Morgunblaðið - 01.12.2006, Síða 40

40 FÖSTUDAGUR 1. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
HVER skyldi staða HIV/
alnæmis vera núna 25 árum eftir
að fyrsti maðurinn
greindist með HIV í
heiminum? Einkunn-
arorð Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunar-
innar þetta árið gefur
það í skyn en þau eru:
Stöndum við loforð
okkar. Stöðvum út-
breiðslu alnæmis!
Hvað hefur
áunnist?
Í dag eru um 39
milljónir smitaðir af
HIV eða um 1% jarð-
arbúa á aldrinum 15–49 ára. Á
árinu 2005 smituðust um 4 millj-
ónir manns og tæplega 3 milljónir
létust. Jákvæðu fréttirnar eru þær
að þótt tíðni smitunar sé ennþá allt
of há virðist hafa dregið aðeins úr
útbreiðslu sjúkdómsins á heims-
vísu. Aukningin er mest á
ákveðnum svæðum og í löndum
eins og Suðaustur-Asíu og í fyrrum
Sovétríkjunum. Þekkingin á sjúk-
dómnum er orðin það mikil í dag
að hægt er að vita með ákveðnu ör-
yggi hvert beri að stefna til þess að
hægja á faraldrinum og draga úr
neikvæðum áhrifum hans. Hin pólí-
tíska forysta í ýmsum löndum hef-
ur einnig tekið verulega við sér til
þess að takast á við þennan vanda.
Aldrei hefur hærri fjárhæðum ver-
ið varið til málaflokksins, en árið
2005 var sett fimmfalt hærri upp-
hæð til hans en árið 2001 eða 8,3
milljarðar dollara.
Hvað má gera betur?
Þótt alþjóðasamfélagið hafi aldr-
ei lagt meir af mörkum til þess að
stöðva útbreiðslu HIV/alnæmis er
ennþá af mörgu að taka. Sem dæmi
standa sum lönd sig betur í for-
vörnum nú en áður en sinna ekki
meðferð sjúkdómsins sem skyldi, í
öðrum löndum getur þessu svo ver-
ið alveg öfugt farið. Enn önnur
lönd hafa lítið sem ekkert sinnt
þessu starfi hingað til.
Ekki hefur enn tekist að vernda
ákveðna hópa í sumum ríkjum, eins
og ungt fólk og börn. Helmingur
þeirra sem smitast í heiminum er
ungt fólk 15–24 ára. Tæplega helm-
ingur þeirra hefur ekki nægilega
þekkingu á sjúkdómnum til þess að
geta t.d. varið sig
smiti. Í einhverjum
löndum hefur tekist að
breyta hegðun ungs
fólks, t.d. með aukinni
fræðslu í skólum,
frestun á því að ung-
menni hefji kynlíf,
fækkun rekkjunauta,
aukinni smokkanotkun
í skyndikynnum og
með bættri greiningu.
Þetta sannar að for-
varnir virka og að efl-
ing þeirra getur bjarg-
að mannslífum.
Leggja þarf ríkari áherslu á að
gefa barnshafandi konum lyfja-
meðferð og meðhöndla HIV-jákvæð
börn. Ef konur fá árangursríka
meðferð við HIV á meðgöngu
breytast líkurnar á að barnið smit-
ist af HIV úr um 26% í minna en
1%.
Einnig þarf að auka verulega
möguleika kvenna á því að geta
sjálfar varið sig í kynlífi. Bæta þarf
stöðu þeirra í samfélögum ýmissa
landa því að bág fjárhags- og fé-
lagsleg staða kvenna getur valdið
því að þær smitast frekar af HIV.
Rannsóknir sýna að HIV-jákvæðar
konur eru margfalt líklegri til að
hafa orðið fyrir ofbeldi en aðrar
konur. Í fjölmörgum löndum hafa
um 20–44% karlmanna viðurkennt
að hafa beitt konur sínar eða kær-
ustur ofbeldi. Ofbeldi eða ótti
kvenna við að verða beittar ofbeldi
getur gert þeim erfitt fyrir, ef ekki
ómögulegt, að neita kynlífi, krefja
maka sinn um að vera trúr eða að
hann noti smokk. Þær láta einnig
síður greina sig við slíkar aðstæður
eða fá aðhlynningu vegna HIV-
smits síns.
Enn fremur þarf að leggja mun
meiri áherslu á forvarnarúrræði
fyrir karlmenn sem hafa kynmök
við aðra karlmenn, sprautufíkla og
fólk sem selur sig. Einnig þarf að
taka verulega á fordómum sem enn
eru mjög útbreiddir víða um heim.
