Morgunblaðið - 24.12.2006, Blaðsíða 48

48 SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Y
fir hásumarið fer hitinn í
55 gráður á Celsíus og
þá hreyfir enginn sig að
nauðsynjalausu,“ segir
túlkurinn minn, Mulay.
„Þetta er hræðilegt. Meira að segja
geiturnar og kindurnar halda sig í
réttunum, allir eiga nóg með að
hjara.“ Ég er staddur í einum flótta-
mannabúðum Vestur-Saharamanna,
Layoune, nokkra tugi kílómetra fyr-
ir sunnan eyðimerkurborgina Tindo-
uf í suðvestanverðu Alsír. Fernar
aðrar búðir eru á svæðinu, þær bera
nöfn borga í gamla heimalandinu
sem nú er að mestu hernumið.
Nær allar fjölskyldurnar eiga tvo
bústaði. Annars vegar er það tjald
sem oftast er um 20 fermetrar, snið-
ið er í samræmi við hefðir hirðingja í
Vestur-Sahara en efnið hafa alþjóða-
samtök lagt til. Hins vegar er hús við
hliðina sem reist er úr múrsteinum,
þeir eru bakaðir úr sérstakri gerð af
sandi og vatni. Einfalt og praktískt
en ekki mjög sterkt. Oft hefst fólk
við í steinhúsinu framan af degi en
nýtir sér tjaldið þegar líður á daginn
og hitinn vex. Mörgum finnst líka
betra að sofa í tjaldinu í hitum.
Tankbílar dreifa vatni úr brunn-
um um búðirnar, í hverri götu er lít-
ill tankur þar sem fólkið sækir sér
vatn í fötum til heimilisnota. Athygl-
isvert er að þótt notast sé við rot-
þrær er ekki óþefur í búðunum,
skýringin er sögð vera að hitinn sé
svo mikill að hann þurrki jafnóðum
allan úrgang. Eina lyktin sem er
áberandi er af geitunum og sauðfénu
en einnig er þarna talsvert um asna
og hænsn, einnig hunda og ketti.
Talsvert er ræktað af grænmeti og
ávöxtum í Layoune sem hefur það
fram yfir hinar búðirnar að þar eru
ágætir brunnar og því nokkurt
svæði sem lagt er undir garða.
Svangir strákar
„Við ræktum hér hveiti, sorghum,
alls kyns grænmeti, hvítlauk og
kartöflur,“ segir forstöðumaðurinn,
Islam Lamine. „Afurðirnar eru
sendar í skólana og á sjúkrahúsið.
Þetta er erfið ræktun en við ætlum
alls ekki að gefast upp.“ Við akurinn
er undarlegur turn. Skýringin er að
strákar í búðunum voru framan af
svo duglegir við að tolla afraksturinn
að á endanum var turninn reistur.
Þar hafði varðmaður aðsetur og
hrópaði hann á guttana þegar hann
sá til þeirra.
Spænska er annað tungumál Sa-
hrawi-manna og börnin læra hana
jafnt og arabísku mállýskuna sína.
„Hola! hola!“ hrópuðu krakkarnir á
götunum, öllu heldur troðningunum
milli húsanna, þegar þau sáu náhvít-
an útlendinginn. Öll börn í búðunum
fara ung til sumardvalar á Spáni þar
sem þau eru hjá spænskum fjöl-
skyldum og læra þannig málið hratt.
Götulífið er fábreytilegt, störfin
sem í boði eru ekki mörg en samt er
bæði trésmiðja og bakarí í Layoune
og að sjálfsögðu bílaverkstæði.
Götumarkaður er einnig í einu
hverfinu í Layoune og mest er þar
um varning sem fluttur hefur verið
inn frá Máritaníu.
Skólarnir eru í hávegum hafðir,
búið er að útrýma nær öllu ólæsi og
lögð er áhersla á að kenna stúlkum
ekki síður en drengjum. Er meðal
annars rekinn myndarlegur kvenna-
skóli í stærstu búðunum, Smara en
þar ræður ríkjum ung kona, Salka
að nafni. Hún og vinkonur hennar
ráku upp fagnaðaróp þegar ég sagði
þeim að nafna hennar væri þekkt
kvenhetja úr íslenskum bók-
menntum.
Mikið er af Landrover-jeppum,
oftast eru þetta heldur lasburða
bílar sem Sahrawimenn hafa keypt
notaða á Spáni. Hvarvetna eru geit-
ur og undarlegar kindur sem ekki
jarma eins og heiðarlegt sauðfé
heldur skrækja, hljóðin minna helst
á vælið í soltnum mávum við Reykja-
víkurhöfn. Féð er á nóttunni haft í
örlitlum réttum, byggingarefnið er
aðallega olíutunnur sem hafa verið
flattar út og festar saman með vír.
Sorphirða á vegum ferfætlinga
Geiturnar gegna mikilvægu hlut-
verki við sorphirðu en þær éta plast-
poka með góðri lyst. Einhver fullyrti
að geiturnar væru hrifnastar af
bláum pokum, hvað sem því veldur.
Og Sahrawimenn hafa verið dugleg-
ir við að nota plastpoka. Víða er
draslið yfirgengilegt en erfitt er um
