Morgunblaðið - 24.12.2006, Qupperneq 53

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2006 53
við manninn mælt
Þegar þú lest þessi orð, lesandi góður, er
væntanlega skammt í að jólahátíðin gangi
loks í garð. Margvíslegum undirbúningi og
umstangi er senn lokið og allt er því sem
næst tilbúið. En hvers minnumst við annars
um jólin? Hvað snýst þetta um, allt saman?
Ónefnt skáld orti svo í æsku á nýliðinni öld:
Fyrir tæpum
tvö þúsund árum
fæddist
einn
góður maður
langt, langt
í burtu.
Þessa einstæða atburðar
minnumst við
ár hvert
æ síðan
Þetta er vissulega eitt svar við spurning-
unum hér að ofan. Annað svar er auðvitað á
þá leið að um jólin minnumst við fæðingar
Jesú í fjárhúsinu í Betlehem. Það er auðvit-
að í sjálfu sér rétt. Jólin eru samt ekki
venjuleg afmælisveisla, eða minningarhátíð,
enda Jesú ekki venjulegur maður. Það er
jafnvel umdeilt hvort hann var maður og
reyndar hvort hann var yfirleitt til eða ekki.
En sagan af lágstéttarbarninu sem fædd-
ist við þessar frumstæðu aðstæður þarna
suðurfrá, lá saklaust og fullkomið í heyinu
handa skepnunum og var samt miðpunktur
alheimsins, höfðar til okkar allra með ein-
hverjum hætti, hvort sem við teljum okkur
trúuð, eða ekki.
Kannski er það vegna þess að hún gefur
okkur tækifæri til að minnast stærstu gjaf-
arinnar sem unnt er að hljóta og sem er
samt þess eðlis að við höfum öll þegar feng-
ið hana. Sú gjöf er lífið sjálft. Við, mann-
anna börn, hljótum öll lífið að gjöf, án þess
að hafa nokkuð til þeirrar gjafar unnið, án
þess meira að segja að hafa óskað eftir
henni.
Vonandi endist okkur þó lífið til að læra
að meta þessa óverðskulduðu gjöf og jafn-
vel að endurgjalda hana með einhverjum
hætti. Ætli megi ekki segja að þar sé kom-
inn hinn marg-eftirspurði tilgangur lífsins.
Þessi gjöf er auðvitað ólík þeim gjöfum
sem okkur finnst svo gaman að fá – og enn
meira gaman að gefa – um jólin. Ef til vill
má þó líta á jólagjafir okkar sem viðleitni í
þá veru að endurgjalda lífgjöfina. Víst er að
við leggjum töluvert á okkur við það. Og
hvaða leið er vænlegri til að endurgjalda líf-
ið sjálft en að gleðja aðra og láta gott af sér
leiða? Jólagjafirnar eru jú tákn. Tákn um
væntumþykju, hlýhug og kærleika sem við
berum til annarra. Þess vegna hafa þær
gildi, meira að segja í því allsnægta-
samfélagi sem við erum flest hluti af, þar
sem allir eiga allt sem þeir þurfa og meira
til. Það eru ekki verðmiðarnir eða stærðin
sem skiptir máli. Það er hugarþelið, kær-
leikurinn sem að baki býr.
Kannski ættum við að prófa að gera þetta
í bókstaflegri skilningi næst, fremur en á
táknrænan hátt. Að nýta næsta ár og þá
kannski sérstaklega tímann og orkuna sem
fer í jólagjafakaupin til að setja einhver hlý-
leg orð á blað um tilfinningar okkar til
viðtakendenna sem okkur langar til að
gleðja, fremur en að kaupa handa þeim
hluti sem vitum ekki hvort þeim líkar við,
en getum verið nokkurn veginn viss um að
þau bráðvantar ekki. Að ekki sé nú minnst
á þann möguleika að tjá hug okkar beint,
augliti til auglitis.
En fyrst skulum við samt njóta þess af
heilum hug að halda hátíð sem snýst um
vinarþel, hlýhug, kærleika og þakkir fyrir
lífsundrið sjálft og líta á gjafirnar sem til-
efni til að minnast þakkarskuldar okkar
allra. Gleðileg jól.
Stærsta gjöfin er ávallt óverðskulduð
HUGSAÐ UPPHÁTT
Sveinbjörn I. Baldvinsson
Þ
að er rólegt hjá Helga Guðmunds-
syni úrsmiði tveim dögum fyrir
jól. Hann situr við vinnuborð bak-
við skilrúm; vinnuborðið hátt og
stóllinn lágur, – þannig vinna há-
vaxnir úrsmiðir. Það heyrist lágvært tif í
veggklukku og stöðugur niður í seigfljótandi
umferðinni á Laugavegi.
