Morgunblaðið - 15.12.2006, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 15. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í
kjölfar banaslyss á Vest-
urlandsvegi um síðustu
helgi var frá því skýrt að
lögreglunni hefði blöskr-
að framkoma og tillits-
leysi vegfarenda á slysstaðnum.
Hið sama mun hafa verið upp á
teningnum í fleiri slysum. „Eru
þess dæmi að aðvífandi ökumenn
hafi skammast í lögreglu og sett
ofan í við hana vegna tafa á um-
ferð á slysstað,“ sagði meðal
annars í frétt Morgunblaðsins sl.
mánudag. Þar kom fram að sum-
ir ökumenn gangi svo langt að
aka beinlínis í gegnum vettvang
slysa og hafi engan skilning á því
að lögregla þurfi að hafa frið til
að ljúka vettvangsrannsókn.
Framkoma sem þessi er auð-
vitað forkastanleg og þeim sem
hana sýna til háborinnar skamm-
ar. Ég ætla mér alls ekki að
reyna að afsaka þessa hegðun,
en mig grunar að hún eigi sér ef
til vill einhverjar skýringar, aðr-
ar en þær að viðkomandi öku-
menn séu öðrum verr innrættir.
Þar staldra ég sérstaklega við
skilninginn, sem sagt er að öku-
menn skorti á nauðsyn þess að
lögregla ljúki vettvangsrannsókn.
Skilning er erfitt að öðlast, ef
engar eru upplýsingarnar. Karl
Steinar Valsson aðstoðaryfirlög-
regluþjónn hefur nefnt, að tíma-
bært sé að setja upp upplýs-
ingaskilti við helstu stofnæðar til
borgarinnar. Með slíkum skiltum
mætti hæglega koma þeim skila-
boðum til vegfarenda, að veg-
urinn sé lokaður vegna slyss. Og
ef menn bera gæfu til að setja
skiltin upp á réttum stöðum, þá
eykur það möguleika vegfarenda
á að velja aðra leið. Að minnsta
kosti mun það auka skilning á
aðstæðum og með auknum skiln-
ingi kemur virðing og umburð-
arlyndi.
Íslenskir vegfarendur hafa al-
ist upp við afskaplega slælegar
merkingar á vegum. Þau eru
óteljandi skiptin, sem ég hef
nánast ekið ofan í skurð, eða út
af vegi, af því að engar merking-
ar um framkvæmdir var að finna
fyrr en á skurðbarminum. Þar
virðist einu gilda hvort fram-
kvæmdirnar eru innan borg-
armarkanna eða úti á þjóðveg-
unum.
Ég man líka eftir allnokkrum
skiptum, þar sem ég hef setið
föst í umferð, bæði innan borgar
og utan. Oft hef ég haldið að ein-
hvers staðar hafi orðið stórslys.
Raunin hefur hins vegar oftast
nær verið sú, að einhverjar vega-
framkvæmdir stóðu yfir og þeir
sem þar stóðu að verki höfðu
ekki hugsun á að láta fólk vita
tímanlega, t.d. svo það gæti valið
sér aðra leið. Ég verð að við-
urkenna að ég hafði lítinn skiln-
ing og enga þolinmæði með því
verklagi.
Hér er auðvitað ólíku saman
að jafna, töfum vegna gatnafram-
kvæmda og lokun vegar vegna
alvarlegs slyss. En þegar öku-
menn hafa alist upp við gegnd-
arlaust tillitsleysi vegna vega-
framkvæmda þá hættir þeim
áreiðanlega til að álykta sem svo,
að biðröðin mikla, sem þeir sitja
fastir í, eigi sér einhverjar slíkar
skýringar. Engar merkingar
segja þeim til um hvað er á
seyði. Þeir verða pirraðir og láta
það bitna á þeim sem síst skyldi.
Og þrátt fyrir öll fögru orðin
um öryggishlutverk ríkisútvarps-
ins geta þeir ekki treyst á að
finna upplýsingar á einni rás
fremur en annarri. Umferð-
arstofa á að vísu í samstarfi við
Rás 2 virka daga og segir fréttir
af umferð og færð víða um land
upp úr 7:30 á morgnana, aftur kl.
14:15 og loks eftir fréttir kl. 17.
Á laugardögum heyrist í umferð-
arútvarpinu á Rás 1. Að öðru
leyti er ekki hægt að ganga að
neinum fréttum vísum um færð,
lokanir og slys.
Upplýsingaskilti eru ágæt leið
til að koma skilaboðum til veg-
farenda. Nú þegar er slík skilti
að finna í nágrenni höfuðborg-
arinnar, t.d. í Mosfellsbæ, við
Rauðavatn og við rætur Hellis-
heiðar. Þau sýna m.a. hitastig,
færð á fjallvegum og vara við
hættulegum vindhviðum. Þessum
skiltum er hægt að breyta fyr-
irvaralaust frá höfuðstöðvum
Vegagerðarinnar, en þau eru
með þeim annmarka að texti get-
ur í mesta lagi verið 10 stafir.