Huga þarf að þeim 15 milljónum
barna sem eru munaðarlaus vegna
HIV og þurfa á mikilli umhyggju
og stuðningi að halda. Þeim hefur
hingað til ekki verið sinnt sem
skyldi.
Hvað er framundan?
Þegar á heildina er litið þarf að
efla baráttuna gegn HIV á flestum
stöðum í heiminum ekki seinna en
núna og um ókomna framtíð. Þetta
þarf að gera ef t.d. á að takast að
auka aðgengi allra að HIV-lyfjum
en í dag hafa einungis 20% smit-
aðra aðgang að þeim. Hið sama
gildir ef við eigum að geta hægt á
og dregið úr tíðni HIV-smitunar í
heiminum, en það er markmið
Sameinuðu þjóðanna að svo verði
árið 2015.
Hér á landi væri mjög æskilegt
að fólk notaði smokka í meiri mæli
en það gerir og fari fyrr í mót-
efnagreiningu telji það sig hafa
stundað óábyrgt kynlíf. Hafi fólk
smitast er mikilvægt að það fái
meðferð til þess að koma í veg fyr-
ir að smita aðra óaðvitandi og
hindra að sjúkdómurinn þróist úr
HIV yfir í alnæmi. Barnshafandi
konur mættu einnig í auknum mæli
láta kanna hvort þær eru smitaðar
af HIV, en rannsókn árið 2004
leiddi í ljós að einungis 40% þeirra
gerðu það. Eins og fram hefur
komið dregur áhrifarík meðferð við
HIV á meðgöngu verulega út líkum
á því að barn smitist af HIV í með-
göngu og við fæðingu.
Stöndum við loforð okkar. Stöðv-
um útbreiðslu alnæmis! Allir sem
einn! Látum verkin tala.
Stöndum við loforð okkar –
Stöðvum útbreiðslu alnæmis
Sigurlaug Hauksdóttir skrifar í
tilefni af alþjóðlegum bar-
áttudegi gegn HIV og alnæmi
»Hér á landi værimjög æskilegt að
fólk notaði smokka í
meiri mæli en það gerir
og fari fyrr í mótefna-
greiningu telji það sig
hafa stundað óábyrgt
kynlíf.
Sigurlaug Hauksdóttir
Höfundur er yfirfélagsráðgjafi á sótt-
varnasviði Landlæknisembættisins
og á Landspítala – háskólasjúkrahúsi.
Á ÞESSU ári hafa sjúklinga-
félögin, Félag MND – sjúklinga;
Heilaheill; LAUF – Landssamtök
áhugafólks um floga-
veiki; MG – félag Ís-
lands; MS – félag Ís-
lands og
Parkinsonsamtökin,
[Vinnuheitið SAM-
TAUG] haft með sér
samráð og knúið dyra
hjá yfirstjórn Land-
spítala – háskólasjúkra-
húss (LSH). Er það
gert í því skyni að auka
skilning milli aðila, er
hafa lýst yfir vilja sín-
um með skriflegu sam-
komulagi til að eiga
samstarf með skipulegum hætti um
mál sem varða skjólstæðinga félag-
anna og LSH. Þetta hefur gengið vel
eftir og af skiljanlegum ástæðum hef-
ur ýmislegt komið í ljós sem betur
mætti fara í okkar heilbrigðiskerfi,
sem því miður er komin slagsíða á.
Þetta er ekki síst vegna þess að innan
félaganna er að finna fagaðila, sem
ýmist vinna ennþá á sjúkrahúsunum
eða eru komnir á eftirlaun. Þá er ver-
ið að tala um að vekja athygli stjórn-
valda t.a.m. á ýmsum hagkvæmum
atriðum er leitt gætu til frekari
sparnaðar í heilbrigðiskerfinu, sé til
lengri tíma litið. Hollvinir Grens-
ásdeildar hafa vakið athygli á nauð-
syninni á t.d. að byggja nýja a.m.k.
