Morgunblaðið - 07.12.2006, Síða 38

38 FIMMTUDAGUR 7. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í SÍÐASTA tölublaði tímaritsins
Ísafoldar var grein um lífið og til-
veruna á vistheimilinu Grund og
hefur hún vakið verðskuldaða at-
hygli. Aðbúnaður gamla fólksins
kemur okkur öllum
við. Þeim er treyst fyr-
ir miklu sem reka og
stjórna hjúkr-
unarheimilum og elli-
heimilum. Að sjálf-
sögðu gerir samfélagið
til þeirra kröfur um að
umhyggja og aðbún-
aður sé með sóma-
samlegum hætti.
Mér er ekki kunn-
ugt um með hvaða
hætti stjórnvöld fylgj-
ast með slíkri starf-
semi en það er sann-
arlega umhugsunarefni eftir lestur
þessarar greinar. En við hljótum að
fagna því þegar fjölmiðill gerir mik-
ilvægum málum skil í alvöru. Al-
menningur á rétt á að vita sannleik-
ann. Stjórnvöld, rekstraraðilar og
aðrir eiga að sæta eftirliti fjölmiðla
og almenningsálits. Gagnrýni og
ábendingar um það sem miður fer á
að nota til þess að bæta ástand,
gagnrýni er eðlilegur hlutur, nauð-
synleg og á að vera sjálfsögð. Og í
lýðræðisþjóðfélagi á gagnrýnin að
vera opin, því það er nefnilega al-
menningur, þú og ég, sem að lokum
ber ábyrgðina. Til þess þurfum við
að vita sannleikann og til þess eru
fjölmiðlar.
Rannsóknarblaðamennska var
ekki fundin upp á Ísafold eða DV.
Þetta er vel þekkt og viðurkennd
aðferð til þess að afla mikilvægra
upplýsinga sem vandfengnar eru á
annan hátt. Það er heldur ekkert
nýtt að hlutaðeigandi séu mishrifnir
af því, iðulega vegna þess að þeir
hafa eitthvað að fela. Í nágranna-
löndum okkar eru mýmörg dæmi
um vel heppnaða rannsóknarblaða-
mennsku, þar sem viðbrögð sam-
félagsins hafa verið „hvernig gat
þetta gerst, hver er ábyrgur, hvern-
ig bætum við úr?“. Á Íslandi er
ágætt dæmi rannsóknarblaða-
mennska Reynis Traustasonar, nú-
verandi ritstjóra Ísafoldar, sem af-
hjúpaði þingmann sem gerst hafði
sekur um eitthvað
miklu meira en „tækni-
leg mistök“. Hlálegt er
því að sjá einmitt
þennan mann vændan
um að vera „alltaf að
reyna að selja ósann-
indi“, eins og Kjartan
Magnússon gerir í
grein sinni í Morg-
unblaðinu á mánudag-
inn sl. í tilraun sinni til
þess að stimpla alla
rannsóknarblaða-
mennsku sem fleipur
og ósannindi. Kjartan
fellur í sömu gryfju og Júlíus Rafns-
son, forstjóri Grundar, gerði í Kast-
ljósi í síðustu viku að bregðast við
umfjöllun Ísafoldar með stóryrðum
en ekki nokkrum rökum. Þessir
ágætu menn halda því fram að
greinin sé uppfull af rangfærslum
og jafnvel ósannindum. Þrátt fyrir
það nefnir hvorugur eitt einasta
dæmi um nokkurt atriði sem rangt
er farið með. Jú, Júlíus taldi að
rangt hefði verið farið með tímann
sem beinbrotin kona lá veinandi á
gólfi í herbergi sínu áður en tekið
var mark á henni og hún flutt á spít-
ala. Hún hefði einungis þurft að bíða
í 6 klst. en ekki 16 klst.! Raunar er
ekkert talað um klukkustundafjölda
í Ísafold en er semsagt í lagi að
beinbrotnum vistmanni sé ekki
sinnt í 6 klst.? Svari hver fyrir sig.