Þau nýtast því takmarkað til að
vara við lokun vegna alvarlegra
slysa, þótt dæmi séu vissulega
um slíkt.
Í Hvalfjarðargöngunum er
vegfarendum bent á að hafa út-
varp sitt stillt á Rás 1, Rás 2 eða
Bylgjuna. Ef eitthvað gerist í
göngunum geta vaktmenn í
gjaldskýli rofið þessar útsend-
ingar og komið skilaboðum og
leiðbeiningum til ökumanna. Út-
sendingarnar rofna hins vegar
ekki hjá hlustendum útvarps-
stöðvanna, sem staddir eru ann-
ars staðar.
Er tæknilega mögulegt að
koma þessu kerfi á annars stað-
ar? Alls staðar? Væri hægt að
hafa skilti með reglulegu millibili
í vegkantinum, sem segir fólki á
hvaða rás það á að stilla, ef það
þarf upplýsingar um óhapp eða
framkvæmdir á þeim vegi sem
það er statt? Og lögregla gæti þá
rofið útsendingar á afmörkuðum
svæðum til að koma nauðsyn-
legum upplýsingum á framfæri.
Skilti, sem benda vegfarendum
á útvarpsrásir, sjást mjög víða
erlendis, til dæmis í Bandaríkj-
unum. Þar hafa menn reyndar
bolmagn til að reka sérstakar
umferðarrásir allan sólarhring-
inn og kannski væri í allt of mik-
ið ráðist hér á landi.
Annar möguleiki er sá, að nýta
sér almenna farsímaeign lands-
manna. Allir geta núna sótt sér
fréttir í gemsana og þá ætti að
vera hægur vandi að sækja sér
líka umferðarupplýsingar. Slíkt
kerfi er t.d. við lýði í Bretlandi.
Í kjölfar banaslyssins á Vest-
urlandsvegi hafa vegfarendur
haft samband við lögregluna og
beðist afsökunar á framferði
sínu. Þeim er ekki alls varnað,
þótt augnabliks óþolinmæði og
tillitsleysi hafi leitt þá í ógöngur.
Slíkar uppákomur verða áreið-
anlega færri, og jafnvel úr sög-
unni, ef vegfarendur fá skýringar
og öðlast þar með skilning.
Skýringar og
skilningur
» Allir geta núna sótt sér fréttir í gemsana ogþá ætti að vera hægur vandi að sækja sér
líka umferðarupplýsingar. Slíkt kerfi er t.d. við
lýði í Bretlandi.
rsv@mbl.is
VIÐHORF
Ragnhildur Sverrisdóttir
ÞEGAR við vorum í læknanámi
fyrir rúmum þrjátíu árum sætti
læknisfræðin gagnrýni fyrir það
að vera ekki í nægu
samræmi við raun-
veruleikann. Hún
væri of vélræn. Hún
skoðaði hluti í stað
heildar. Hún upphæfi
efnið í stað andans,
líkamlega sjúkdóma á
kostnað andlegra og
félagslegra. Hún hirti
ekki um jöfnuð og
réttlæti. Hún var
jafnvel talin hættuleg
í sjálfri sér af heims-
þekktum gagnrýn-
endum eins og Ivan
Illich. Læknaneminn, rit lækna-
nema í Háskóla Íslands, end-
urspeglaði þessi viðhorf, eins og
menn geta lesið, sem vilja. Innan
læknisfræðinnar átti þessi gagn-
rýni einnig hljómgrunn, einkum
meðal félagslega hugsandi lækna.
Félagslækningar höfðu á þessum
tíma talsverð áhrif bæði á Norð-
urlöndum og í Bandaríkjunum,
einkum í fræðilegri umræðu.
Fræg varð t.d. skáldsaga sænska
læknisins og rithöfundarins P. C.
Jersilds, Babels hus, sem kom út
árið 1978. Með tölvuvæðingu, int-
erneti, falli kommúnismans, nýj-
um áhrifaríkum lyfjum, uppgangi
erfðafræðinnar í tengslum við
tölvuiðnaðinn, og alþjóðavæðingu,
svo að það helzta sé nefnt, þögn-
uðu smám saman gagnrýn-
israddir. Nýi kapítal-
isminn, takmarka- og
landamæralaus,
breiðist nú um heim-
inn eins og inflúensa.
Ekki aðeins virðist
hann hafinn yfir
gagnrýni af flestum,
heldur mæra hann
nú gamlir sósíalistar
í æðstu stöðum.