– Það koma fáir með úr fyrir jólin. Fólk má
ekkert vera að því, ekki frekar en að fara til
læknis, segir Helgi sallarólegur.
Verslunin var stofnuð árið 1965 og fasta-
kúnnarnir eru orðnir margir.
– Einhvern veginn er það þannig með úr-
smiði að fólk kemur aftur og aftur.
– Og það rekur enginn svona búð án þess að
eiga konu, – góða, segir Nína Björg Krist-
insdóttir, eiginkona Helga, og brosir. Það þarf
að hlaupa eftir trekkjara og guð má vita …!
Á veggjum eru teikningar og listaverk, þar
sem áður voru klukkur; þær hafa verið seldar.
Teikningarnar eru margar persónulegar, urðu
jafnvel til í versluninni sjálfri, – í horninu þar
sem blaðamaður skrifar viðtalið. Þar hreiðraði
Örlygur Sigurðsson um sig. Á veggnum er
teikning af Nínu og yfirskriftin: „Bros Nínu
Lísu“.
– Þetta er auðvitað tilvitnun í Mónu Lísu,
segir Nína og brosir eins og fyrirmyndin.
Örlygur teiknaði einnig mynd af Helga
„stór-úrmakara“ með áletruninni „Tikk-takk
fyrir drykkinn!“ Helgi virðir það fyrir sér:
– Hann lét eyrað vera klukku, enda hlustar
það oft eftir ganginum í úrinu. Ég kynntist
Örlygi upp úr 1960 og áratug síðar fór hann
að venja komur sínar í búðina. Þá rak konan
hans Storkinn, prjónaverslun í Kjörgarði, –
hann kynnti sig alltaf sem stjórnarformann.
Stundum sat hann í horninu og teiknaði
myndir af kunningjum mínum, sem honum
líkaði við, en þær voru ekki margar. Ég tók
ljósrit af þeim og hengdi upp. Þegar einhver
kom inn í búðina hallaði hann sér fram í stóln-
um, virti viðkomandi fyrir sér og kallaði:
„Hverra manna ert þú?“ Þegar hann teiknaði
Guðmund Árnason fórum við yfir í næsta hús
til að ljósrita myndina. Ég var spurður í hvaða
stærð hún ætti að vera og svaraði: „Það er
ekki hægt að minnka Guðmund!“ Þá varð
hann ánægður. Þetta var skemmtilegur tími
þegar Örlygur var upp á sitt besta.
Það kemur maður inn í búðina með rauðan
trefil, kvartar yfir kolvitlausri umferð og spyr:
– Ertu ennþá með hringinn?
Þennan dag eru allir með trefla í Reykjavík.
Helgi hellir upp á lútsterkt kaffi og sest aftur
í stólinn; hæglátur maður Helgi. Á þeirri hlið
skilrúmsins sem vísar frá viðskiptavinum eru
ótal portrett eftir Örlyg af fastagestum, svo
sem Oddi Ólafssyni blaðamanni, séra Einari
Jónssyni á Kálfafellsstað, Tryggva Ólafssyni
„kunstmaler í Köbenhavn“ og Sigurði Boga
Stefánssyni geðlækni. „Það verður að hafa
einn geðlækni með,“ segir Helgi, sem er kaup-
maður af gamla skólanum, spjallar kump-
ánlega við alla, þekkir flesta með nafni, –
leyndarmálin vel geymd. Það þarf nefnilega
að fara gætilega með úrverkið þegar maður
opnar klukkuna. „Þetta er viðkvæmt, maður
þarf að fara varlega, vera nákvæmur,“ segir
hann.
Á skilrúminu eru líka ljósmyndir, s.s. af
Helga ásamt Alfreð Flóka, Braga Kristjóns-
syni fornbókasala og Ólafi Magnússyni skák-
meistara. Þeir standa við Chevrolet, bíl Krist-
jóns, föður Braga og forstjóra Regins.
– Bragi hafði aðgang að forstjórabílnum á
kvöldin og um helgar, segir Helgi og hikar
fullur eftirsjár, eigum við nokkuð að segja
það … jæja, hann lætur nú annað eins út úr
sér Bragi.
– Það var glans yfir þessum gæjum, skýtur
Nína inn í. Það hefur gefið lífinu gildi að fá
þessa gáfuðu og skemmtilegu menn hingað.
