Morgunblaðið - 24.12.2006, Blaðsíða 32

flóttafólk
32 SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
U
pphafsmað-
urinn að
komu flótta-
manna til Ís-
lands á þess-
um tíma var
Gunnlaugur
Þórðarson,
þá formaður framkvæmdaráðs
Rauða kross Íslands, í útvarps-
erindi „um daginn og veginn“, þar
sem hann sagði m.a. fjölda flótta-
fólks vilja gefa aleigu sína fyrir
öruggan samastað og fámenn þjóð
eins og Íslendingar þyrfti á fleiri
höndum að halda til þess að nytja
land sitt sem bezt. „Gætum við Ís-
lendingar, sem viljum gjarna telj-
ast allra þjóða hjálpfúsastir, ekki
rétt litlum hópi þessa fólks hjálp-
arhönd? Við gætum valið úr hópi
dugmikilla manna og kvenna …“
50–60 flóttamenn – helzt börn
Þegar Gunnlaugur talaði um
daginn og veginn bjuggu hundruð
þúsunda íbúa á meginlandi Evrópu
enn í flóttamannabúðum, rúmum
áratug eftir lok heimsstyrjald-
arinnar. Röskum þremur mánuðum
síðar bættust landflótta Ungverjar
í hópinn eftir innrás Sovétríkjanna
í föðurland þeirra. Þá var Gunn-
laugur kominn í stjórn Rauða
krossins og Ragnheiður Jónsdóttir,
skrifstofustúlka RKÍ, benti honum
á að nú ætti hann leik á borði að
hrinda í framkvæmd gegnum
Rauða krossinn hugmyndinni um
að fá flóttafólk til landsins. „Mér
þótti þetta frábær ábending og
fylgdi henni eftir,“ segir Gunn-
laugur í ævibrotum sínum. Hann
rekur, að í september hafi verið
fjallað um flóttamannavandamál á
fundi framkvæmdaráðs RKÍ án
þess þó að ályktun væri gerð og á
fundi framkvæmdaráðsins eftir
uppreisnina í Ungverjalandi kom
ungverska flóttafólkið á dagskrá,
en talið var rétt að bíða átekta. Á
fundi 3. desember var samþykkt að
bjóða milligöngu og fyrirgreiðslu
RKÍ, ef til þess kæmi, að flóttafólk
yrði fengið til landsins, og gekk
Gunnlaugur þá á fund Hermanns
Jónassonar forsætisráðherra, sem
tók málaleitan hans vel, og viku
síðar bauðst ríkisstjórnin til að
veita viðtöku 50–60 ungverskum
flóttamönnum og þáði formlega
milligönguboð RKÍ. Lögð var
áherzla á að fá börn til landsins og
um miðjan desember höfðu 111
heimili boðizt til að taka 113 börn í
fóstur.
Fararstjórinn með
spilastokkinn
Til þess að hafa umsjón með
komu flóttafólksins valdist Gunn-
laugur Þórðarson og hélt hann ut-
an áleiðis til Vínar 15. desember.
Slæm flugskilyrði settu strik í
reikninginn, flugvél sú sem Gunn-
laugur fór með frá London varð að
lenda í París og á endanum komst
hún ekki til Vínar, heldur lenti í
München og Gunnlaugur hélt
áfram til Austurrríkis með lest.
Gunnlaugur segir komuna til að-
albækistöðva flóttamannastofn-
unarinnar í Vín aldrei muni hverfa
sér úr minni. „Fyrir utan húsið
stóð mannþyrping, hundruð ung-
verskra manna, kvenna og barna,
sem farið höfðu yfir landamærin í
þokunni um nóttina. Þetta fólk beið
þess að verða skrásett og flutt í
flóttamannabúðir.“
Af Íslands hálfu hafði verið lögð
áherzla á að fá munaðarlaus börn
til fósturs og líka stúlkur, en það
reyndist Gunnlaugi ógerlegt, þar
sem Belgíumenn og Portúgalar
höfðu þegar boðizt til þess að taka
við börnum og fjöldi annarra ríkja
hafði opnað landamæri sín fyrir
stúlkum, m.a. Nýja-Sjáland sem
bauðst til að taka við þúsund flótta-
mönnum, en einungis konum. Þar
við bættist, að Alþjóðasamband
Rauðakrossfélaga tók ábyrgð á vel-
ferð barna og lagði höfuðáherzlu á
að hafa uppi á fjölskyldum þeirra
og því kom ekki til greina að flytja
börn til fósturs í fjarlægum löndum
fyrr en fullreynt væri að nánir ætt-
ingjar væru ekki á lífi. „Er þetta
brást lá beinast við að fá til Íslands
fjölskyldur með börn ef þær væru
reiðubúnar til fararinnar,“ segir
Gunnlaugur.
Hann heimsótti svo þrennar
flóttamannabúðir og á endanum
hafði hann skrásett 23 karla og 34
konur til Íslandsferðar. Þá kom
það babb í bátinn, að Alþjóðaflótta-
mannastofnunin tók úr hópnum níu
14 og 15 ára stúlkur, þar sem ekki
var búið að fullreyna, hvort þær
ættu skyldmenni í einhverjum öðr-
um flóttamannabúðum. Valdi stofn-
unin fimm menn í hópinn í þeirra
stað og varð Gunnlaugur að fallast
á það nauðugur viljugur. Að
morgni 22. desember var Gunn-
laugur mættur á flugvöllinn með 53
flóttamenn, en þegar Gullfaxi var
kominn út á flugbraut kom upp bil-
un í nefhjóli, sem tafði brottförina
fram á Þorláksmessukvöld. Gunn-
laugi tókst að útvega fólkinu gist-
ingu í bráðabirgðaskýli á flugvell-
inum því hann gat ekki hugsað sér
að snúa hópnum aftur í flótta-
mannabúðirnar. Segir hann að
fólkið hafi sýnt hina mestu biðlund
og aðeins ein flóttakona gafst upp á
biðinni.