1000 m² álmu við deild-
ina og mætti með því
spara mikið fé til fram-
búðar. Þá hefur komið í
ljós að loknu málþingi
Heilaheilla í október s.l.,
að með því að setja á
laggirnar sérstaka deild
innan sjúkrahúsanna, er
hefði sérhæfðu starfs-
fólki í heilablóðfalls-
sjúkdómum á að skipa,
væri hægt að bjarga
mannslífum. Þá hefur
komið í ljós að staða
Sjálfsbjargar, að ný-
loknum sambandsstjórnarfundi um
síðustu helgi, er nokkuð breytt,
Sjálfsbjörg þarf að ganga í endurnýj-
un lífdaga og þá einnig staða fatlaðra
í okkar samfélagi. Þá er eftir að minn-
ast á málefni aldraðra o.s.frv.
Í stuttu máli, það verður að segjast
eins og er að sú afvegaleidda umræða
um „hátæknisjúkrahús“ hefur nokkr-
um sinnum skotið upp kollinum og
tafið fyrir umræðunni. Það hefur
heyrst sú skoðun að nota frekar
nokkra milljarða af sölu Símans til að
bæta þá þjónustu sem nú er, heldur
en að byggja nýtt sjúkrahús. Ég held
að menn ættu aðeins að staldra hér
við og ég er ekki búinn að mynda mér
skoðun á málinu. En þar sem við er-
um sammála um að bæta þjónustuna
sem nú er, þá ættum við að horfa til
framtíðar og styðja hugmyndina um
nýtt og veglegt sjúkrahús, en koma
þeim skilaboðum til stjórnvalda að
þau skuldi þjóðinni velferðarkerfið og
taki peninganna annarsstaðar frá.
Þannig geta þau leiðrétt þann halla
sem nú er.
Stjórnvöld skulda
velferðarkerfi
Þórir Steingrímsson fjallar um
heilbrigðis- og velferðarkerfið » ... þar sem við erumsammála um að
bæta þjónustuna sem
nú er, þá ættum við að
horfa til framtíðar og
styðja hugmyndina um
nýtt og veglegt sjúkra-
hús ...
Þórir Steingrímsson
Höfundur er rannsóknarlög-
reglumaður, form. Félags íslenskra
rannsóknarlögreglumanna. Býður sig
fram í 1.–2. sæti fyrir forval VG í
Reykjavík og Suðvesturkjördæmi.
HINN 29. júní sl. féll dómur í Hér-
aðsdómi Reykjavíkur þar sem áminn-
ing sem Landspítali – háskólasjúkra-
hús (LSH) veitti Stefáni
E. Matthíassyni, yf-
irlækni á LSH, var
dæmd ólögmæt en þá
áminningu nýtti yf-
irstjórn LSH svo til
grundvallar þess að
víkja Stefáni úr starfi.
Dómur Héraðsdóms
er afdráttarlaus:
Áminningin var ólög-
mæt. Í niðurstöðu
dómsins segir svo: „Er
því ekki unnt að líta svo
á að stefnandi (Stefán
E. Matthíasson) hafi
óhlýðnast löglegu boði
eða banni stefnda
(LSH) eins og haldið er
fram af stefnda hálfu að
stefnandi hafi gert. Þar
með hafði stefndi enga
lögmæta ástæðu sam-
kvæmt 21. gr. laga nr.
70/1996 til að veita
stefnanda áminningu
eins og gert var 31.
október 2005.“
Flestir vinnuveit-
endur landsins myndu
líklega skammast sín
fyrir að fá á sig og sín
störf slíkan áfellisdóm,
sem hér að ofan greinir.
LSH hefur nú tekið þá
ákvörðun að áfrýja ekki
fyrrnefndum dómi,
lækningaforstjóri
sjúkrahússins hefur
lýst því yfir í fjölmiðlum að hann telji
það „skárri kost“ en þann að tapa mál-
inu, aftur, fyrir Hæstarétti. Þetta þýð-
ir hins vegar ekki, eins og flestir lög-
hlýðnir borgarar þessa lands myndu
álykta, að LSH ætli að virða nið-
urstöðu dómsins og hafa í heiðri þá
meginreglu sem ég hélt að gilti í rétt-
arríki að allir séu jafnir fyrir lögunum.
LSH hefur nefnilega ákveðið að brott-
vikning Stefáns, byggð á ólögmætri
áminningu, standi og skárra sé að
semja við hann um skaðabætur, sem
lækningaforstjóri sjúkrahússins telur
að verði „óverulegar“.
Góður Guð láti gott á vita. Spurn-
ingin er bara sú, óverulegar fyrir
hvern? Skattgreiðendur? Siv Frið-
leifsdóttur?