Viðbrögð forstjóra Grundar og
þeirra sem hann virðist hafa gert út
af örkinni í fjöldaskrif í Morg-
unblaðið hafa verið einkar dapurleg.
Engu er svarað með efnislegum
rökum, sem líklega eru þá engin eða
samviskan svona voðalega slæm.
Þess í stað er ráðist á blaðakonuna
persónulega og reynt að hafa af
henni mannorðið. Í Kastljósi reyndi
forstjórinn ítrekað að stimpla hana
sem rasista. Jú, fyrir að skýra frá
því að starfsmenn Grundar væru
margir hverjir útlendingar illa tal-
andi á íslensku, en sinntu samt
umönnun vistmanna. Er ekki gert
ráð fyrir því á Grund að starfsmenn
og vistmenn geti talað saman
skammlaust? Þetta er ekki rasismi,
þetta er heilbrigð skynsemi. Fram-
angreind grein nafna míns er bein-
línis ærumeiðandi þar sem blaða-
konunni eru gerðar upp alls kyns
illar hvatir og allt kallað rógur sem í
greininni er sagt. Grein hans sjálfs
er aftur dæmi um versta róg. Hvað
annað er t.d. svona orðalag, „leitt að
blaðakonunni var sleppt lausri til að
meiða eldra heimilisfólk andlega“.
Hvað á maðurinn við? Heldur hann
að hún hafi gengið um ganga til að
sæta færis að laumast að vistmönn-
um og pynta þá andlega þegar eng-
inn sá til? Raunar er grátbroslegt
að sjá þessi orð í sömu málsgrein og
Grund er hrósað fyrir góða þjálfun
og leiðsögn nýrra starfsmanna.
Raunveruleikinn er sá að blaðakon-
an gegndi þarna störfum um viku-
tíma eins og hver annar nýr starfs-
maður en hélt dagbók um það sem
fyrir augu og eyru bar dag hvern.
Vart verður það að andlegri pynt-
ingu nema þá kannski þeim sem
slæma samvisku hafa sökum þess að
skrifin getur hver sem er lesið í
tímariti. Um þá má með sanni segja
að sannleikanum verður hver sár-
reiðastur.
Sannleikanum verður
hver sárreiðastur
Kjartan Rolf Árnason fjallar
um viðbrögð og umfjöllun í til-
efni af grein í Ísafold
»Er ekki gert ráð fyrir því á Grund að
starfsmenn og vistmenn
geti talað saman
skammlaust?
Kjartan Rolf Árnason
Höfundur er verkfræðingur.
Í MORGUNBLAÐINU 28. nóv-
ember sl. birtist grein eftir Ragnar
Arnalds þar sem hann brást við ráð-
stefnu á vegum Alþjóðamálastofn-
unar HÍ sem hann hafði setið nokkr-
um dögum áður. Samkvæmt skilningi
Ragnars var hér um að ræða eins
konar vakning-
arsamkomu stuðnings-
manna Evrópusam-
bandsins, eða
„hallelújakór“, þar sem
honum heyrðust allir
fyrirlesarar syngja ein-
um rómi. Hann nefnir
undirritaðan sem einn
af forsöngvurum kórs-
ins, enda hef ég, að
sögn Ragnars, helst
reynt að telja þjóðinni
trú um það á und-
anförnum árum að
sjálfstæðisbaráttan hafi
verið eftirsókn eftir
vindi og sjálfstæðið hafi því verið Ís-
lendingum einskis virði.