Þegar svo allt var klárt til Ís-
landsferðar fékk Gunnlaugur
hverjum flóttamanni, en þeir voru
þá 52, eitt spil. Þegar þeir stigu um
borð afhentu þeir spilin til baka og
hafði Gunnlaugur þannig stjórn á
því að bæði færi rétt fólk og rétt
höfðatala í flugvélina.
Högni Torfason, fréttamaður
ríkisútvarpsins, kom til Vínar.
Hann lýsir brottferðinni þaðan:
„Það er mjög hljótt yfir hópnum
áður en flugvélin leggur af stað.
Flest af þessu fólki hefir aldrei
komið upp í flugvél áður og kann að
hafa beyg af þessu farartæki. Það
spennir á sig öryggisbeltin og flug-
vélin rennur af stað og hefur sig til
flugs. Venjan er sú, að fólk á að
hafa öryggisbeltin spennt góða
stund eftir flugtak, en forvitnin
nær yfirhöndinni og það teygir sig
upp úr sætunum og horfir út um
gluggana á hina endalausu ljósa-
fléttu stórborgarinnar fyrir neðan.
Svo er hækkað flugið og ekki sézt
lengur til jarðar.“
Bezta jólagjöfin
Ferðin til Íslands með millilend-
ingu í Prestvík gekk að óskum og
þegar aðfaranótt aðfangadagsins
var skollin á lentu þreyttir en
ánægðir flóttamenn á Íslandi.
Gunnlaugur Þórðarson segir:
„Ég var hreykinn innra með mér,
er flugvélin sveif inn yfir landið.
Það var aðfangadagsmorgunn, og
ég þóttist viss um, að aldrei fyrr
hefði íslenska þjóðin fengið aðra
eins jólagjöf. Draumur minn hafði
ræst.“ Og Gunnlaugi hlýnaði um
hjartarætur, „þegar ég sá einvala-
lið Rauða krossins standa albúið til
að taka á móti flóttafólkinu“.
Í Melaskóla gekkst fólkið undir
læknisskoðun og fékk tækifæri til
að fara í bað og ný föt, en síðan var
farið í Hlégarð í Mosfellssveit, þar
sem fólkið hélt jólin í sóttkví og
fram á nýársdag. Margir urðu til
þess að létta flóttafólkinu dvölina í
Hlégarði og þá sérstaklega um jól-
in og segir Morgunblaðið, að ýmis
samtök og fyrirtæki hafi gengizt
fyrir fatagjöfum og jólagjöfum og
Skógræktin gefið jólatré. Kaþ-
ólskur prestur söng messu, en
flestir flóttamennirnir voru kaþ-
ólskir.
Mig langar að fá telp-
una mína til Íslands
Blaðamaður og ljósmyndari
Morgunblaðsins fengu að heim-
sækja flóttafólkið í Hlégarði 28.
desember. Fyrirsögn frásagn-
arinnar í blaðinu daginn eftir er:
Mig langar til að fá telpuna mína til
Íslands – segir 19 ára flóttakona og
veit ekki, hvort maður hennar er
lífs eða liðinn. Í greininni kemur
fram, að fimmtán mánaða stúlku-
barn þeirra er þá enn í Búdapest
hjá afa og ömmu, sem vita ekki,
hvar dóttir þeirra er niðurkomin.
Hún vann við að koma dreifimiðum
og blöðum frelsissveitanna út á
land, var handtekin, en sleppt eftir
fjóra daga, en síðan handtekin aft-
ur og notaði þá tækifærið, þegar
hún fékk að sækja kápuna sína, til
að flýja.
Einn flóttamannanna er einhent-
ur og segir það hafa bjargað lífi
sínu. Hann er 21 árs skrif-
stofumaður frá Búdapest, þar sem
hann barðist með löndum sínum
fyrir framan útvarpið í byrjun bylt-
ingarinnar. Á heimleiðinni lenti
hann í sprengjukasti og missti þá
hægri hönd og vinstra auga. Fé-
lagar hans komu honum í sjúkra-
hús, þar sem ungverskir læknar og
hjúkrunarkonur sinntu honum.
– En Rússarnir, veittu þeir enga
læknisaðstoð? spyr blaðamaður
Morgunblaðsins.
Ungversku jóla-
börnin á Íslandi
Aðfaranótt aðfangadags 1956 komu 52 ungverskir flóttamenn til Íslands. Tæpur
helmingur þeirra varð íslenzkir ríkisborgarar og enn lifa 14 þeirra hér á landi.
Freysteinn Jóhannsson rifjar upp komu þessa fyrsta flóttamannahóps til Íslands.
Saga Rauða kross Íslands
Flúið í frelsið Ungverskir flóttamenn nýkomnir yfir landamærin.
Ljósm. Mbl: Ól.K. Magnússon
Teflt í sóttkví Sumir flóttamenninrir eyddu tímanum í sóttkvínni í Hlé-
garði við taflmennsku. Þessi mynd birtist í Morgunblaðinu 29. desember
1956 og á henni og fleiri myndum af flóttafólkinu var reynt að gera andlit-
in óþekkjanleg.