Aðgát skal höfð
Af ástæðum, sem
ég skil ekki, er eins
og enginn þori að
efast um þá glansmynd, sem ný-
ríkir kapítalistar hafa dregið upp
af möguleikum nútíma lækn-
isfræði. Klæðskerasniðin lyf án
aukaverkana eru sögð handan við
hornið. Miklar framfarir hafa
vissulega orðið á mörgum sviðum
læknisfræðinnar. Þó þarf ekki
lækni til að sjá hvar vandamálin
blasa við í heilbrigðis- og fé-
lagsmálum, hér og erlendis. Of-
neyzla, ofát, óhollusta, skortur,
fátækt, ójöfnuður, óréttlæti, aga-
leysi, ofbeldi, hirðuleysi, van-
ræksla, eigingirni, græðgi eru orð
sem koma upp í hugann og lúta
flest að atferli og breytni okkar.
Raunar gæti ég haldið því fram
að vandi okkar væri fyrst og
fremst siðrænn. Hið siðræna val.
Það verður ekki líftækni, sem
leysir offitufaraldurinn eða
áfengis- og eiturlyfjabölið. Ekki
öll þau krónísku vandamál, sem
hrannast nú upp. Svo ekki sé
minnzt á ellina. Við, sem förum í
vitjanir, sjáum að fyrir hvern
aldraðan sjúkling, sem liggur á
sjúkrahúsi, eru líklega tveir –
þrír, sem bjarga sér heima við
mjög erfiðar aðstæður, vegna
eigin þrautseigju og ættingja.
Þess er sízt að vænta að við, sem
erum af 68-kynslóðinni, verðum
eins nægjusöm. Við sem vildum
báknið burt. Við, sem söfnum
eignum og viljum gulltryggðan
ellilífeyri. En gleymum því að
„ellin bíður þung og hrörleg.“
Hver annast okkur þá?
Góðir hlutir gerast hægt
Jóhann Tómasson fjallar um
siðræn gildi og læknavísindi » Í veikindum hugsamenn um líf sitt.
Þegar heilsan er góð
hugsa menn um pen-
ingana sína.
Jóhann Tómasson
Höfundur er læknir.
ÉG MARGLAS athyglisverða
grein eftir yfirdýralækni sem birt-
ist í Morgunblaðinu sunnudaginn
10. desember til að fullvissa mig
um að mér hefði ekki yfirsést eitt-
hvað í málflutningi hans. En, eins
og við mátti búast, í greininni kom
ekkert fram sem útskýrir eða rétt-
lætir fugladrápin í
Húsdýragarðinum
mánudaginn 28. nóv-
ember síðastliðinn.
Enn stendur eftir sú
óhagganlega staðreynd
að þar voru gerð hrap-
alleg og margþætt mis-
tök. Aðgerðin var
ónauðsynleg, ófagleg,
ólögleg og ósiðleg og
þeim sem að þeirri
ákvörðun stóðu færi
betur að biðjast op-
inberlega afsökunar á
þeim skaða sem þeir
ollu í stað þess að reyna að klóra
yfir skítinn og grafa þannig enn
frekar undan eigin trausti.
Sannleikurinn í málinu er ein-
faldlega þessi:
Ónauðsynlegt. Fugladrápin í
Húsdýragarðinum voru með öllu
ónauðsynleg þar sem engin hætta
stafaði af fuglunum, hvorki fyrir þá
sjálfa, aðra fugla né menn. Hin
meinta ástæða fyrir þessum ger-
ræðislegu aðgerðum var mótefni
við vægri flensu sem fannst í febr-
úar síðastliðnum og ekki var
brugðist við þá. Ekkert hefur
breyst sem afsakað getur eða út-
skýrt þessi viðbrögð yfirdýralæknis
og hans manna og ástæða fyrir
drápunum er í besta falli þekking-
arskortur.
Ófaglegt. Það breytir engu
hvernig yfirvöld mátu sýnin frá í
febrúar eða september 2006, við-
brögðin voru faglega röng frá upp-
hafi. Í febrúar bar embættinu að
einangra fugla með mótefni frá
öðrum fuglum garðsins. Hefði þeim
skynsamlegu og þekktu aðferðum
verið beitt strax hefðu engin
vandamál risið.
Hefði embættið á einhverju stigi
málsins álitið öryggi manna eða
dýra ógnað (t.d. komið upp smit af
hættulegum stofni) átti það að
grípa til markvissra aðgerða. Förg-
un hluta alifugla í Húsdýragarð-
inum með þeim hætti sem hún var
framkvæmd getur á engan hátt tal-
ist markviss aðgerð meðan örn,
fálkar og hundruð villtra fugla sem
höfðu þar aðsetur fljúga nú lausir
um himingeiminn.