Þetta finnst mér nokkuð nýstárleg
túlkun á skoðunum mínum, en Ragn-
ari er svo sem heimilt að skilja þær
eins og hann vill. En eitthvað virðist
hann hafa misskilið fyrirlesturinn
sem ég flutti á ráðstefnunni, kannski
vegna þess að vangavelturnar voru of
flæktar. Reyndar fjallaði ég lítið sem
ekkert um sjálfstæðið, þótt það megi
skilja á orðum Ragnars, heldur ræddi
ég fyrst og fremst spurninguna hvort
Íslendingar glötuðu fullveldinu við að
ganga í ESB. Niðurstaða mín var sú
að svarið væri allmiklu flóknara en
Ragnar Arnalds vill vera láta, þótt ég
telji lítinn vafa leika á því að aðild
myndi þýða umtalsverðan flutning
fullveldis til Brussel eða Strass-
borgar. Í fyrsta lagi fer því fjarri að
þjóðir glati öllu fullveldi við inngöngu
í ESB. Sambandið er og hefur alltaf
verið klúbbur sjálfstæðra þjóðríkja,
en alls ekki „stórríki“. Þannig leggja
stjórnarskrártillögur þær sem felldar
voru í þjóðaratkvæðagreiðslum í Hol-
landi og Frakklandi á
síðasta ári einmitt ofur-
áherslu á jafnrétti
ríkjanna og sjálfs-
myndir aðildarþjóð-
anna. Í öðru lagi benti
ég á að ýmis ríki og
fræðimenn hafa einmitt
litið á sambandið sem
vörn gegn þeirri ógn
þeir telja að stafi að
fullveldinu nú á tímum.
Rökin eru þau helst að
hnattvæðing og of-
urvald Bandaríkjanna í
heiminum hafi gert
smáum þjóðríkjum erf-
itt að verja fullveldi sitt. Í þriðja lagi
hafa íslensk stjórnvöld oft talið nauð-
synlegt að fórna ákveðnum þáttum
fullveldisins. Þannig hefur Íslend-
ingum gengið illa að tryggja varnir
ríkisins upp á eigin spýtur og hvort
sem við innleiðum nær sjálfkrafa 5
eða 80% af reglugerðum ESB er
greinilegt að ýmsar af samþykktum
sambandsins rata nokkuð beint inn í
íslensk lög án þess að þær séu rædd-
ar eða forsendur þeirra af lýðræð-
islega kjörnum fulltrúum þjóð-
arinnar.
Með þessu er ég ekki að boða inn-
göngu í ESB og það hef ég aldrei
gert. Innganga í ESB er pólitísk
spurning sem ákveðin verður af þjóð-
inni í atkvæðagreiðslu og þar mun
hver og einn gera málið upp við sjálf-
an sig og sína samvisku. En ég hef
gagnrýnt það að óttinn við afsal full-
veldis sé helst notaður sem röksemd
gegn inngöngu í ESB. Ástæðan er sú
að fullveldið er alls ekki einfalt fyr-
irbæri sem annaðhvort er fengið eða
glatað. Þannig að ef við höfnum ein-
dregið öllum takmörkunum á full-
veldi þjóðarinnar hljótum við um leið
að mæla gegn öllum þeim samn-
ingum sem takmarka í orði eða verki
sjálfsákvörðunarrétt þjóðarinnar,
hvort sem þar er um að ræða aðild að
Evrópska efnahagssvæðinu eða
Schengen-sáttmálanum, og reyndar
má deila um hvort ýmislegt í sam-
starfi Norðurlandaþjóða samrýmist
ströngum skilgreiningum á fullveldi.
Ef íslensk stjórnvöld ákveða að fara
slíka leið í alþjóðamálum væri ekki úr
vegi að þau leituðu í smiðju Banda-
ríkjastjórnar en hún hefur verið mjög
varkár í að samþykkja alþjóðasamn-
inga eða reglur sem takmarka full-
veldisrétt ríkisins, þ.e.a.s. þeirra eig-
in ríkis, eins og fram hefur komið í
afstöðu þeirra til Alþjóðastríðs-
glæpadómstólsins og ýmissa sátt-
mála sem snúa að umhverfismálum.
Af grein Ragnars má ráða að ráð-
stefnan sem hann vildi sækja var ein-
hvers konar pólitískur kappræðuf-
undur þar sem sanntrúaðir
andstæðingar og stuðningsmenn
ESB hefðu komið saman og hvor
fylking um sig hefði reynt að kveða
hina í kútinn. Ráðstefnan sem hann
sat var aftur á móti allt annars eðlis,
en þar sem Ragnar virðist túlka
heiminn þannig að allir þeir sem taka
ekki undir einstrengingslega afstöðu
hans til ESB séu félagar í einum
hallelújakór þá fannst honum að
hann væri kominn á vakning-
arsamkomu Evrópusinna. Mín upp-
lifun var allt önnur því að ég lærði
margt á ráðstefnunni sem ég hafði
ekki heyrt áður. Sumt af því mátti
nota til að rökstyðja aðild að ESB, en
annað mátti túlka á gagnstæðan hátt.
