hinu íslenska kven-
félagi því nauðsynlegt að kvenþjóðin
ætti fulltrúa á fundinum. Ólafía var
einróma kosin til að fara til Þing-
valla sem fulltrúi íslenskra kvenna.
Hún átti að tala þar um
kvenréttindamálið, háskólamálið,
stjórnarskrármálið og bindind-
ismálin og er þetta ekki lítil mál-
efnaskrá fyrir einn fund. Þorbjörg
vildi að hún talaði líka fyrir dýra-
vernd en því var hafnað.
Fundurinn var haldinn 28. júní í
slagveðursrigningu í stóru tjaldi á
völlunum miðjum og þar var margt
manna saman komið alls staðar af
landinu. Dagskráin hófst á því að
kjörbréf fulltrúanna voru lesin upp
og samþykkt, öll nema eitt. Það var
kjörbréf Ólafíu. Hún tók þá til máls
og talaði fyrir kjörgengi sínu af
„aðdáanlegri hógværð og skilnings-
ríki“ að sögn Friðriks Guðmunds-
sonar, bónda á Langanesi, sem sótti
fundinn sem fulltrúi Þingeyinga. Þá
bað um orðið fulltrúi Hafnfirðinga
og talaði fyrst mikið um kvef og
dragsúg en kom sér síðan að efninu
og sagði að „fyrirbyggja bæri þenn-
a[n] glæpsamlega tilgang og fram-
hleypni“ sem fram kæmi hjá kven-
félaginu. Slíka framkomu gagnvart
þessari „ungu, hógværu og fallegu
stúlku“ þoldi Friðrik Guðmundsson
ekki og fannst það heilög skylda sín
„að kasta sér í sjóinn“ fyrir hana og
málstað hennar hvað sem yrði um
Skúla Thoroddsen þar á eftir. Varð
úr þessu mikil ólga og menn báðu
um orðið hver í kapp við annan.
Lyktaði málum svo að kjörbréf Ólaf-
íu var samþykkt með öllum greidd-
um atkvæðum nema einu og sat hún
því fundinn sem einn af tuttugu
fulltrúum.
Þetta mun vera í fyrsta sinn, svo
vitað sé, að íslensk kona sitji þjóð-
málafund sem kjörinn fulltrúi en
Ólafía sér ekki ástæðu til að tiltaka
það í endurminningum sínum. Sex-
tán mál voru tekin fyrir á fundinum
og var kvenfrelsismálið hið þriðja í
röðinni. Ólafía hefur greinilega
kunnað að tala fyrir því vegna þess
að í frásögn Fjallkonunnar af fund-
inum segir „[K]venfrelsismál; samþ.
jafnrétti við karlmenn“. Svo mörg
voru þau orð árið 1895.
Allir jafnir fyrir guði
Ólafía var einn stofnenda íslenska
Hvítabandsins og 1897 þáði hún boð
Hvítabandsins í Bandaríkjunum um
að sitja alheimsþing félaganna í To-
ronto. Fyrst fór hún til vinkonu
sinnar Nönu Pratt í Carlisle Þar var
indíánaskóli Pratts herforingja.
Pratt komst fljótlega á þá skoðun
að best væri að hafa indíána á skóla
út af fyrir sig og stakk upp á því að
gamlar hermannabúðir í Carlisle
yrðu notaðar í þeim tilgangi. Það
varð úr og árið 1879 tók indíánaskóli
Pratts til starfa. Herforinginn, sem
sjálfur hafði notið lítillar skóla-
göngu, ferðaðist um og bauð indíán-
um að taka börn þeirra í skólann.
Fyrsta árið voru nær tvö hundruð
nemendur í skólanum og þar var
Reis á móti ranglæti og spillingu
© CORBIS
Í Vesturheimi Indíánarnir við skóla Pratts herforingja kölluðu herforingjann pabba.
Bókarkafli | Ólafía Jóhannsdóttir var forvígismaður
íslenskrar kvennabaráttu og byltingarkona, sem ferð-
aðist víða og kynntist jafnt hefðardömum sem nið-
urbeygðum konum götunnar. Dr. Sigríður Dúna
Kristmundsdóttir hefur ritað ævisögu þessarar
heimskonu, Ólafía – Ævisaga Ólafíu Jóhannsdóttur.
Útsýni Frá Vaterlandsbrúnni um aldamótin 1900. Húsin við Mjóstræti þar
sem Ólafía bjó eru til hægri á myndinni.
Ólafur er vistfræðingur við Náttúrufræðistofnun Íslands.
Mánudaginn 13. nóvember flytur
Dr. Ólafur Karl Nielsen erindi:
Rjúpnaveiðar og veiðistjórnun
Allir velkomnir.
Fræðsluerindi Landbúnaðar-
háskóla Íslands á Keldnaholti
Erindið hefst kl. 3 e.h. og er haldið í fundarsal LbhÍ
á Keldnaholti, 3. hæð.
FJARNÁM Í
TÖLVUNARFRÆÐI
OG IÐNFRÆÐI
OFANLEITI 2 • HÖFÐABAKKA 9 • KRINGLAN 1
SÍMI: 599 6200 www.hr.is
F
A
B
R
IK
A
N
2
0
0
6
Nánari upplýsingar veitir:
Ásrún Matthíasdóttir,
lektor og verkefnastjóri
fjarnáms HR.
Sími: 599 6272
asrun@ru.is
Skemmtilegt nám sem
skapar mikla möguleika
Í Háskólanum í Reykjavík er hægt að stunda fjarnám og nám
með vinnu í kerfisfræði.
Almennur kynningarfundur verður haldinn í Háskólanum í
Reykjavík Ofanleiti 2, miðvikudaginn 15. nóvember kl. 17:00.
Umsóknarfrestur um nám í kerfisfræði er til 1. desember.
í Háskólanum í Reykjavík
15. nóvember kl. 17:00
KYNNINGARFUNDUR
M NÁM
Í KERFIS