Morgunblaðið - 01.12.2006, Side 48

48 FÖSTUDAGUR 1. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Martha Krist-jánsson fæddist
í Köln 4. desember
1911. Hún andaðist
á heimili sínu 23.
nóvember síðastlið-
inn. Foreldrar
hennar voru Dimitri
Papafoti, f. 23.12.
1882 í Serres á
Norður-Grikklandi,
d. 22.2. 1965 í Ham-
borg, og kona hans
Wilhelmine Daut, f.
12.3. 1890 í Bad
Kreuznach í Þýska-
landi, d. 2.1. 1981 í Hamborg. For-
eldrar hennar voru Ludwig og
Wilhelmine en Dimitri var einn
þriggja sona grísks rétttrún-
aðarprests Georgs og konu hans
Ekaterinu. Systkini Mörthu eru
Hedwig, f. 16.2. 1910, og Petro, f.
31.5. 1913, d. 4.10. 1981.
Hinn 27.6. 1936 giftist Martha
Einari Kristjánssyni, f. 24.11.
1910, d. 24.4. 1966. Foreldrar
hans voru Kristján Helgason, f.
7.12. 1879, d. 5.9. 1945, og Val-
gerður Halldóra Guðmundsdóttir,
f. 12.5. 1879, d. 24.6. 1944. Systk-
ini Einars voru Gústaf, Helga, Júl-
íus, Bragi og Baldur, sem öll eru
látin. Börn Mörthu og Einars eru:
1) Valgerður, f. 22.4. 1939 í Duis-
burg, m. Pétur H. Snæland, f.
17.11. 1938. F.m. Benedikt Örn
Árnason, f. 23.12. 1931. Börn
þeirra: A) Einar Örn, f. 29.10.
1962, m. Sigrún Guðmundsdóttir,
f. 1.8. 1964. Börn: a) Hrafnkell
Flóki, f. 27.6. 1992, b) Kolbeinn
Hringur, f. 6.7. 1999, c) Arn-
grímur Broddi, f. 11.1. 2001; B)
með faðirvorið á grísku. Dimitri
tapaði fyrirtæki sínu í kreppunni
1929 og flutti fjölskyldan til Dres-
den þar sem hann fékk góða stöðu
í öðru tóbaksfyrirtæki. Martha
sótti verslunarskóla þar sem hún
nam m.a. hraðritun en píanónám
hafði hún stundað síðan á unga
aldri. Foreldrar Mörthu, Hedwig,
eldri systirin, og fjölskylda henn-
ar bjuggu í Dresden. Þau misstu
þar allt sitt í stríðinu og fluttu öll
til Hamborgar fyrir stríðslok.
Martha kynntist Einari Krist-
jánssyni óperusöngvara í Dresden
árið 1934. Hann var þá yngsti fast-
ráðni söngvarinn við óperuna þar.
Þau giftust árið 1936 og fóru í
brúðkaupssiglingu til Íslands með
farþegaskipinu Milwaukee. Þau
fluttu til Stuttgart sama ár þegar
Einar fór á samning við óperuna
þar. Árið 1938 réðst Einar til óp-
erunnar í Duisburg. Þar fæddust
dætur þeirra hjóna og þar bjuggu
þau Martha til ársins 1941 þegar
leiðin lá til óperunnar í Hamborg.
Þar misstu þau íbúð sína í loftárás
1945. Sumarið 1946 kom fjöl-
skyldan öll heim til Íslands en
Martha og Einar héldu brátt aftur
til útlanda. Árin þar á eftir efndi
Einar til söngferða víðsvegar í
Evrópu, m.a. í Þýskalandi, á Ís-
landi, í Vín og Stokkhólmi.
Martha fylgdi Einari en dætur
þeirra bjuggu á meðan á heimilum
Gústafs og Braga, bræðra Einars,
þangað til hann réðst svo til kon-
unglega leikhússins í Kaupmanna-
höfn árið 1948. Heim til Íslands
fluttu Martha og Einar árið 1962.
Einar lést árið 1966. Eftir það bjó
Martha í Reykjavík hjá Brynju
dóttur sinni og fjölskyldu hennar.
Útför Mörthu verður gerð frá
Fossvogskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.
Árni, f. 24.4. 1964, m.
Lilja Gissurardóttir,
f. 14.4. 1966, börn
þeirra: a) Vala Mar-
grét, f. 11.8. 1987, b)
Áróra, f. 20.5. 1989,
og c) Benedikt Örn,
f. 13.12. 1991. 2)
Brynja, f. 29.5. 1941 í
Duisburg, m. Óskar
Sigurðsson, f. 11.10.