Auðvitað komu ekki allar hugs-
anlegar skoðanir fram á þessum
fundi, enda var tíminn knappur, en ég
gat ekki betur séð en litróf skoðana
væri nokkuð breitt. Enn síður var
leitað til allra þeirra háskólakennara
sem kennt hafa námskeið um hnatt-
væðingu eða hafa lýst skoðunum á
Evrópusamstarfi því að þeir skipta
tugum. Reyndar heyrði ég ekki ann-
an samhljóm í erindunum en þann að
fyrirlesarar vildu ræða málin af
þekkingu og yfirvegun. Því er það
niðurstaða mín að ráðstefna Alþjóða-
málastofnunar um stöðu Íslands í ut-
anríkismálum hafi fremur hljómað
sem röð af einsöngslögum en sam-
stilltur kórsöngur, enda kannast ég
alls ekki við að vera meðlimur í nein-
um hallelújakór.
Er ég í kór?
Guðmundur Hálfdanarson
svarar grein Ragnars Arnalds
vegna ráðstefnu á vegum Al-
þjóðamálastofnunar HÍ
»Reyndar heyrði égekki annan sam-
hljóm í erindunum en
þann að fyrirlesarar
vildu ræða málin af
þekkingu og yfirvegun.
Guðmundur
Hálfdánarson
Höfundur er prófessor við
Háskóla Íslands.
ÞÓTT TALAÐ sé um að umhverf-
ismál eða öldrunarmál verði kosn-
ingamálin að vori virðist sem umferð-
armálin á
höfuðborgarsvæðinu
séu á allra vörum.
Margir tala um Garða-
bæ sem stærstu hraða-
hindrun landsins þar
sem í gegnum bæinn
liggja stofnleiðir til höf-
uðborgarinnar og um-
ferð ætti að vera greið-
fær. Spaugstofumenn
gerðu grín að umferð-
arteppunni og sýndu
leikþátt þar sem ráð-
herra samgöngumála
tók við samskotum.
Umferðarmálin bar
líka á góma í síðasta
áramótaskaupi. Er um-
ferðarkerfið á höf-
uðborgarsvæðinu al-
gjörlega sprungið eða
bara „joke“. Hvað um
úrbætur?
Hafnfirðingar, fólk
af Álftanesi og Suð-
urnesjamenn sem
sækja vinnu eða nám á
Reykjavíkursvæðið
vita að umferðin tepp-
ist gjarnan í Garðabæ.
Hvort heldur er farið
um Reykjanesbraut við
Vífilsstaði eða Engidal.
Á álagstímum myndast
langar bílaraðir frá
Kaplakrika að umferð-
arljósum í Garðabæ.
Fari maður um Engi-
dal greiðist smám sam-
an úr kösinni þegar
kemur undir Arn-
arneshæðina og greið-
fært er í gegnum
Kópavog. Sumir spekúlantar telja or-
sök umferðarteppunnar vera still-
inguna á umferðarljósunum í Garða-
bæ en með meiri samstillingu
ljósanna væri hægt að auðvelda um-
ferðina til muna. Það er því mikið
framfara- og réttlætismál að laga um-
ferðarljósin að þeirri miklu umferð
sem um þetta svæði fer.
Það er staðreynd að
bílafloti landans hefur
stóraukist og með nýj-
um íbúðarhverfum í
Hafnarfirði og Garðabæ
t.d. Áslandi og Ásvöllum
í Hafnarfirði og Ásunum
og Sjálandinu í Garðabæ
hefur umferðarþungi
aukist gríðarlega.