vik, öðru hverju gerir þarna mikla
sandstorma sem feykja plastpok-
unum út um allt.
Sums staðar eru malbikaðir vegir
á milli búðanna, annars staðar bara
harðir troðningar. Rykið þyrlast upp
undan Landcruiser-jeppanum sem
mér var fenginn, til allrar hamingju
með bílstjóra en notalegt er að fá
smá kælingu með því að stinga höfð-
inu út um gluggann þegar bílstjór-
inn snjalli, Bashir, þeytir rokkinn.
Einu sinni lenti hann í skorningi
sem reyndist hálfgert kviksyndi.
Mér varð ekki um sel enda tugir
kílómetra í næstu mannabyggð. En
Mulay sagði að ekkert væri að ótt-
ast, benti á að skóflur væru til taks í
jeppanum. Einmitt, skóflur. Í 40
stiga hita. En ég slapp með skrekk-
inn, Bashir tókst að koma farartæk-
inu upp úr ófærunni.
Um 80% af fólkinu í búðunum eru
konur og börn, karlmenn vinna
margir erlendis, ekki síst á Spáni og
senda megnið af tekjunum heim,
margir karlar eru auk þess í hern-
um. Mestur vandinn er líklega at-
vinnuleysið og víða ráfar ungt fólk
um án þess að hafa neitt fyrir stafni.
Rafmagn er ekki í búðunum nema
frá dísilrafstöðvum í þeim stærstu,
Smara og einnig móttökubúðunum,
Rabouni. Þegar fagnað var föstulok-
um eftir sólarlag á kvöldin í Layoune
sáust geislar bílljósanna lýsa upp
tjöldin, menn bjarga sér eftir bestu
getu. Sameinuðu þjóðirnar og Als-
írmenn sjá fólkinu fyrir nauðþurft-
um, grafnir hafa verið brunnar en
vatnið er slæmt, útlendingum er ráð-
ið frá því að neyta þess.
Þarna er lítið um mjúkar og róm-
antískar sandöldur, þessi hluti Sa-
hara er eins harðbýll og harkalegur
og hugsast getur enda bjó enginn
hér áður en flóttafólkið fékk hér
hæli. Það erfitt að venja sig við
nærri fjörutíu stiga hita í skugg-
anum, einkum var fyrsta nóttin erf-
ið. Þá sýndi mælirinn 35 gráða hita
upp úr miðnætti og flugurnar voru
aðgangsharðar.
Það var enn föstumánuður,
ramadan, og frá sólarupprás til sól-
arlags mega sanntrúaðir múslímar
þá ekki borða eða drekka.
„This is cat’s food“
Sahrawi-menn eru engir trúarof-
stækismenn og ég þarf ekki að fara
eftir þessum reglum enda „villu-
trúarmaður“ eins og aðrir erlendir
gestir í búðunum sem munu vera
nær 200. Flestir eru Spánverjar,
Ítalir og Frakkar, hjálparstarfs-
menn af ýmsu tagi. Flestir eru ung-
ir, innan við þrítugt. Við fáum mat í
móttökustöðinni, Rabouni, þar er
gjarnan á boðstólum grænmeti og
súpur. Einu sinni úlfaldakjöt sem
minnti svolítið á seigt nautakjöt og
einu sinni óhemju feitt kjöt sem okk-
ur sýndist vera af kjúklingi og
smakkaðist ekki vel, vægast sagt.
„This is cat’s food (þetta er katta-
matur),“ sagði Nora, ung, spænsk
stúlka og hryllti sig þegar ég spurði
hvað henni fyndist.
Hvað sem því líður þá slapp ég við
alla þá skelfilegu sjúkdóma sem um-
hyggjusamir vinir höfðu varað mig
við fyrir ferðina. Eyðimörkin er
heilsusamleg ef maður gætir þess að
borða það sem að manni er rétt. Það
Vonarneisti í sandinum
Nær helmingur Vest-
ur-Saharamanna, um
170.000 manns, hefur í
rúm 30 ár verið í útlegð
í flóttamannabúðum
sunnan við borgina
Tindouf í suðvestan-
verðu Alsír. Kristján
Jónsson dvaldi í viku í
búðunum.
Æskan Krakkarnir í Laoyune eru margir áhugasamir um fótbolta og halda annaðhvort með Real Madrid eða Barcelona. Grjótkast er algengt enda sand-
urinn alls staðar þakinn smásteinum, vopnin alls staðar við höndina. Ef þeim finnst útlendingar ekki eiga nóg af nammi, „bon-bons“, svara þeir með skot-
hríð eins og nokkrir spænskir hjúkrunarliðar fengu að kenna á. Þeir þóttust eiga fótum fjör að launa og báðu blaðamann að gæta sín vel.







 



   

   
  


  !
" 
#$%&





%&   !

Morgunblaðið/Kristján Jónsson
Örlög Maður sem slasaðist af völdum jarðsprengju á hernumdu svæðunum.
„Þetta eru örlög mín,“ svaraði maðurinn þegar honum var tjáð samúð.
Morgunblaðið/Kristján Jónsson
Biluð blokk Mikið er af Landrover-jeppum í búðunum enda vegirnir víða
slæmir. Hér lagfærir snillingur mótorblokk við fátæklegar aðstæður.