1935. Börn þeirra
eru: A) Martha, f.
13.5. 1963, m. Ragn-
ar Kristjánsson, f.
3.5. 1961, barn
þeirra: a) Þórarinn Kristján, f. 4.6.
1999. F.m. Árni Oddsson, f. 17.10.
1960. Börn þeirra: b) Óskar, f. 4.4.
1985, c) Bjarni, f. 2.12. 1987; B)
Ásta, f. 14.10. 1964, f.m. Ingimar
Jónsson, f. 11.5. 1957. Barn þeirra
Brynja, f. 9.12. 1986. C) Einar Júl-
íus, f. 1.9. 1970, m. Rakel Hólm
Sölvadóttir, f. 16.11. 1975. Börn
þeirra: a) Brynhildur Júlía, f.
31.12. 1996, b) Anita Íris, f. 4.4.
2001.
Martha naut hefðbundinnar
menntunar til 14 ára aldurs en þá
voru systurnar, en þær voru ætíð
mjög samrýndar, sendar á heima-
vistarskóla í Aþenu einn vetur til
að læra grísku, frönsku og ensku.
Þær þjáðust af heimþrá og sótti
faðir þeirra þær og þau sigldu til
Marseilles og tóku lest um París
til Kölnar. Faðir þeirra, sem átti
tóbaksvöruverksmiðju í Köln,
hafði mikil umsvif á vegum gríska
samfélagsins þar og lét m.a. inn-
rétta kapellu í húsnæði sínu. Þar
voru guðsþjónustur haldnar á
sunnudögum og Martha fór þar
Söknuðurinn verður mikill. Hvíl í
friði, elsku mamma mín.
Þín
Brynja.
Í dag kveð ég ömmu mína sem ég
hafði þau forréttindi að alast upp hjá
nánast allt mitt líf, þar sem hún bjó á
heimili foreldra minna frá því ég var
tveggja ára gömul. Maður kann að
meta það í dag hvaða forréttindi það
voru að hafa ömmu inni á heimili okk-
ar öll þessi ár. Þannig kynntist mað-
ur ólíkum viðhorfum og menningu. Í
dag finnst manni gaman að rifja upp
að flestallir mínir vinir kunnu t.d.
blótsyrði á þýsku! Já, og ekki sakaði
að hafa hana til að gera þýskustílana
í framhaldsskólanum. Ógleymanleg-
ar eru ferðir okkar mæðgna með
ömmu til Hamborgar þar sem
langamma bjó, þar fengum við að
kynnast landinu sem hún ólst upp í.
Unglingsárin liðu og maður tók
ömmu svona eins og sjálfsögðum hlut
á heimilinu og gat nú stundum pir-
rast yfir að þurfa að taka til og ganga
almennilega frá, þó svo að maður
þakki í dag margt af því sem hún
kenndi manni. Amma var alger snill-
ingur í að búa til mat og það eru að-
eins þrjú ár síðan ég hunskaðist til að
búa til baunasúpuna á sprengidag-
inn, fram að því eldaði hún ofan í mig.
Hin síðustu ár höfum við amma verið
nokkuð mikið saman þar sem oft kom
í minn hlut að aðstoða hana þegar
foreldrar mínir voru erlendis. Marg-
ar stundir gátum við setið og spjallað
um lífið og tilveruna, sem sitja eftir í
dag sem yndisleg minning. Ég kveð
ömmu mína með kvöldbæninni sem
við fórum alltaf með saman:
Láttu ljósið þitt
loga við rúmið mitt.
Hafðu sess og sæti,
signaði Jesú mæti.
(Höf. ók.)
Ásta.
Yndislega langamma mín var að
kveðja þessa jörð með miklum sóma.
Ég kom til ömmu og afa eftir skóla,
allan grunnskólann. Alltaf var hún
langamma til staðar í kjallaranum.
Hún er búin að búa hjá ömmu og afa
síðan ég man eftir mér. Þegar maður
kom niður í heimsókn var boðið upp á
súkkulaðirúsínur í nammiskálinni.
Það var alltaf svo gaman að koma og
tala við þig, það gaf manni svo mikið
að kíkja því þú sagðir alltaf að ég
væri yndisleg stelpa og góð.
Ég man líka á sumrin þegar ég var
á yngri árum, og þú fórst oft út í sól-
bað til að fá lit í kinnarnar og horfðir
á mig leika mér á rugguhestinum og
þér fannst mjög gaman að henda
hringjum með mér á spjald og við
töldum alltaf stigin. Þú kenndir mér
að telja á þýsku þegar ég var að sippa
og það voru ekki fá hundruðin sem
við töldum saman.