Reikna má með að ein-
hverjir Suðurnesjamenn
sem áður störfuðu hjá
Varnarliðinu sæki nú
vinnu á höfuðborg-
arsvæðinu og fleiri
sækja nú nám þangað
en nokkru sinni fyrr.
Stjórnendum viðkom-
andi bæjarfélaga og rík-
isvaldinu ber skylda til
að huga að því sem bet-
ur má fara varðandi um-
ferðarmannvirki og um-
ferðarmenningu. Það er
nauðsynlegt fyrir alla
sem hagsmuna eiga að
gæta þ.e. sveitarfélögin
á þessu svæði að huga
að gatnakerfinu, um-
ferðinni og hvernig al-
menn umferð af þessum
svæðum tengist Reykja-
vík ekki bara hvað ör-
yggi og sjúkraflutninga
varðar. Miklir þunga-
flutningar eru um þetta
svæði bæði eldsneytis-
og malarflutningabílar.
Fólk spyr hvort þunga-
flutningar þurfi að eiga
sér stað á mestu álags-
tímum á morgnana og
seinni part dags. Aðrir
benda á að ekki þurfi allir skólar að
byrja á sama tíma, að mikilvægt sé að
hafa sveigjanlegan vinnutíma eða
auka almenningsvagnakerfið og huga
betur að umhverfisáhrifum.
Lífsgæði eru mikið í umræðunni og
fólk hugar æ meira að heilsu sinni
bæði líkamlegri og andlegri. Að sitja í
sínum fína bíl en komast ekki áfram
sökum skipulagsleysis og ónógrar
fyrirhyggju yfirstjórnar sveitarfélaga
gerir fólk pirrað og er mikil tímasóun.
Um er að ræða sveitarfélög sem
lögðu sig fram um að bjóða nýjar
byggingarlóðir og fólk hafði vænt-
ingar um að fá sómasamlega sam-
félagsþjónustu og komast leiðar sinn-
ar, en finnst það nú hafa verið svikið.
Vegna umferðarinnar finnst sum-
um að það sé prísund að búa í Hafn-
arfirði, betra að búa í Garðabæ,
reglulega gott að búa í Kópavogi og
kannski best að búa þar sem maður
þarf ekki að nota bíl og kemst leiðar
sinnar, bæði til vinnu eða í skólann á
hjóli eða gangandi án þess að nota
grisju fyrir öndunarfærum vegna
óþarfa útblásturs bíla sem ekki kom-
ast áfram.
Gleðifréttirnar eru hins vegar að
líklega verða langþráðar úrbætur í
umferðarmálum jólagjöfin í ár þar
sem fyrirhugað er að taka í notkun
nýtt umferðarstýrikerfi fyrir umferð
á höfuðborgarsvæðinu. Gömlu stjórn-
kassar umferðarljósanna verða látnir
víkja og nýir fullkomnir stjórnkassar
settir í staðinn. Lagður verður ljós-
leiðari og fleiri skynjarar settir niður
sem skynja umferðarflæðið. Ein
stjórntölva verður fyrir öll umferð-
arljósin og stjórnkassana sem stað-
sett verður í Borgartúni Reykjavík.
Ég hvet bæði Vegagerðina, gatna-
málastjóra og sveitarfélögin á höf-
uðborgarsvæðinu til að upplýsa al-
menning betur um það sem til
stendur og þær breytingar sem verið
er að ná fram með samtengdri um-
ferðarstýringu á höfuðborgarsvæð-
inu.
Umferðarmenning á
höfuðborgarsvæðinu
Helga Margrét Guðmunds-
dóttir fjallar um samgöngumál
Helga Margrét
Guðmundsdóttir
»Ég hvetbæði Vega-
gerðina, gatna-
málastjóra og
sveitarfélögin á
höfuðborg-
arsvæðinu til að
upplýsa almenn-
ing betur um
það sem til
stendur og þær
breytingar sem
verið er að ná
fram með sam-
tengdri umferð-
arstýringu á
höfuðborg-
arsvæðinu.
Höfundur er verkefnastjóri
og íbúi í Hafnarfirði.