Morgunblaðið - 24.12.2006, Blaðsíða 38

dýrgripir
38 SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
an, sign. á barmi (SJS ?); þverm. 13,3
sm.
Pat. dúkur með hvítri baldýr; á
honum stendur O.H.
Bakstursöskjur úr silfri, gyltar
innan og með gyltum krossi ofan á
loki; á lokið að ofan er drifin blaða-
kranz á brúnina. Í ráðh. stimpli 29 ..
1829. Þverm. við botn 8,4 sm.
Vínflaska úr gleri með stöfunum
LBM; hún er með glertappa.
Skarbítur úr járni gamallegur og
að sumu leyti einkennilegur.
Koparhjálmur allgóður með 6+6
ljósaliljum, sljettur og einfaldur ekki
gamallegur, fleginn örn efst.
Altarið með útskurði á hurð og árt.
1823.
Prjedikunarstóllinn er gamall og
góður, lítill og blátt áfram, með ámál-
uðum guðspjallamannamyndunum 4
og áletrun þessari á miðfletinum:
Anno 1694 hafver Bendix Bastiansen
Kiøbmand wed Commervog og
Grønnefiord foraeret denne Precke-
stol til CommervogsKiercke andere
til et got Exsempel.
Hökull gamall úr grænu damaski
með krossi tvísettum gullvírsknipp-
lingum, ágætt verk. Annar hökull úr
rauðu flauyeli með góðum gullborð-
akrossi.
Altarisklæði úr rauðu rósofnu da-
maski með flauelisbót á miðju og er á
hana gullbaldýraður eikarblaða-
krans með stöfunum IHS innaní. Að
neðan og beggja vegna er breiður
bekkur gulur, heklaður. Aptan á
klæðið er fest bót með þessari áletr-
un: „Messuskrúðann saumadi og gaf
Ingileif Melsted Birnarhafnarkirkiu
1862 I minningu þess ad madur
hennar Páll amtmadur Melstad er
þar iardadur.“ (Ingileif Melsted og
Páll Melsted, sagnfræðingur og
sýslumaður Snæfellinga 1849–1854,
bjuggu lengst af þeim tíma í Bjarn-
arhöfn – innsk.) Tilheyrandi alt-
arisdúkar úr sama efni með hvítum
dúk hekluðumofan á. Rykkilín úr
hvítu ljerepti.
Á umgjörð altaristöflunnar hanga
2 silfurskildir með grafskriptum yfir
Odd Jonsson Hjaltalin lækni og konu
hans Dorotheu Georgiönu (f. Bor-
nemann).
Klukkur 2; önnur sljett og let-
urlaus, nýleg, þverm. 36 sm. Hin með
áltrun: GUÐMUNDER SIVERT-
SEN ANNO 1741. Þverm. 40,5 sm.“
Kristján Eldjárn, þjóðminjavörður,
kemur í Bjarnarhafnarkirkju 1963
og er þá allt sem fyrr utan hvað tin-
stjakarnir eru týndir, en „komnir
tveir koparblendingsstjakar fyrir
mörg kerti, ekki slæmir. Vantar
einnig vínflöskuna, annað er allt til“.
Þriðji þjóðminjavörðurinn; Þór
Magnússon, er á ferð í Bjarnarhöfn
1970: „Patinudúk vantar, hefur ekki
verið í tíð Bjarna. Ennfr. spjald og
griffil.“
Hollenzka altaristaflan
Í kirkju rekur Hildibrandur sína
sögu um þá gripi, sem kirkjan geym-
ir.
Altaristaflan fangar fyrst augað.
Hennar er fyrst getið í annálum
1640. Þá á kirkjan tvær altaristöflur,
en Hildibrandur segir ekki vitað,
hvað varð um hina. Hann rekur
munnmælasögur sem segja, að þessi
altaristafla sé þannig tilkomin, að á
17ndu öld hafi hollenzkt kaupfar ko-
mizt í nauðir á Breiðafirði, en Hol-
lendingar stunduðu þá fiskveiðar við
Ísland og verzlun í Kumbaravogi
fram yfir 1640, þótt landið ætti að
vera þeim lokað til viðskipta. Þeir
hollenzku hétu á Bjarnarhafn-
arkirkju sér til lífs og lofuðu kirkj-
unni altaristöflu, ef þeir kæmust af.
Þeir björguðust og árið eftir færðu
þeir kirkjunni þessa altaristöflu.
Hildibrandur segir, að í Bjarnarhöfn
hafi eitt sinn komið miðill, sem lýsti í
smáatriðum, þegar hann sá alt-
aristöfluna borna frá skipi til kirkju.
Taflan er í traustri umgjörð; mál-
uð á tré, sérstakan við, sem Hildi-
brandur segist hafa frétt að hafi
þurft að vera í þurrki í 200 ár áður en
hægt var að mála á hann. Alt-
aristaflan er ómerkt og segir Hildi-
brandur óvíst um höfund hennar.