Það voru líka margar stundir sem
við áttum saman þegar ég og mamma
vorum að hugsa um þig, þegar amma
og afi skruppu til útlanda. Þegar ég
kom með kaffið handa þér og lumaði
oftast á vínarbrauði, sem þér fannst
svo gott, varstu svo ánægð og þakk-
aðir alltaf svo vel fyrir þig. Mér
fannst alltaf svo gaman þegar þú
brostir, þú varst svo sæt og fín, ég
hef alltaf sagt að þú værir mesta
krútt í heimi.
Ég hef líka oft sagt þér að ég ætla
að vera svona krumpukrútt eins og
þú varst, en þú fórst alltaf að hlæja
þegar ég sagði þetta við þig og strauk
þér um mjúku kinnarnar þínar.
Yndislega langamma mín, ég kveð
þig með söknuði og tárum en samt
brosi því ég veit að þér líður vel.
Þín
Brynja.
Það var alltaf svo gaman að koma
til langömmu, eða ömmu löngu eins
og við börnin kölluðum hana. Hún
var alltaf svo glöð og tók svo vel á
móti okkur með súkkulaðirúsínum.
„Meine Kinder“ kallaði hún okkur.
Það sem er okkur Áróru mjög minn-
isstætt er rugguhesturinn heima hjá
langömmu Mörthu. Þegar við vorum
litlar gátum við ekki beðið eftir að fá
að fara í heimsókn til hennar og leika
okkur á þessum fallega rugguhesti!
Við munum heldur aldrei gleyma litla
sæta jólatrénu hennar, sem stóð allt-
af á skenknum um jólin, sem verða
ekki eins án hennar. Þegar við Áróra
rifjum upp stundirnar með lang-
ömmu munum við helst eftir hvað
hún var alltaf hlæjandi og mikill
húmoristi. Það var líka út af henni
sem ég vildi læra þýsku í skólanum í
Bretlandi, og mér fannst svo gaman
að geta skilið hana þegar hún talaði
þýsku.
Nú er hún farin frá okkur á betri
stað, til Einars síns. Hún átti langt,
gott og innihaldsríkt líf, en allt renn-
ur sitt skeið að lokum. Við erum svo
heppnar að hafa fengið að hafa hana
svona lengi hjá okkur, og ég er mjög
þakklát fyrir það.
Amma langa, þín er sárt saknað og
þú munt alltaf eiga stað í hjarta okk-
ar.
Kindurnar þínar,
Vala Margrét og Áróra.
Líf manna er samsett úr fjölda
smáatriða í tímaröð er mynda sam-
fellda heild, sem við nefnum ævi. Æv-
in er misjöfn eftir atvikum eins og
skapferli einstaklingsins, en sameig-
inlegt markmið allra er að leita ham-
ingjunnar. Hana þarf að finna við
hinar ólíkustu aðstæður í mannlífinu.
Þetta kemur fyrst í hug mér er ég
minnist gamallar vinkonu minnar,
Mörthu Papafoti. Ég kynntist henni
er ég var við verkfræðinám í Dres-
den í Þýskalandi frá haustinu 1932.
En hún átti eftir að trúlofast Einari
bekkjarbróður mínum úr Mennta-
skólanum í Reykjavík, sem þá bjó í
Dresden og stundaði söngnám við
saxnesku ríkisóperuna þar.
Ég hef áður skýrt frá því í minn-
ingargrein um Einar Kristjánsson
óperusöngvara hvernig örlögin tóku í
taumana þegar hann hugðist leggja
fyrir sig verslunarfræði og beindi
honum stystu leið inn í Ríkisóperuna
í Dresden, eina af kunnustu stofn-
unum sinnar tegundar í heiminum.
En sagan var þar með ekki öll.