Frá heilbrigð-
isráðherra Framsókn-
arflokksins, nefndri Siv
Friðleifsdóttur, hefur
ekkert heyrst hvað þetta
mál varðar að und-
anförnu, og ég geri
þannig ráð fyrir að að-
gerðir yfirstjórnar LSH
nú séu með hennar sam-
þykki og velþóknun. Sú
staðreynd er athygl-
isverð: Hér lætur æðsti
yfirmaður heilbrigð-
isstarfsfólks hins op-
inbera það viðgangast að
brotin séu lög á einum
starfsmanna sinna og
viðkomandi síðan vikið
úr starfi fyrir það að
vera ekki sammála yf-
irstjórn þeirrar stofn-
unar sem viðkomandi
vinnur hjá. Í hvaða stöðu
setur það annað starfs-
fólk LSH?
Verð að viðurkenna að
ég er ekki lögfræðingur.
Ég þekki Stefán E.
Matthíasson heldur ekki
neitt; man reyndar ekki
eftir því að hafa nokkurn
tímann talað við mann-
inn. Líklega ætti ég því
ekki að vera að tjá mig
um þetta mál, heldur
þegja eins og ýmsir koll-
ega minna hafa því mið-
ur kosið að gera; það
væri svo auðvelt og um leið svo aum-
legt. Enginn veit nefnilega hverjum
sverðin sveiflast næst og hvar höggin
koma niður. Þannig er réttaröryggi
framtíðarinnar til handa starfs-
mönnum LSH. Eru ekki annars kosn-
ingar til Alþingis næsta vor?
Réttaröryggi
starfsmanna á LSH
Hlynur Níels Grímsson fjallar
um dómsmál Stefáns Matthías-
sonar gegn Landspítala – há-
skólasjúkrahúsi
Hlynur Níels Grímsson
»Hér læturæðsti yf-
irmaður heil-
brigðisstarfs-
fólks hins
opinbera það
viðgangast að
brotin séu lög á
einum starfs-
manna sinna og
viðkomandi síð-
an vikið úr starfi
fyrir það að vera
ekki sam-
mála …
Höfundur er læknir, sérfræðingur í
krabbameinslækningum við Land-
spítala – háskólasjúkrahús.
ÞESSA dagana er að berast í
verslanir nýr CD-diskur með lög-
um og textum Ása í Bæ. Disk-
urinn ber nafnið
„Gaman að vera
til“ og er nafnið
sótt í gullfallegt
ljóð Ása um vin
sinn Oddgeir
Kristjánsson
tónskáld er hann
samdi um hann
látinn.
Hér er um að
ræða heildstætt
safn laga og texta Ása í Bæ og er
vandað til verka.
Árni Johnsen hefur safnað sam-
an og drifið verkið áfram eins og
honum er einum lagið.
Í fyrsta skipti eru gefnar út
sumar af perlum Ása eins og
Barnabragur og lagið Í kvöld eftir
„Vosa“ Alfreð Washington Þórð-
arson með ljúfum texta Ása er eitt
af höfuðperlum í mjög svo skraut-
legri tónlistarflóru Eyjamanna.
Þegar þetta safn laga berst
manni til eyrna hljómar niður
fersks mannlífs og óbeislaðrar
náttúru Eyjanna. Má segja að
„þjóðarsál“ Eyjamanna komi best
fram í Eyjalögunum en það nafn
hafa lög Ása í Bæ, Oddgeirs
Kristjánssonar, Alfreðs Wash-
ington, Lofts Guðmundssonar og
Árna úr Eyjum fengið með ár-
unum.
Þessi diskur er ómissandi í
safn þeirra er elska ferskt mann-
líf Eyjanna og má segja að í
þessum lögum lifi andi þessara
bóhema og lífskúnstnera er gerðu
þessi leikandi ljóð og lifandi tón-
list.
Flytjendur eru breiðfylking úr
flóru tónlistamanna á Íslandi og
ná þeir að fanga áhrif gömlu tón-
skáldanna á einstakan hátt. Í
mörgum laganna er maður bók-
staflega kominn út á sundin blá
með sefandi gutli bárunnar og
allt upp í að sigla hraðbyri á hvít-
um unnarföldum.
Árni, takk fyrir þetta frábæra
framtak og megi þessi kraftur
sem einkennir þig fylgja þér með
Guðs hjálp í þeim störfum sem
fram undan eru hjá þér.
SIGURMUNDUR G.
EINARSSON
Suðurgerði 4,
900 Vestmannaeyjar.
Gaman að vera til
Frá Sigurmundi G. Einarssyni:
Sigurmundur G.
Einarsson
Bréf til blaðsins
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is