Morgunblaðið - 05.12.2006, Blaðsíða 30
30 ÞRIÐJUDAGUR 5. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
SÆLIR landsmenn.
Nú fer að líða að því
hvort Alcan hafi
áhuga á að stækka ál-
ver sitt á Íslandi eða
ekki.
Ef áhugi verður á
stækkuninni þá mun
sú ákvörðun þurfa að
fara fyrir íbúa Hafn-
arfjarðar vegna
ákvarðanna bæjaryf-
irvalda um íbúakosn-
ingu í stærri málum.
Íbúakosning er mjög
vandmeðfarin og enn
hef ég ekki séð neinar leikreglur
um hvernig unnt sé að framkvæma
slíka kosningu. Í sjálfu sér er íbúa-
kosning ekki ólýðræðisleg í hlut-
verki sínu heldur þvert á móti lýð-
ræðisleg og mun hún örugglega
verða fordæmi í öðrum stærri mál-
um þjóðarinnar.
Íbúakosning, ef hún verður að
veruleika, hlýtur að mínu viti að
þróast yfir í þjóðarkosningar. Þar
sem valdið færist frá Alþingi og
fyrirtækjum yfir til landsmanna.
Slíkar kosningar hljóta að verða í
kjölfarið og ég tala ekki um ef ein-
hverjar reglur væru um það hvað
mörg prósent þjóð-
arinnar þyrfti til að
krefjast slíkra kosn-
inga.
En eru margir
Hafnfirðingar sem
krafist hafa íbúakosn-
inga vegna þess að
þeir hafa sett sig svo
vel inn í stækkun ál-
versins? Það hefur al-
gjörlega farið fram hjá
mér nema á einum
fundi um stækkunina
á síðastliðnu hausti
þar sem örfáir stuðn-
ingsmanna Vinstri grænna kröfðu
bæjarstjóran um íbúakosningu
enda áróðursmenn þar á ferð. En
ég er hugsi hvort Alþingi þurfi ekki
að taka upp þessi mál og breyta
stjórnarskránni ef þetta fordæmi
verður að veruleika. Það vita allir
að fólk er kosið í bæjarstjórnir og
til Alþingis til að taka á erfiðum
málum. Þeir setja sig inn í hlutina
og skoða þá frá A til Ö. Við al-
menningur höfum ekki allan þann
tíma til að lesa 1000 blaðsíðna
greinagerðir um allt það sem okkar
ágætu lögkjörnu menn eru kosnir
til að gera.
Á fundi sem ungir jafnaðarmenn
héldu sunnudaginn 19. október kom
fram að 50 manns hafi sótt um
starf hjá fyrirtækinu í síðastliðnum
mánuði. Mjög erfitt er að fá starf
hjá fyrirtækinu þar sem starfs-
mannavelta er mjög lítil enda borg-
ar fyrirtækið sambærileg laun sem
vissulega þarf að berjast fyrir
vegna samkeppni ódýrs vinnuafls
frá öðrum þjóðum. Er það ekki
hugsunarefni fyrir verkalýðshreyf-
inguna að semja ár eftir ár um lág
laun og sitja síðan hjá þegar menn
veitast að fyrirtækjum sem borga
samkeppnisfær laun? Hvar er
verkalýðshreyfingin í þessu máli?
Vissulega eru ruðningsáhrif frá
ómanneskjulegum láglaunum í
betri laun? Þetta ættu menn eins
og Ögmundur ásamt fleirum að
vita. Það er unnið mjög gott starf
hjá Alcan og starfsumhverfið til
fyrirmyndar. Umhverfis- og örygg-
isþáttum er mjög vel sinnt enda ár-
angurinn við að lágmarka gróð-
urhúsalofttegundir á
heimsmælikvarða síðasta áratug
miðað við í upphafi starfsseminnar.
Að lokum: Peningakassi Hafn-
arfjarðar mun bólgna út um 800
milljónir ef af stækkun yrði. Þá
fyrst væri hægt að tala um að létta
á skattpíndasta útsvari bæjarfélags
Hafnarfjarðar hvað samfelldan ára-
fjölda varðar. Í nánustu framtíð
mun þjónusta við bæjarbúa aukast
mikið enda margt hægt að gera
fyrir 800 milljónir. Enda er Alcan
burðarás atvinnulífs í okkar bæ og
mun vonandi verða það áfram.