Einar eignaðist fjölda aðdáenda af
mjúka kyninu svo sem sjá mátti þeg-
ar hann hélt ljóðasöngtónleika sjálf-
ur utan óperunnar. En Einar eign-
aðist kærustu. Hann fann sína
hamingju í Dresden. Hún var af
grískum ættum og hét Martha Papa-
foti og bjó í foreldrahúsum. Það kom
fyrir að við íslensku stúdentarnir
voru boðnir á þetta gríska heimili og
ég man hve okkur þótti skondið hve
mörg nöfn voru hin sömu og við höfð-
um lært í mannkynssögunni. Ég man
t.d. eftir manni sem hét Þemistokles
og einn að nafni Perikles Pulides var
mágur Mörthu. Stúdentarnir sem
voru samtíma mér við nám voru Árni
Snævarr, Hörður Bjarnason, Gústaf
Pálsson, Jón Vestdal o.fl. Þar voru
einnig Katla Pálsdóttir kona Harðar
og Laufey Bjarnadóttir, kölluð Bíbí,
kona Árna. Martha var dökkhærð og
fríð og var mér ekkert á móti skapi
að vera hennar „kavalér“ þegar við
fengum miða í óperuna og Einar var
að syngja. Við sátum og krepptum
hnefana með þumla inn á við sem
heitir „den Daumen halten“ til þess
að óska honum góðs gengis. Okkur
var alveg sama þótt miðarnir væru
uppi á efstu svölum á 4. hæð þar sem
við gátum hlustað yfir okkur hrifin á
fjögurra til fimm tíma langa Wagner-
óperu með helstu söngstjörnum þess
tíma. Ferðir okkar í óperuna voru
ótalmargar og sem fyrr var sagt var
ég upp með mér að vera í fylgd með
svo glæsilegri stúlku, svo fólk fór að
halda við værum par en ég var frekar
óframfærinn og átti á þeim tíma enga
kærustu. Mér er minnisstætt Óperu-
ballið þegar gólf var sett yfir öll sæt-
in í salnum. Það voru dúkuð borð í
hverri stúku á öllum hæðum og við
skemmtum okkur og dönsuðum.
Mamma Mörthu, Wilhelmine, bauð
oft svöngum Íslendingum í íslenska
kjötsúpu á laugardögum en Bíbí
Snævarr og Katla sáu um að baka ís-
lenskar pönnukökur. Einnig var boð-
ið upp á gríska baunasúpu þegar
Grikkir komu líka jafnsvangir og Ís-
lendingarnir. Það bragðaðist allt vel
hjá Wilhelmine og oft var glatt á
hjalla. Þessi námsár og röð eftir-
minnilegra tónleika og óperusýninga
höfðu mótandi og ævarandi áhrif á
mig sem tónlistarunnanda svo og vin-
átta þeirra hjóna sem ég af hjarta er
þakklátur fyrir. „Die alte Burschen
herrlichkeit“ kemur ekki aftur en
minningarnar um æskufjör og tón-
listarnautn eru ljúfar að ylja sér við.
Einlægar samúðarkveðjur til dætr-
anna Völu og Brynju og fjölskyldna
þeirra.
Einar B. Pálsson.
Löngu og viðburðaríku lífi kærrar
vinkonu er lokið. Hún var móðir
bestu vinkonu minnar og amma
krakka sem mér finnst óendanlega
vænt um.
Hún var ótrúleg kona hún Martha,
hafði lifað lífi sem okkur var óskap-
lega fjarri fyrir fjörutíu og fimm ár-
um. Ég hitti hana fyrst um það leyti
er bestu vinir mínir Brynja og Óskar
voru að ganga í hjónaband. Mikið
stóð til og von var á pabba og
mömmu Brynju frá Kaupmannahöfn.
Ég get nú ekki neitað því að mér
fannst þetta meira en lítið spennandi
að fá að berja augum sjálfan Einar
Kristjánsson óperusöngvara, einn
frægasta Íslending í útlöndum, og
grísk-þýska eiginkonu hans, Mörthu,
sem ég hafði heyrt að væri ótrúleg
heimskona. Og það var hún svo sann-
arlega. Hógvær, sérkennilega falleg
með glampandi fagurt bros í augun-
um. Ekki grunaði mig þá að við ætt-
um eftir að verða samferða alla þessa
leið.
Þau Einar ákváðu að flytja til Ís-
lands árið 1962 og var það ásetningur
hans að miðla ungum söngvurum af
sinni miklu reynslu úr glæstum óp-
erusölum Evrópu. Þau bjuggu sér
nýtt heimili á Nýlendugötunni og
hugðust njóta samveru með sinni ört
stækkandi fjölskyldu. Dæturnar
Vala og Brynja höfðu báðar stofnað
heimili og þau vildu njóta þess að
vera í nálægð við þær og litlu angana
sem komnir voru í heiminn. Viðbrigð-
in voru mikil fyrir Mörthu sem búið
hafði alla sína ævi í stórborgariðunni
með púlsinn á leikhúslífi og tónlist af
öllum stigum. Matarmenning var líka
mjög fábreytt á Íslandi á þessum ár-
um, og fyrir listakonu á því sviði var
býsna fátt um fína drætti. En hún lét
ekki deigan síga, töfraði fram alls
konar framandi rétti fyrir karl sinn
og krakka og stóð að líflegu og nær-
andi heimilislífi. Gaman var að koma
á Nýlendugötuna og njóta samver-
unnar þar, allir fallegu hlutirnir sem
bjargast höfðu úr stríðinu og áttu
sína sögu kölluðu stundum tár á
hvarm er minningin varð of sterk til
að hægt væri að túlka hana með orð-
um.