Hins vegar hafa tengslin við Holland
og tíma Rembrandts fleytt vanga-
veltum um, að taflan sé frá skóla
hans, ef ekki eftir meistarann sjálf-
an. Hildibrandur vill ekkert kveða
upp úr með það, en segir tilhugs-
unina góða hvað sem öðru líði! Stað-
reynd sé það hins vegar, að myndin,
sem sýnir Jesúm og tvo lærisveina,
er svo mögnuð, að hún vísar alltaf til
áhorfandans, hvar sem hann stendur
í kirkjunni. „Og það eru ekki einasta
augu frelsarans sem fylgja þér, held-
ur færist öll myndin með þér. Og
þegar lokað er fyrir gluggana og síð-
ast dyrunum, þá lýsist Jesúmyndin
upp og það er engu líkara en að hann
komi út úr myndinni.“
Altaristaflan sýnir Jesúm birtast
tveimur lærisveinum sínum eftir
upprisuna og neðst er áletrun, sem
vísar til efnis hennar; St. Lucæ Ev.
cap.24 v.30 (Lúkasarguðspjall, 24.
kapítuli, 30. vers):
Jesús hefur slegizt í för með
tveimur lærisveinum sínum, „en
augu þeirra voru svo haldin, að þeir
þekktu hann ekki … Þeir nálguðust
nú þorpið, sem þeir ætluðu til, en
hann lét sem hann vildi halda lengra.
Þeir lögðu þá fast að honum og
sögðu: „Vertu hjá oss, því að kvölda
tekur og degi hallar.“ Og hann fór
inn til að vera hjá þeim. Og svo bar
við, er hann sat til borðs með þeim,
að hann tók brauðið, þakkaði Guði,
braut það og fékk þeim. Þá opnuðust
augu þeirra, og þeir þekktu hann, en
hann hvarf þeim sjónum“.
Myndin sýnir augnablikið, þegar
augu lærisveinanna opnast; annar
teygir höndina til brauðsins, en hinn
stöðvar hann, því hann hefur þekkt
Jesú.
Hildibrandur segir orðstír alt-
aristöflunnar hafa borizt víða og fjöl-
margir, þar á meðal útlendingar vítt
og breitt að, geri sér ferð í Bjarn-
arhöfn til þess að skoða myndina.
Í fjórða bindi bókaflokksins Seiður
lands og sagna – Vestur undir Jökul
fjallar Gísli Sigurðsson m.a. um
menningartengda ferðaþjónustu í
Bjarnarhöfn og segir þar, að merk-
asti gripur kirkjunnar sé gömul alt-
aristafla; „stíllinn bendir til 17. aldar
úti í Evrópu“.
Kaleikur írskrar
landnámskonu?
Um kaleik í kirkjunni er fyrst get-
ið í máldaga frá 1286 og segir Hildi-
brandur þá lýsingu passa við þann
sem nú er og hann vill telja miklu
eldri en frá 1286.
Þóra Kristjánsdóttir, listfræð-
ingur í Þjóðminjasafninu, segir að
árið 1977 hafi komið hingað danskur
sérfræðingur um silfur og unnið í
nánum tengslum við Þór Magnússon,
þjóðminjavörð. Daninn skoðaði silf-
urgripi víðsvegar að af landinu, m.a.
gripina í Bjarnarhafnarkirkju. Hann
fann enga stimpla á útdeilingar-
áhöldunum, en taldi sig geta lesið
stafina SJS á patínunni (setti þó
spurningarmerki við það). Hann
taldi þá gripi íslenzka. Oblátuöskj-
urnar eru hins vegar með stimplum
OE og ártalinu 1829 og eru verk
dansks silfursmiðs.
Hildibrandur segir menn hafa get-
ið sér til um í hans eyru, að sá sem
smíðaði patínuna hafi verið Sigurður
Þorsteinsson (1714–1799), sem
stundaði gullsmíði í Kaupmannahöfn
og dragi menn þá ályktun af Möltu-
krossi á patínunni, en Sigurður hafi
aukamerkt smíðisgripi sína þannig.
Þessi patína er þó hvorki talin til
gripa eftir Sigurð í sýningarskrá
Þjóðminjasafnsins 1981 með „öllum
þeim gripum, sem til eru eftir Sigurð
Þorsteinsson á Íslandi og þekktir
eru“ né í bókinni Silfur í Þjóðminja-
safni (1996), þar sem Sigurður kem-
ur við sögu, en Þór Magnússon er
höfundur beggja þessara ritsmíða.