Ólöglegt. Aðgerðirnar höfðu eng-
an lagalegan stuðning. Það er sama
hvort skoðuð eru
1. Lög frá 1993 (ekki 1997 eins
og kemur fram í greininni) sem yf-
irdýralæknir vitnar
til í bréfi vegna
drápanna, en þar
segir orðrétt: „IV.
kafli. Varn-
araðgerðir.
8. gr. Landbún-
aðarráðherra getur
samkvæmt lögum
þessum og að fengn-
um tillögum [Land-
búnaðarstofnunar] 1)
fyrirskipað 2) hverj-
ar þær ráðstafanir
sem nauðsynlegar
eru til að útrýma eða
hindra útbreiðslu þeirra dýra-
sjúkdóma sem taldir eru upp í [við-
aukum 1A, 1B og 2] 3) og til að af-
stýra hættu og tjóni af völdum
útbreiðslu þessara sjúkdóma (feit-
letrun mín JH)) eða
2. Tilskipun ESB lög um varnir
við fuglaflensu (2005/94/EC) sem
vestræn ríki styðjast við og aftur
styðst við ályktanir OIE (Alþjóða
dýraheilbrigðisstofnunarinnar). Þar
er hvað eftir annað mjög ákveðið
vísað til sömu klásúlunnar sem tek-
ur fram að dýragarðar og fágætar
fuglategundir, sem og fágæt af-
brigði fuglategunda séu und-
anþegnar almennum ákvæðum lag-
anna, þar skuli ekki lógað, heldur
fuglar einangraðir og að haft sé
samráð við eigendur og ræktendur
(sjá í a.m.k. þrem köflum laganna).
Allt ber að sama brunni, aðgerðin á
sér engar lagalegar forsendur.
3. Þá má einnig benda á að yf-
irdýralæknir lætur ekki aðeins
drepa alifugla heldur einnig heiðlóu
og villiálft, en embættið hefur sam-
kvæmt lögum engan rétt til að gefa
út aftökuheimild á þessa fugla
nema staðfest sé að þeir séu sýktir.
Ósiðlegt. Þessi fullkomlega óvið-
eigandi aðgerð olli bæði Hús-
dýragarðinum og ræktun land-
námshænsna miklum skaða sem
enginn sér fyrir endann á. Gerræði
af þessu tagi er einkar vel fallið til
að brjóta á bak aftur traust milli
aðila sem þyrftu og ættu að eiga
gott samstarf. Því miður hafa
ræktendur landnámshænsna enga
ástæðu lengur til að treysta emb-
ætti yfirdýralæknis fyrir fugla-
flensuvörnum í landinu, en geta
þess í stað átt á hættu að gripið
verði til heimskulegra óynd-
isúrræða af litlu eða engu tilefni
eins og fordæmi hefur nú skapast
fyrir.
Sem formaður Eigenda- og rækt-
endafélags landnámshænsna, ERL,
sá ég mig knúna að svara þessari
grein yfirdýralæknis, en tek það
skýrt fram að ég mun ekki eltast
við frekari rökleysu á þessum vett-
vangi.
Við í ERL förum þess eindregið
á leit við yfirvöld í landinu að þau
komi fram við ræktendur og stofn
landnámshænsna af virðingu og
standi við alþjóðlegar skuldbind-
ingar sínar vegna verndunar fá-
gætra dýrastofna og afbrigða. Við
krefjumst þess einnig að sitja við
sama borð og sambærilegir hópar í
hinum upplýsta heimi, en sam-
kvæmt svörum sem fagaðilar á öðr-
um Norðurlöndum og í Bretlandi
hafa sent mér, hafa hvergi verið
viðhöfð viðlíka vinnubrögð við svip-
aðar aðstæður.
Ekkert þessu líkt má nokkurn
tíma gerast aftur á Íslandi og það
verður að tryggja með öruggum
hætti.
Ps. Einn þáttur í eðlilegum fram-
gangi málsins væri að landbún-
aðarráðherra kynnti sér málstað
ræktenda landnámshænsna og
tryggði að stofninn nyti samskonar
réttar og verndar og aðrir fágætir
stofnar, en þrátt fyrir írekaðar
beiðnir allt frá því að drápin áttu
sér stað hefur ráðherra enn ekki
séð sér fært að funda með fulltrúa
félagsins þegar þessi orð eru skrif-
uð.
Yfirklór yfirdýralæknis
Jóhanna Harðardóttir skrifar
um förgun fugla í Húsdýra-
garðinum »Ekkert þessu líkt mánokkurn tíma gerast
aftur á Íslandi og það
verður að tryggja með
öruggum hætti.
Jóhanna Harðardóttir
Höfundur er formaður ERL.