Sjálfur er ég hlynntur stækkun
enda búinn að vinna hjá góðu fyr-
irtæki í um 10 ár. Enginn veit sína
ævina fyrr en öll er, en í upphafi
átti þessi vinna aðeins að verða
stökkpallur hjá mér.
Alcan- Ísal er gott fyrirtæki
Árelíus Þórðarson fjallar um
stækkun álversins í Straumsvík
og íbúakosningu þar að lútandi
» Íbúakosning, ef húnverður að veruleika,
hlýtur að mínu viti að
þróast yfir í þjóðarkosn-
ingar. Þar sem valdið
færist frá Alþingi og
fyrirtækjum yfir til
landsmanna.
Árelíus Þórðarson
Höfundur er flokksstjóri
í Skautsmiðjunni.
SÍÐASTLIÐINN september
kynnti ríkisstjórn Íslands aðgerða-
áætlun gegn kyn-
bundnu ofbeldi, sem
endurspeglar áherslur
aðstandenda 16 daga
átaks gegn kyn-
bundnu ofbeldi. Að-
gerðaáætlunin felur í
sér margvíslegar úr-
bætur fyrir þolendur
kynbundins ofbeldis
sem eiga flestar að
koma til framkvæmda
á næstu tveimur ár-
um. Meðal annars er
kveðið á um fræðslu,
aðstoð fyrir þolendur
og meðferðarúrræði fyrir gerendur.
Einnig er gert ráð fyrir rann-
sóknum á ofbeldinu auk ýmissa
breytinga á lögum og starfsreglum
sem munu auðvelda þolendum að
slíta ofbeldissamböndum og leita
réttar síns.
Blendinn fögnuður
Amnesty International fagnar
því að ríkisstjórn Íslands hafi
myndað sér stefnu um hvernig
skuli tekið á kynbundnu ofbeldi.
Fögnuðurinn er þó blendinn því í
fjárlögum fyrir árið 2007 er hvergi
minnst á aðgerðir gegn kynbundnu
ofbeldi á Íslandi. Á
nýafstöðnu málþingi
Samfélagsins, félags
framhaldsnema við
Félagsvísindadeild HÍ,
um nauðganir kom
fram að gert væri ráð
fyrir að flestar fram-
kvæmdir aðgerðaáætl-
unarinnar kostuðu
ekkert en veitt yrði fé
til stakra verkefna ef
viðkomandi ráðuneyti
teldu að þörf væri á
því. Íslenskum stjórn-
völdum virðist því
skorta stefnu hvað varðar rekstr-
argrundvöll málaflokksins þótt að-
gerðaáætlunin kveði t.d. á um
rannsóknir og útgáfu fræðsluefnis
sem að sjálfsögðu kostar sitt.
Ísland er þó ekki eina landið sem
þarf að kljást við misræmi í orðum
og gjörðum ráðamanna þegar kem-
ur að úrræðum fyrir þolendur kyn-
bundins ofbeldis. Reynsla ná-
grannalanda okkar sýnir að
slíkum aðgerðaáætlunum þarf að
fylgja eftir af einurð til að úrbæt-
urnar valdi jákvæðum og raun-
verulegum breytingum á lífi þol-
enda.
Sveitastjórnarkönnunin
í Noregi
Heimilisofbeldi er umfangs-
mikið en falið vandamál í Noregi
líkt og annars staðar. Þarlendar
rannsóknir benda til þess að rúm-
ur fjórðungur norskra kvenna sé,
eða hafi verið beittur ofbeldi af
hálfu maka. Jafnframt virðast að-
eins 40% þolenda heimilisofbeldis
nýta sér úrræði hins opinbera.
Norska ríkisstjórnin hefur samið
tvær aðgerðaáætlanir gegn kyn-
bundnu ofbeldi en vorið 2005 lét
Noregsdeild Amnesty Int-
ernational kanna þau úrræði sem
þolendum heimilis- og kynferðisof-
beldis standa til boða í sinni
heimabyggð.