Lífið fór að renna í nýjan farveg og
í mörg horn að líta. Einar undi sér vel
við starf sitt í Tónlistarskólanum og
íslenskir nemendur þóttust himin
hafa höndum tekið að fá að njóta
krafta hans. En þá kom áfallið mikla;
Einar veiktist hastarlega og lést í
apríl 1966 langt fyrir aldur fram.
Mikill var harmur minnar góðu vin-
konu og þungur, ástin hennar í lífinu
horfin sjónum.
En það var nú seigt í henni Mörthu
minni og ýmislegt hafði hún nú lifað
um dagana þótt ekki væri aldurinn
hár. Hún átti sér áhugamál og hún
átti vini og ættingja úti í hinum stóra
heimi sem hún lagði mikla rækt við,
skrifaði bréf og kort til allra og ferð-
aðist helst á hverju ári til Hamborgar
og síðar til Vínar að heimsækja bróð-
ur sinn og systur. Hún las reiðinnar
ósköp og hafði geysigaman af kvik-
myndum, þekkti alla leikara og leik-
stjóra og var hafsjór af fróðleik í
þeim efnum og svo leysti hún þræls-
legar krossgátur af áhuga og kallaði
það heilaleikfimi.
Brynja og Óskar voru um þetta
leyti að flytja í nýja húsið sitt í
Brúnastekknum og í framhaldi af því
flutti Martha til þeirra og hófst sam-
býli með þeim sem var að öllu leyti
mjög sérstakt og einstaklega náið.
Þær mæðgur voru hvorugar skap-
lausar og gríska blóðið sagði stund-
um til sín en annan eins húmor og
lífsánægju sá maður ekki á mörgum
stöðum sem þar. Óskar með sínum
rólegheitum var sífellt tilbúinn að
gera tengdamóður sinni allt til geðs
og laumaði að henni svona og svona
bröndurum ásamt ýmsu öðru góðu.
Brynja var alla tíð vakin og sofin yfir
velferð mömmu sinnar, sá um að allir
hlutir væru eins og hún vildi helst
hafa þá og annaðist hana af þvílíkri
umhyggju að fágætt er. Þar sat virð-
ingin fyrir í fyrsta sæti ásamt
gleðinni að geta gert eitthvað eins og
hún er vön að segja.
Ömmu- og langömmubörnin voru
líf og yndi Mörthu og gladdist hún
ómælt yfir fallegu og vel gerðu
krökkunum sínum. Okkur Mörthu
kom sérlega vel saman og hnýttist
með okkur sterk vinátta sem ég er
þakklát fyrir að hafa fengið að njóta
öll þessi ár. Eitt sinn var ég á milli
húsa og dvaldi um tíma í Brúna-
stekknum. Sátum við þá oft saman
kvöldstundir og mösuðum um allt
milli himins og jarðar, skoðuðun
gamlar ljósmyndir sem allar áttu
sína sögu, oft tengdar æsku hennar,
foreldrum og systkinum, tilhugalífi
þeirra Einars, dætrunum litlum og
með flottari tískumyndum sem ég
hef séð af henni sjálfri. Við hlustuð-
um einnig á og spjölluðum töluvert
um tónlist og virtist hún þekkja
flesta söngvara strax á fyrstu tónum,
það voru góðar stundir og minnis-
verðar. Sjálf var hún ágætur píanó-
leikari en flíkaði því lítt.
Hún virkilega naut þess að vera til
og var algjörlega klár fram á síðasta
dag, níutíu og fimm ára gömul. Hún
kvaddi heiminn eins og hún hafði
óskað sér á hljóðlátu kvöldi við und-
urfagran söng Einars síns heima hjá
Brynju sinni. Guð gefi henni góða
ferð. Systrunum Völu og Brynju og
þeirra fjölskyldum svo og tante Hedy
og hennar fólki sendi ég kæra kveðju.
Það var gott að eiga hana að.
Þórunn B. Jónsdóttir.
Martha Kristjánsson
REYNSLA • UMHYGGJA • TRAUST
Þegar andlát ber að höndum
Önnumst alla þætti útfararinnar
ÚTFARARSTOFA
KIRKJUGARÐANNA
Vesturhlíð 2 • Fossvogi • Sími 551 1266 • www.utfor.is