Um kaleikinn segir Hildibrandur,
að hann sé í rómverskum stíl, sem
var löngu aflagður, þegar fyrst er
minnzt á kaleik Bjarnarhafnarkirkju
í annálum. Hann vitnar til tveggja
írskra minjavarða, sem heimsóttu
Bjarnarhöfn, og fullyrtu, að kaleik-
urinn væri í stíl, sem hefði tíðkazt á
Írlandi 5–600. Hann segist sjálfur
telja það skemmtilegastan kostinn að
velta því fyrir sér, hvort kaleikurinn
hafi verið í farangri landnáms-
hjónanna: Bjarnar austræna og Gjaf-
laugar Kjallaksdóttur, en hún var
kristin jarlsdóttir írsk. Hvernig sem
það er vaxið segir Hildibrandur
mikla helgi fylgja kaleiknum. Belg-
ískur biskup, sem kom í fylgd St.
Fransiskussystra frá Stykkishólmi,
varð svo snortinn, að hann hafði á
orði, að ef einhver kaleikur væri heil-
agur, þá væri það þessi. Bað bisk-
upinn um leyfi til þess að koma aftur
og taka fólk til altaris í Bjarnarhafn-
arkirkju. Það var auðsótt mál.
Sætin fylgdu Stólnum
Bjarnarhafnarkirkja býr að fleiri
góðum gripum en altaristöflu og kal-
eik, eins og skýrslur þjóðminjavarð-
anna bera með sér.
Um uppruna ljósastjakanna, sem
nú eru, segir Hildibrandur ekki vitað
með vissu, en af lögun og gerð telji
menn þá minnst 300 ára. Ljósakróna
kirkjunnar er talin vera frá því fyrir
1400 og sætin fylgdu predik-
unarstólnum í gjöf Benedix Bastian-
sen 1694.
Eldri hökul kirkjunnar, þann
græna, segir Hildibrandur vera frá
því fyrir siðaskipti og mun eldri en
þau.
Klukkan leturlausa er talin vera
þýzk og frá því um 1400.
Þegar það ber á góma, hvort
ástæða sé til þess að hafa áhyggjur
af þessum dýrgripum, svarar Hildi-
brandur, að hann telji kirkjuna í svo
mikilli vernd, að hann ætli engum að
rjúfa hana.
Þótt kirkjan standi nú sem heim-
iliskirkja fólksins í Bjarnarhöfn er
alltaf eitthvað um það að gestir fái
hana til persónulegra athafna; skírn-
ar, fermingar og giftingar. Í sumar
var til dæmis franskt par gefið sam-
an í kirkjunni, en þangað höfðu þau
komið í upphafi kynna og bundu það
fastmælum, að ef til hjónabands
kæmi, þá myndu þau gifta sig í
Bjarnarhöfn og hvergi annars stað-
ar.
Hildibrandur segir marga hrífast
af helgidómi kirkjunnar og hafa orð á
því. Í þeim efnum lætur hann duga
að vitna til Francis Arinze, kardinála
frá Nígeríu, sem nefndur var í sam-
bandi við páfadóm, en hann sagði
eitthvað á þá leið, að hann hefði kom-
ið í margan helgidóminn en kirkjan í
Bjarnarhöfn væri þeirra mestur.
Hákarlinn og helgidómurinn
Fjöldinn allur leggur leið sína í
Bjarnarhöfn og það árið um kring.
Þau Hrefna og Hildibrandur hafa
búið svo um, að kirkjan er fastur við-
komustaður fólks í bland við minja-
safnið á staðnum, harðfiskinn og há-
karlinn.
Í sumar, 27. ágúst, var 150 ára af-
mæli kirkjunnar fagnað með vísitas-
íu biskups Íslands, Karls Sig-
urbjörnssonar. Biskup predikaði,
Gunnar Eiríkur Hauksson, prófastur
í Stykkishólmi, þjónaði fyrir altari og
séra Gísli Kolbeins og séra Hjálmar
Jónsson lásu ritningargreinar. Það
er auðfundið að þeim Hrefnu og
Hildibrandi þykir gott um þennan
atburð og að vitna til þeirra orða
biskups, að öll umgengni við kirkj-
una yzt sem innst beri vitni um alúð
og umhyggju kirkjubænda.
– 0 – 0 –
Þegar við Raxi höldum úr hlaði
bregður birtu í Bjarnarhöfn, þar sem
staðarhús haldast í hendur; hákarls-
hjallurinn efst og helgidómurinn
niðri á túni.
freysteinn@mbl.is
Morgunblaðið/RAX
Frá tíma Rembrandts Altaristaflan er gerð af þeirri list að hún sleppir aldrei af þér augum. Hún er máluð í Hollandi á tíma Rembrandts og þótt listamað-
urinn sé óþekktur tengja land og tími hana nafni meistarans.
Kaleikurinn Hildibrandur segir af honum sína sögu og finnst það skemmti-
legast að hugsa sér kaleikinn í höndum landnámskonunnar í Bjarnarhöfn.