Þeir hafa farið með ljóð og einu sinni kom
Kjartan Ólafsson víðförli hlaupandi með smá-
sögu eftir Tsjekov sem hann hafði þýtt, af því
að hann vissi að ég hélt svo mikið upp á Tsje-
kov.
– Hann bjó hér í næsta húsi og ég hafði það
embætti að sækja dökkan bjór fyrir hann síð-
ustu árin og sat þá á indverskum fílsfæti, seg-
ir Helgi.
– Það eru fyrst og fremst kynnin við fólk
sem hafa veitt okkur ánægju, ekki endilega
það sem kemur upp úr kassanum, klykkir
Nína út með.
Helgi hefur rekið verslun á þremur stöðum
á Laugavegi og við sömu götu rak faðir hans
rammaverkstæði í tæp 40 ár.
– Það komu oft málarar á vinnustofuna og
ég var að sniglast þar sem strákur. Ég man
náttúrlega best eftir Kjarval. Hann var með
aðstöðu hjá Kidda í Kiddabúð, kom oft til
pabba og þeir skeggræddu um náttúruna.
– Sagði Helgi þér frá því þegar hann af-
hjúpaði ljósmynd af Flóka á alræmdustu búll-
unni í Kaupmannahöfn, spyr Nína. Það voru
kallaðir til ljósmyndarar og sett drulluskítugt
viskustykki yfir myndina; þá héldu brenni-
vínspúkarnir úr Flóka svo fast í stykkið að
það náðist ekki af.
– Eigum við nokkuð að orða þetta þannig,
skýtur Helgi inn í – varfærnislega. Ég myndi
segja af mystískum ástæðum.
– Þetta gat ekki gengið ósmurt, heldur
Nína ótrauð áfram. Svo kom mynd í Mogg-
anum þar sem við vorum ógurlega glöð, búin
að tosa stykkin af.
Helgi hugsar meira um tímann en aðrir,
segist hafa gaman af sögu og rifjar upp.
– Einu sinni var Jökull Jakobsson með út-
varpsþátt um tímann og spurði nokkra hvað
tíminn væri, þar á meðal mig. Þá var hann svo
snjall að trekkja upp tíu vekjaraklukkur til að
fá kliðinn frá klukkunum. Ég var með stysta
svarið, eina setningu: „Tíminn er bilið frá upp-
hafi til endis.“
Það er alltaf tif í klukku undir samræðum á
Laugavegi 82.
– Það tikkar bara ein núna, segir Nína, sem
stofnaði verslunina með Helga.
– Hvernig kynntust þið? spyr blaðamaður
frakkur.
– Ja …
Helgi brosir sposkur á svip.
– Hún var að afgreiða í úrabúð.
– Vann hún í úrabúð? Þá hefur hún strax
hrifist af úrsmiðnum! segir blaðamaður.
– Ætli það ekki, þú verður að spyrja hana.
– Hvernig pikkar maður upp stúlku í úra-
búð? spyr blaðamaður enn frakkari en áður.
Helgi er farinn að ókyrrast, en lætur sig
hafa það að svara:
– Maður verður náttúrlega að fara inn í
búðina.
Nína var ekkja með þrjú börn þegar þau
tóku saman og hafa þau eignast einn son. Að-
spurð um fyrstu kynni við Helga segir hún
hógvær:
– Ég þurfti að láta laga eitthvað.
Dyrnar opnast á versluninni.
– Helgi, hvaðan er þetta armband, spyr
kona með fjólubláan trefil.
– Þetta er svissneskt ál.
– Það má ekki vera fínna, segir hún og belj-
andi jólakösin svelgir hana aftur í sig.
Helgi fær sér ítalskt kaffi og segir:
– Það kom maður hér í morgun og keypti
úr, vildi endilega kaupa af mér áður en ég
hætti. Hann keypti kvenúr og sagðist eiga svo
margar dætur að það hlyti að passa einhverri.
– Var hann með trefil?
– Ég veit það ekki. Getum við ekki bara sett
trefil á hann?
Helgi brosir.
– Hann fær þá ekki kvef.
– En þú ert að setjast í helgan stein?
– Já, ætli ég hætti ekki daginn sem blaðið
kemur út. Það er sá síðasti, aðfangadagur.
– Hættirðu að morgni aðfangadags?
– Eigum við ekki að segja á hádegi?
Bilið frá upphafi til endis
Morgunblaðið/Kristinn
Um fornbóksalann „...jæja, hann lætur nú annað eins út úr sér Bragi,“ segir Helgi.
Pétur Blöndal
ræðir við
HELGA GUÐMUNDSSON