Könnunin leiddi í ljós að um
helmingur sveitarstjórna þekkti
ekki umfang kynbundins ofbeldis í
sínu sveitarfélagi og um 10%
sögðu að slíkt ofbeldi ætti sér
ekki stað í viðkomandi byggð-
arlagi. Aðeins 15% buðu upp á
neyðarmóttöku fyrir þolendur
heimilisofbeldis en 68% vísuðu til
neyðarmóttöku í öðrum sveit-
arfélögum í allt að 300 km fjar-
lægð. 95% sveitarfélaganna höfðu
ekki samþykkt aðgerðaáætlun gegn
kynbundnu ofbeldi og tveir þriðju
hlutar svarenda buðu ekki upp á
upplýsingar um úrræði fyrir íbúa
viðkomandi sveitarfélaga. Könnunin
sýndi því að aðgerðir ríkisstjórn-
arinnar höfðu ekki leitt sem skyldi
til raunverulegra breytinga á að-
stöðu margra kvenna sem búa við
heimilisofbeldi og annað kynbundið
ofbeldi.
Staðlausir stafir?
Noregsdeild Amnesty Int-
ernational kynnti niðurstöður
könnunarinnar í ágúst 2005. Í
kjölfarið stofnaði deildin aðgerð-
anet með 70 hópum sem fóru
með skýrsluna til yfirvalda í hér-
aði, kröfðust funda og þrýstu á
um úrbætur. Aukin úrræði fyrir
þolendur kynbundins ofbeldis
urðu þannig kosningamál í
sveitastjórnarkosningum og það
leiddi til aukinnar nærþjónustu
við þá.
Næsta skref hér á Íslandi
verður að tryggja að úrbætur
nýsaminnar aðgerðaáætlunar
skili sér í raunverulegum og
áþreifanlegum breytingum á lífi
þolenda kynbundins ofbeldis. Ís-
landsdeild Amnesty International
hvetur íslensk stjórnvöld til að
fylgja aðgerðaáætluninni eftir af
einurð og veita fé til málaflokks-
ins til að tryggja að áætlunin
verði ekki staðlausir stafir. Að-
eins þá er hægt að tryggja rétt-
indi þolenda í framkvæmd.
Raunveruleg réttindi?
Íris Ellenberger skrifar í
tilefni 16 daga átaks gegn
kynbundnu ofbeldi
»Næsta skref hér áÍslandi verður að
tryggja að úrbætur ný-
saminnar aðgerðaáætl-
unar skili sér í raun-
verulegum og
áþreifanlegum breyt-
ingum á lífi þolenda
kynbundins ofbeldis.
Íris Ellenberger
Höfundur er herferðastjóri hjá Ís-
landsdeild Amnesty International.
UNDANFARIÐ hefur verið
nokkur umfjöllun um rannsókn mína
á tengslum heilsu og
tekna á Íslandi. Stund-
um hefur umfjöllunin
verið misvísandi og
vafasömum fullyrð-
ingum slegið upp í fyr-
irsögnum. Þess vegna
vil ég fjalla í stuttu
máli um rannsóknina
og helstu niðurstöður
hennar.
Hér á landi sér hið
opinbera um að fjár-
magna stærstan hluta
af heilbrigðisþjónustu
landsmanna. Að baki
þessari miklu þátttöku
ríkisins í greiðslu á
heilbrigðisþjónustu
liggja jafnréttissjón-
armið. Þeir efnameiri
geta keypt sér meira af
ýmsum gæðum en ekki
hefur þótt réttlátt að
heilsa sé hluti af þessu
hvatakerfi samfélags-
ins. Íslensk lög um
heilbrigðismál hefjast
á eftirfarandi hátt:
"Allir landsmenn skulu
eiga kost á fullkomn-
ustu heilbrigðisþjón-
ustu sem á hverjum tíma eru tök á að
veita til verndar andlegu, líkamlegu
og félagslegu heilbrigði."
