Morgunblaðið - 15.12.2006, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. DESEMBER 2006 37
Setjið aldrei servéttu
utan á kerti
Munið að slökkva
á kertunum
i l
Slökkvilið Höfuðborgar-
svæðisins
Á VETTVANGI Sameinuðu þjóð-
anna hafa nú verið unnin drög að al-
þjóðlegum sáttmála um réttindi fatl-
aðra. Sú staðreynd að
allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna
telji þörf á sérstökum sáttmála til
verndunar á réttindum fatlaðra gef-
ur glöggt til kynna að
núverandi skipulag
mannréttindaverndar
sé ekki nægilega vel til
þess fallið að styðja við
og vernda réttindi og
reisn einstaklinga með
fötlun.
Sáttmálinn byggist á
gildandi viðmiðum um
mannréttindi þar sem
þau eru skoðuð út frá
stöðu fólks með fötlun.
Undirbúningsvinnan
fór fram í nánu sam-
starfi við fatlaða sjálfa
og hagsmunasamtök
þeirra. Grundvöllur
sáttmálans er sá að
fatlaðir eigi rétt á að
njóta allra þeirra
mannréttinda sem
ófatlaðir njóta. Með því
er staðfest að fatlaðir
séu einstaklingar með
full og jöfn borgaraleg
réttindi á við aðra þ.e.
einstaklingar sem hafa
bæði réttinn og getuna
til að taka eigin ákvarð-
anir. Hér á eftir er
fjallað um nokkur af
þeim efnisatriðum sem fram koma í
fyrirliggjandi drögum að sáttmála.
Grundvöllur sjálfsákvörðunar
Sjálfsákvörðunarrétturinn og það
að fá ákvörðun sína virta af öðrum
er sá grundvöllur sem önnur rétt-
indi sem sáttmálinn kveður á um
byggjast á, því án hans er fötluðum
meinuð þátttaka í samfélaginu til
jafns við aðra. Lögð er áhersla á að
fatlaðir séu ekki sviptir réttindum
sínum, heldur að samfélagið veiti
þann stuðning, sem nauðsynlegur er
hverju sinni, fyrir hinn fatlaða til að
geta greint frá vilja sínum og tekið
ákvarðanir um eigið líf.
Skóli án aðgreiningar
Fatlaðir eiga rétt til menntunar
án nokkurrar mismununar. Til að
fatlaðir búi við jöfn tækifæri á við
aðra þarf að tryggja að fatlaðir hafi
aðgang að menntakerfi sem er án
aðgreiningar á öllum skólastigum
og býður upp á nám í gegnum allt
lífið. Fatlaðir eiga rétt á stuðningi
til samræmis við einstaklings-
bundnar þarfir sínar sem tryggja á
hámarks árangur í námi og fé-
lagsþroska og stuðla þannig að fullri
samfélagsþátttöku þeirra. Þá þarf
að tryggja að til kennslu ráðist fólk
með sérþekkingu á fötlunum, óhefð-
bundnum tjáskiptaleiðum og öðrum
sérkennsluaðferðum til að hægt sé
að koma til móts við þarfir fatlaðra
nemenda.
Sjálfstæð búseta
Fatlaðir eiga jafnan rétt á við
aðra til að lifa í samfélaginu, velja
sér búsetuform, hvar þeir búa og
með hverjum. Fatlaðir eiga ekki að
þurfa að sæta því að vera þvingaðir
til að búa í tilteknu búsetuúrræði.
Að auki eiga fatlaðir rétt á stuðningi
og þjónustu til að geta tekið fullan
og virkan þátt í samfélaginu og til
að koma í veg fyrir einangrun.
Friðhelgi einkalífs
og fjölskyldu
Fatlaðir eiga rétt á því að vera
ekki truflaðir í sínu fjölskyldu- og
einkalífi. Þeir eiga einnig rétt á að
stunda kynlíf, stofna til hjónabands
og eignast börn. Undir engum
kringumstæðum er það réttlæt-
anlegt að taka barn af foreldrum
sínum einungis á þeim forsendum
að foreldrarnir séu fatlaðir.
Réttindagæsla og bann
við mismunun
Lögð er áhersla á að ríkið ábyrg-
ist fötluðum árangursríka lagalega
vernd gagnvart mismunun og stuðn-
ing til að gæta réttar
síns almennt. Í því
felst að grípa þarf til
aðgerða til að koma í
veg fyrir misnotkun
og að stuðningurinn
felist í því að virtur sé
réttur hins fatlaða,
vilji hans og langanir.
Þessi stuðningur á að
vera sniðinn að þörf-
um hins fatlaða, tíma-
bundinn, laus við
hagsmunaárekstra
gagnvart þeim sem
almennt veita fötl-
uðum þjónustu og
undir eftirliti óháðs
aðila eða dómstóls.
Næstu skref
Ofantalið er aðeins
stutt úttekt á helstu
atriðum úr þeim 50
greinum sem sátt-
máladrögin hljóða á
um, en gefa góða
mynd af því hvaða
marki að er stefnt.
Samkomulag hefur
náðst um sátt-
máladrögin sem
verða bráðlega lögð fyrir allsherj-
arþing Sameinuðu þjóðanna til
formlegrar samþykktar. Eftir það
tekur hvert aðildarríki fyrir sig af-
stöðu til þess hvort það ætli að stað-
festa sáttmálann og þegar
ákveðnum lágmarksfjölda ríkja er
náð telst sáttmálinn hafa öðlast
gildi. Á Íslandi er ekki hefð fyrir því
að lögfesta þá mannréttinda-
sáttmála sem ríkið hefur staðfest.
Áhrif lögfestingar eru þau, að þar
með víkja ákvæði íslenskra laga fyr-
ir ákvæðum sáttmálans ef upp kem-
ur ósamræmi auk þess sem hún
veitir einstaklingum tækifæri til að
byggja rétt sinn á ákvæðum sátt-
málans.
Fatlaðir eiga oft, fötlunar sinnar
vegna, erfiðara með að gera sér
grein fyrir réttindum sínum eða
sækja rétt sinn heldur en þeir sem
ekki búa við fötlun. Sameinuðu þjóð-
irnar hafa tekist á hendur það erfiða
verkefni að útbúa sáttmála í þeim
tilgangi að tryggja að jafnvel raddir
þeirra, sem ekki geta talað, heyrist.
Þess er óskandi að íslensk stjórn-
völd taki sér þessa framtíðarsýn til
fyrirmyndar og geri allt sem í
þeirra valdi stendur til að skapa
samfélag þar sem fatlaðir búa í raun
við sömu réttindi og virðingu og
aðrir.
Hver maður er bor-
inn frjáls og jafn
öðrum að virðingu
Helga Baldvinsdóttir Bjarg-
ardóttir fjallar um sáttmála
Sameinuðu þjóðanna um rétt-
indi fatlaðra
Helga Baldvinsdóttir
Bjargardóttir
» Fatlaðir eigaoft, fötlunar
sinnar vegna,
erfiðara með að
gera sér grein
fyrir réttindum
sínum eða sækja
rétt sinn heldur
en þeir sem ekki
búa við fötlun.
Höfundur er þroskaþjálfi
og lögfræðinemi.
Fáðu fréttirnar
sendar í símann þinn