Þrátt fyrir þessi markmið er töl-
fræðilega marktækur munur á heilsu
fólks eftir fjárhagsstöðu hér á landi
og eru þeir efnameiri almennt við
betri heilsu en þeir efnaminni. Þessi
munur er þó ekki sérlega mikill í
samanburði við önnur lönd. Einnig
ber að geta þess að ekki er allur
breytileiki heilsu eftir tekjum tilkom-
inn vegna fjárhagslegs skorts, heldur
eru ýmsir aðrir þættir sem spila inn í.
Hátekjufólk er um margt ólíkt lág-
tekjufólki. Meðal þess sem skilur
hópana að er menntun en hún hefur
bæði áhrif á heilsu og tekjur. Einnig
má nefna ýmsa þætti í lífsstíl ein-
staklinga, s.s. reykingar, sem eru al-
gengari hjá lágtekjufólki en há-
tekjufólki. Ef stjórnvöld hafa áhuga á
að draga enn frekar úr sambandi
tekna og heilsu hér á landi væri því
ekki síður vænlegt að líta til lífstíls og
menntunar efnaminni einstaklinga
en aðgengis þeirra að fjármagni.
Mikið hefur verið gert úr því í fjöl-
miðlum að miklar tekjur virðast hafa
neikvæð áhrif á heilsu þegar leiðrétt
hefur verið fyrir öðrum aðgreinandi
breytum, s.s. lífsstíl og menntun.
Þetta þýðir þó ekki að
þeir efnameiri séu al-
mennt við verri heilsu
en þeir efnaminni – það
er ekki raunin. Þetta
þýðir aðeins að ef við
hugsum okkur meðal
einstakling – hvað varð-
ar menntun, reykingar,
áfengisneyslu og fleira í
þeim dúr – þá hverfur
mest af því sambandi
sem áður mátti merkja
á milli heilsu og tekna.
Þetta bendir til þess að
stór hluti þessa sam-
bands hafi verið tilkom-
inn vegna annarra þátta
en fjárhagslegs skorts.
Það er rétt að á hærri
tekjustigum verður
sambandið með þeim
hætti að auknar tekjur
standi í sambandi við
verri heilsu. En það er
rétt að halda því til haga
að hér er ekki um að
ræða hrátt samband á
milli þessara tveggja
þátta, heldur bein
tengsl eftir að leiðrétt
hefur verið fyrir öðrum
þáttum.
Ekki er ljóst hvað veldur þessari
niðurstöðu. Stress hefur verið skoðað
í þessu samhengi en það virðist ekki
stjórna þessu sambandi þó svo að það
hafi sannarlega áhrif á heilsu. Aðrar
tilgátur eru t.d. þær að hátekjufólk
taki sér síður tíma til þess að sinna
heilsunni vegna þess að fórnir sem
þarf að færa felast að stærstum hluta
í tíma og töpuðum tekjum þessara
aðila við að taka sér frí úr vinnu. Slík
ákvörðun getur haft töluvert tekju-
tap í för með sér. Önnur tilgáta er sú
að hátekjufólk svari spurningum um
heilsu sína öðruvísi en lágtekjufólk,
geri hugsanlega meiri kröfur til
heilsu sinnar og dragi þess vegna
upp neikvæðari mynd af heilsu sinni
við svörun kannana. Hvort ástæð-
urnar liggja í þessum tilgátum eða
öðrum er enn ókannað.
Áhrif tekna
á heilsu
Tinna Laufey Ásgeirsdóttir
fjallar um rannsókn á tengslum
heilsu og tekna á Íslandi
Tinna Laufey
Ásgeirsdóttir
»Hátekjufólker um margt
ólíkt lágtekju-
fólki. Meðal
þess sem skilur
hópana að er
menntun en hún
hefur bæði áhrif
á heilsu og
tekjur.
Höfundur er doktor í heilsuhagfræði
og starfar sem sérfræðingur við Hag-
fræðistofnun Háskóla Íslands.
Af hverju að bíða og bíða eftir stóra vinningnum þegar þú getur unnið
fyrir öllu sem þig langar að eignast? Það eina sem þú þarft að gera
er að bera út blöð í 1-3 tíma á dag.
Besta aukavinna sem þú getur fundið og góð hreyfing í þokkabót!
Hringdu núna og sæktu um í síma 569 1440 eða á mbl.is!
Sæktu um blaðberastarf
– alvörupeningar í boði!